Cerkiew św. Mikołaja i klasztor bazyliański w Zamościu w XIX wieku

• Authors: Beata Lorens

Title variants

EN

St. Nicholas Church and Basilian Monastery in Zamość in the 19th century

Abstracts

EN

The St. Nicholas Church in Zamość has a history of belonging to various religions and rituals. It was built at the beginning of the 17th century as an Orthodox church serving the Orthodox community living in the city. At the beginning of the 18th century, the Orthodox Church was handed over to the Basilians, who built a monastery by the church, which operated until 1865. In 1720, a synod of the Unitarian Church in the Republic of Poland was held in St. Nicholas’ Orthodox Church. After the dissolution of Unitarian monasteries in the Kingdom of Poland, the monastery was taken over by the Treasury of the Kingdom of Poland, and the Orthodox Church and its equipment was left as a parish. In 1875 the temple was returned to the Orthodox, which was connected with changes in its appearance. After the Orthodox clergy left Zamość in 1915, the church was taken over by the Roman Catholic Church.

PL

Kościół pw. św. Mikołaja w Zamościu ma przeszłość związaną z przynależnością do różnych wyznań i obrządków religijnych. Wybudowany został na początku XVII w. jako cerkiew służąca wspólnocie prawosławnej zamieszkującej miasto. Na początku XVIII w. cerkiew została oddana bazylianom, którzy przy świątyni wznieśli klasztor funkcjonujący do 1865 r. W cerkwi św. Mikołaja w 1720 r. odbył się synod Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej. Po kasacie placówek bazyliańskich w Królestwie Polskim gmach klasztorny przejęty został przez Skarb Królestwa Polskiego, zaś cerkiew wraz z wyposażeniem pozostawiono jako parafialną. W 1875 r. świątynię oddano Cerkwi prawosławnej, co wiązało się ze zmianami w jej wyglądzie. Po opuszczeniu Zamościa przez duchowieństwo prawosławne w 1915 r. świątynia została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki.

Keywords

EN

Basilians; church; monastery; dissolution; Zamość

PL

bazylianie; cerkiew; monaster; kasata; Zamość

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2022
• Issue: 53
• Pages: 145-170

Dates

published

2022

Contributors

author

Beata Lorens

• Uniwersytet Rzeszowski, Polska

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
• Zbiory kartograficzne, sygn. teka 13 plan 10; teka 21 plan 24.
• Archiwum Państwowe w Lublinie:
• Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, sygn. 106, 168, 579, 580, 581, 684, 687, 961, 997, 1035.
• Akta klasztorów greckokatolickich (bazylianów) woj. lubelskiego – zbiór szczątków zespołów – klasztor bazylianów w Zamościu, sygn. 3, 7, 9, 17, 21, 29.
• Komisja Województwa Lubelskiego i Rząd Gubernialny Lubelski, Wydział Administracyjny, sygn. 46, 1658.
• Archiwum Państwowe w Radomiu:
• Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej i Siedleckiej, Sukcesje, sygn. 15682.
• Archiwum Warszawskiej Prowincji Redemptorystów w Tuchowie:
• Kościół św. Mikołaja – Redemptoryści. Historia kościoła św. Mikołaja.
• Włoszczańska A., 70. rocznica pobytu Redemptorystów w Zamościu. Copiosa apud eum Redemptio – Obfite u Niego Odkupienie, Zamość 2004.
• Tsentral’nyy derzhavnyy istorychnyy arkhiv Ukrayiny, m. L’viv [Центральний державний історичний архів України, м. Львів]:
• fond 684, opys 1, sprawa 1851.
• Arkhiv Yugo-Zapadnoy Rossii, chast' pervaya, t. 10, Akty, otnosyashchiyesya k istorii Galitsko-russkoy pravoslavnoy tserkvi (1423–1714 g.g.), Kiyev 1904 [Архив Юго-Западной России, часть первая, t. 10, Акты, относящиеся к истории Галицко-русской православной церкви (1423–1714 г.г.), Киев 1904].
• Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 63, Warszawa 1865.
• Statuty Synodu Zamojskiego 1720 roku. Nowe tłumaczenie z komentarzami, red. P. Nowakowski CM, Kraków 2020.
• Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596–1810. Dzieje i organizacja, Lublin 2005.
• Gil A., Opis unickiej cerkwi p.w. św. Mikołaja w Zamościu z 1828 r. na tle dziejów tamtejszych bazylianów, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne” 2003, 1.
• Gil A., Skoczylas I., Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: metropolia kijowska w latach 1458–1795, Lublin–Lwów 2014.
• Kładoczny J., Dzieje prowincji bazyliańskiej w Królestwie Polskiem 1810–1864, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1937, 16.
• Kołbuk W., Bazylianie w Królestwie Polskim w latach 1817–1872, „Roczniki Humanistyczne” 1983, 31, 2.
• Kossowski A., Blaski i cienie unii kościelnej w Polsce w XVII–XVIII w. w świetle źródeł archiwalnych, w: Księga pamiątkowa ku czci Jego Ekscelencji X. Biskupa Mariana Leona Fulmana, cz. 3, Lublin 1939.
• Kossowski A., Klasztor bazylianów w Zamościu i jego kronika, „Roczniki Humanistyczne” 1953, 4, 4.
• Kossowski A., Z dziejów zakonu bazylianów w Zamościu, „Teka Zamojska” 1938, 1(5), 1.
• Kowalczyk J., Zamość: przewodnik, Warszawa 1977.
• Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780, Rzeszów 2014.
• Makowski A. CSsR, 80 lat Redemptorystów w Zamościu (1934–2014), „Studia Redemptorystowskie” 2014, 12.
• Matuszewska M., Dzieje kościoła św. Mikołaja w Zamościu, „Niedziela. Edycja Zamojsko-Lubaczowska” 2005, 24.
• Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieкu, Białystok 2005.
• Patrylo I., Kholms’ka provintsiya Rizdva Materi Bozhoï (1810–1864), w: Narys istoriï Vasyliyans’koho Chynu Svyatoho Yosafata, (Analecta OSBM, series II, sectio I, vol. XLVIII), Rym 1992 [Патрило I., Холмська провiнцiя Рiздва Матерi Божоï (1810–1864), w: Нарис iсторiï Василiянського Чину Святого Йосафата, (Analecta OSBM, series II, sectio I, vol. XLVIII), Рим 1992].
• Popiołek B., Kicińska U., Panie Zamoyskie: Anna Franciszka z Gnińskich, Teresa z Potockich i Urszula z Kalińskich – okruchy biografii w świetle korespondencji i aktów ostatniej woli, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2017, 65, 1.
• Rachwał P., Unici na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Studium źródłoznawczo–demograficzne, Lublin 2017.
• Szykuła A., Folwark w Mocówce koło Zamościa. Przyczynek do badań nad kulturą materialną o.o. bazylianów zamojskich pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2009, 7.
• Ślaza P. K., Filip Felicjan Szumborski (1771–1851), greckokatolicki biskup chełmski, Białystok 2014.
• Witkowski A., Koman W., Klasztor i kościół Bazylianów w Zamościu w świetle dotychczasowych badań archeologicznych, w: Kościoły, cerkwie i klasztory Lubelszczyzny w świetle badań archeologicznych, red. E. Bonasiewicz-Szykuła, Lublin 2013.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2022.53.145-170

Biblioteka Nauki

33761192