Laicyzowanie szkolnictwa a stan religijnej świadomości nauczycieli w województwie lubelskim na początku lat sześćdziesiątych XX wieku

• Authors: Janusz Wrona

Title variants

EN

Secularization of the Educational System Versus Religious Consciousness of Teachers From the Lublin Voivodeship in the Early 1960s

Abstracts

EN

The turn of the 1950s and 1960s brought a wide-ranging ideological counter-offensive in education in Poland. Its aim was to restore control of the communist party over the education of children and adolescents. In the years 1958–1961, the process began, which educational historians call the second battle for the ideological face of the Polish school. In the sphere of broadly understood culture, it aimed at eliminating religion from public life. Laicization was a kind of panacea for the party for all ideological problems. In the propaganda of the communist party, it meant progress, freedom and modern thinking. Religious doctrines and institutions were to be deprived of any influence on education, social life, and political and economic activity. Only the secular principles and goals of socialist education mattered.In the intention of the PZPR, teachers were to become the basic tool of indoctrination of the young generation. Their task was to shape the so-called scientific view of the world, assimilation of the principles of the so-called secular morality, shaping the so-called popular patriotism and internationalism. Institutions of the communist party in education were to supervise it. They were responsible for increasing the politicization of teachers and covering them with ideological training. In 1962, teachers with PZPR party ID cards in the Lubelskie Voivodeship constituted a group of 28.3% of the total number of people working in this profession (12,175 people). The secular school program required a diagnosis of the worldview condition of teachers. In 1962, in the Lubelskie Voivodeship, the District Board of the Polish Teachers Union, at the request of the communist party, conducted a questionnaire to show the attitudes of over 11,000 teachers in the region to religion and religious practices. The survey divided teachers into three groups: atheists, non-practicing believers, and believers and practitioners. Its results showed that the vast majority of teachers are religious and they are not prepared to carry out educational tasks assigned to them by the state authorities in their everyday school work. The worldview revolution desired by the party did not take place. Many teachers were religiously committed. They adopted an adaptive attitude to survive and function in the reality of the People's Republic of Poland. They were characterized by a social repulsion in the face of officially imposed values and patterns.

PL

Przełom lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. przyniósł w Polsce szeroko zakrojoną kontrofensywę ideologiczną w oświacie. Jej celem było przywrócenie kontroli partii komunistycznej nad wychowaniem dzieci i młodzieży. W latach 1958–1961 rozpoczął się proces, który historycy oświaty określają drugą bitwą o ideowe oblicze polskiej szkoły. W sferze szeroko rozumianej kultury zmierzała ona do wyeliminowania religii z życia publicznego. Laicyzacja była dla partii swoistym panaceum na wszelkie ideologiczne problemy. W propagandzie partii komunistycznej oznaczała postęp, wolność i nowoczesne myślenie. Doktryny i instytucje religijne miały zostać pozbawione wpływu na wychowanie, życie społeczne oraz na działalność polityczną i gospodarczą. Liczyły się wyłącznie świeckie zasady i cele socjalistycznego wychowania.Nauczyciele w zamierzeniach PZPR mieli się stać podstawowym narzędziem indoktrynacji młodego pokolenia. Ich zadaniem było kształtowanie wśród uczniów tzw. naukowego poglądu na świat, przyswajanie zasad tzw. świeckiej moralności, kształtowanie tzw. ludowego patriotyzmu i internacjonalizmu. Czuwać nad tym miały instancje partii komunistycznej w oświacie. Odpowiadały za zwiększenie upartyjnienia nauczycieli i objęcie ich ideologicznym szkoleniem. W 1962 r. nauczyciele z legitymacjami partyjnymi PZPR w województwie lubelskim stanowili grupę 28,3% ogółu pracujących w tym zawodzie (12 175 osób). Program świeckiej szkoły wymagał zdiagnozowania kondycji światopoglądowej nauczycieli. W województwie lubelskim w 1962 r. Zarząd Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego na polecenie partii komunistycznej przeprowadził ankietę, która miała pokazać stosunek do religii i praktyk religijnych ponad 11 tysięcy nauczycieli w regionie. Ankieta dzieliła nauczycieli na trzy grupy: ateistów, wierzących niepraktykujących oraz wierzących i praktykujących. Jej wyniki pokazały, że zdecydowana większość nauczycieli jest religijna i nie są oni przygotowani do realizowania w codziennej pracy szkolnej zadań wychowawczych stawianych im przez władze państwowe. Nie nastąpiła pożądana przez partię rewolucja światopoglądowa. Wielu nauczycieli przejawiało religijne zaangażowanie. Przyjęli postawę adaptacyjną, by przetrwać i funkcjonować w rzeczywistości Polski Ludowej. Cechowała ich repulsja społeczna wobec oficjalnie narzucanych wartości i wzorców.

Keywords

EN

teachers; communist party; communist ideology; Catholic church; secular school; secularization; religiosity; social attitudes

PL

nauczyciele; partia komunistyczna; ideologia; Kościół katolicki; świecka szkoła; laicyzacja; religijność; postawy społeczne

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2022
• Issue: 54
• Pages: 533-548

Dates

published

2022

Contributors

author

Janusz Wrona

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska

References

• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 2, lata 1960–74, Poznań 1995.
• Gładysz A., Oświata, kultura, nauka w latach 1947–1959, Warszawa–Kraków 1981.
• Grzybowski R., Elementy taktyki władz komunistycznych w walce z Kościołem o odzyskanie szkoły na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, w: Szkoła polska od średniowiecza do XX wieku. Między tradycją a innowacją, red. I. Szybiak, A. Fijałkowski, J. Kamińska przy współpracy K. Buczek, Warszawa 2010.
• Grzybowski R., Ku szkole ateizującej. Duchowieństwo, nauczyciele, uczniowie i rodzice wobec działań władz komunistycznych z lat 1958–1961 zmierzających do pełnej laicyzacji szkoły polskiej, w: Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945–2009), red. E. Gorloff, R. Grzybowski, A. Kołakowski, Kraków 2010.
• Grzybowski R., Przełomy polityczne, jako momenty zwrotne w polityce oświatowej PRL, w: Oświata, wychowanie, kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004.
• Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa 1944–1961, Białystok 1997.
• Kozakiewicz M., Światopogląd 1000 nauczycieli (Sprawozdanie z badań ankietowych), Warszawa 1961.
• Król J., Reformy dyktuje system – o naradzie oświatowej KC PZPR z 24 października [prawidłowo 24 września] 1958 roku, „Biuletyn Historii Wychowania” 2013, 30.
• Marek Ł., Bortlik-Dźwierzyńska M., Za Marksem bez Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce w latach 1945–1989, Katowice 2014.
• Marek Ł., O świeckiej obrzędowości słów kilka, „Biuletyn IPN” 2007, 7 (78).
• Mezglewski A., Nauczanie religii w Polsce Ludowej, https://www.kul.pl/files/214/studia_1/artur_mezglewski_studia_z_prawa_wyznaniowego_1.2000.pdf [dostęp: 12 II 2022].
• Osiński Z., Postawy nauczycieli Lubelszczyzny wobec władzy i ustroju w latach 1957–1989, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, 1 (19).
• Pęcherski M., M. Świątek, Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917–1977. Podstawowe akty prawne, Warszawa 1978.
• Wędrychowicz A., Przyczynek do badań udziału nauczycieli łódzkich w praktykach religijnych, „Euhemer” 1961, 6/25.
• Wrona J., Status osoby wierzącej w okresie PRL, w: Historia świadectwem pisana. Metropolitarne Seminarium Duchowne w Lublinie we wspomnieniach wychowanków, red. M. Grygiel, M. Słomka, Lublin 2014.
• Wrona J., Desakralizacja przestrzeni publicznej w Polsce w latach 1947–1956, „Annales Universitas Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2011, 6.
• Życie dyktuje reformy. Materiały z narady oświatowej 24 IX 1958 r., Warszawa 1958.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2022.54.533-548

Biblioteka Nauki

33903345