Kompetencje językowe bazylianów prowincji litewskiej w XVII–XVIII wieku

• Authors: Dorota Wereda

Title variants

EN

Linguistic Competence of the Basilian Monks of the Lithuanian Province in the 17th–18th Centuries

Abstracts

EN

The activity of the Basilian congregation is crucial to understanding the cultural, social, religious transformations and relations occurring at the cultural borderlands marked by the Latin and Byzantine cultural circles. Based on the catalogue of Basilians studying at the papal seminary in Vilnius between 1611 and 1795, and a census of the monks from 1800, the paper analyses the linguistic competences of the Basilians of the Lithuanian province. The monks usually had knowledge of three languages i.e., Latin, Polish and „Sclavonica” or „Ruthenica”. In the second half of the 18th century, Basilians expanded their linguistic competences to include knowledge of modern languages: French, German and Italian. In response to pastoral needs, they used Lithuanian, Samogitian and Latvian. The monks used their linguistic competences in their pastoral and educational work. The monks in the Grand Duchy of Lithuania, together with the Unitarian parish clergy, formed an environment that maintained the literary tradition of the Ruthenian language. Basilians’ linguistic competences shaped the forms of content and message in pastoral work, spreading faith and enabling correlations between the cultural heritage of various linguistic groups. The monks’ skills enabled them to act as content intermediaries between communities of different linguistic backgrounds and between elite and egalitarian culture.

PL

Aktywność zgromadzenia bazylianów jest kluczowa dla poznania przeobrażeń kulturowych, społecznych, religijnych i relacji zachodzących na pograniczu kultur wyznaczanych przez łaciński i bizantyjski krąg kulturowy. Artykuł powstał na podstawie katalogu bazylianów studiujących w seminarium papieskim w Wilnie w latach 1611–1795 oraz spisu zakonników z 1800 r. i analizuje kompetencje językowe bazylianów prowincji litewskiej. Zakonnicy najczęściej posiadali znajomość trzech języków: łacińskiego, polskiego oraz „sclavonica” lub „ruthenica”. W drugiej połowie XVIII w. bazylianie poszerzali kompetencje językowe o znajomość języków nowożytnych: francuskiego, niemieckiego, włoskiego. W odpowiedzi na potrzeby duszpasterskie używali języka litewskiego, żmudzkiego, łotewskiego. Kompetencje językowe wykorzystywali w pracy duszpasterskiej i edukacyjnej. Zakonnicy w Wielkim Księstwie Litewskim, wraz z parafialnym duchowieństwem unickim, tworzyli środowisko podtrzymujące znajomość tradycji piśmienniczej języka ruskiego. Kompetencje językowe bazylianów kształtowały formy i treści przekazu w pracy duszpasterskiej, szerzenie wiary i umożliwiały korelacje pomiędzy dziedzictwem kulturowym grup językowych. Umiejętności zakonników pozwalały im pełnić rolę pośredników treści pomiędzy społecznościami różnych kręgów językowych i pomiędzy kulturą elitarną i egalitarną.

Keywords

EN

Uniate Church; Basilian Order; Basilians of the Lithuanian Province; Basilian education; Ruthenian culture; Grand Duchy of Lithuania

PL

Cerkiew unicka; zakon bazylianów; bazylianie prowincji litewskiej; edukacja bazyliańska; kultura ruska; Wielkie Księstwo Litewskie

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 55
• Pages: 201-216

Dates

published

2023

Contributors

author

Dorota Wereda

• Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Polska

References

• Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka: Bylos L 17–47.
• Österreichische Nationalbibliothek: Sammlung von Handschriften und alten Drucken, Manuskript, Cod. Ser. n. 2798, 3849.
• Sankt-Peterburgskiy institut istorii Rossiyskoy akademii nauk [Санкт-Петербургский институт истории Российской академии наук]: Fond 52, opis 1, delo 38, 56, 208, 235.
• Raporty generalnych wizytatorów szkół Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim (1782–1792), oprac. K. Bartnicka, I. Szybiak, Wrocław 1974.
• Raporty generalnych wizytatorów z lat 1774–1782, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1907.
• Raporty generalnych wizytatorów z r. 1783, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1910.
• Raporty generalnych wizytatorów z r. 1784, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1911.
• Raporty generalnych wizytatorów z r. 1785, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1914.
• Raporty generalnych wizytatorów z r. 1786, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1914.
• Bieńkowski L., Organizacja Kościoła wschodniego w Polsce, w: Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 2, Kraków 1968.
• Brogi-Bercoff G., The emergence of linguistic consciousness in the multilingual context of early modern Ukraine, w: Shlyakh u chotyry stolittya. Materialy Mizhnarodnoyinaukovoyi konferentsiyi «Ad fontes – Do dzherel» do 400-yi richnytsi zasnuvannya Kyyevo-Mohylyans’koyi akademiyi (12–14 zhovtnya 2015 roku), Kyyiv 2016 [Brogi-Bercoff G., The emergence of linguistic consciousness in the multilingual context of early modern Ukraine, w: Шлях у чотири століття. Матеріали Міжнародної наукової конференції «Ad fontes – До джерел» до 400-ї річниці заснування Києво-Могилянської академії (12–14 жовтня 2015 року), Київ 2016].
• Charkiewicz W., Ostatnie lata Alumnatu Papieskiego w Wilnie, „Ateneum Wileńskie” 1929, 6.
• Dmitriew M., Łacina jako medium wpływów zachodnich w kulturach wschodniosłowiańskich XVI i XVII wieku, w: Łacina jako język elit, red. J. Axer, Warszawa 2004.
• Dobrowolski R., Bazyliańska Szkoła Powiatowa w Brześciu Litewskim, w: Śladami unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin–Supraśl 2010.
• Fumaroli M., Gdy Europa mówiła po francusku, przeł. W. Brzozowski, J.M. Kłoczowski, Warszawa 2017.
• Getka J., Sfery użycia języków polskiego i „ruskiego” na polsko-ruskim pograniczu kulturowym w XVIII wieku (na materiale druków typografii bazyliańskich), „Studia Wschodniosłowiańskie” 2015, 15.
• Kamecka M., „Do cudzych krajów”. Edukacyjne podróże szlachty polskiej do Francji w epoce saskiej, Białystok 2012.
• Kažuro I., K voprosu ob istochnikakh grammaticheskikh znaniyslavyanskogo yazyka v srede vasilian. Iz istorii vil'nyusskogo universitet·skogo ekzemplyara grammatiki Meletiya Smotritskogo 1619 goda, „Acta Polono-Ruthenica” 2021, 26, 2 [Kažuro I., К вопросу об источниках грамматических знаний славянского языка в среде василиан. Из истории вильнюсского университетского экземпляра грамматики Мелетия Смотрицкого 1619 года, „Acta Polono-Ruthenica” 2021, 26, 2].
• Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Słownik biograficzny, [red.] A. Meissner, A. Wałęga, (Seria: Komisja Edukacji Narodowej Model Szkoły i Obywatela: koncepcje, doświadczenia i inspiracje, t. 2), Warszawa 2018.
• Kultūrų kryžkelė: Vilniaus Švč. Trejybės šventovė ir vienuolynas, red. A. Bumblauskas, S. Kulevičius, I. Skočiliasas, Wilno 2017.
• Lisyeychykaw D., «Azъ, Iyeryey…»: «ruskaya» mova myetrychnykh knih uniyatskikh tserkvaw Vyalikaha Knyastva Litowskaha w XVII–XVIII stahoddzyakh, „Kyyivs’ka Akademiya” 2016, 13 [Лісейчыкаў Д., «Азъ, Іерей…»: «руская» мова метрычных кніг уніяцкіх цэркваў Вялікага Княства Літоўскага ў XVII–XVIII стагоддзях, „Київська Академія” 2016, 13].
• Litwin H., Katalog alumnów seminarium papieskiego w Wilnie 1582–1798, cz. 1, „Przegląd Wschodni” 2003, 8, 4.
• Litwin H., Katalog alumnów seminarium papieskiego w Wilnie 1582–1798, cz. 2. „Przegląd Wschodni” 2004, 9, 2.
• Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780, Rzeszów 2014.
• Mariani A., Proweniencja geograficzna i kompetencje językowe jezuitów prowincji litewskiej. Przyczynek do badań nad wielokulturowością Rzeczypospolitej XVII–XVIII w., w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 7, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2017.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Wrocław 1986.
• Poplatek J., Zarys dziejów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1585–1774, „Ateneum Wileńskie” 1930, 7.
• Skruteń J., Antonowicz Juljan, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935.
• Szybiak I., Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław 1973.
• Temčinas S., Języki kultury ruskiej w Pierwszej Rzeczypospolitej, w: Między Wschodem a Zachodem: Prawosławie i unia, red. M. Kuczyńska, Warszawa 2017 (seria: Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą: hermeneutyka wartości, t. 11).
• Wereda D., Z dziejów sanktuarium i placówki oświatowej w Borunach, „Nasza Przeszłość” 2006, 105.
• Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773–1794, Kraków 1921.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.55.201-216

Biblioteka Nauki

33907161