Organizacja spławu w dobrach kasztelanowej krakowskiej Izabeli z Poniatowskich Branickiej

• Authors: Krzysztof Syta

Title variants

EN

Organisation of Floating in the Estates of Widow of Kraków Castellan Izabela Branicka née Poniatowska

Abstracts

EN

This article is devoted to the organisation of river floating in the estates of the Branicki family (coat-of-arms Gryf), managed from 1771 by Izabela Branicka née Poniatowska, widow of the castellan of Kraków and Great Hetman of the Crown Jan Klemens. The article is based on archival sources from the Roskie Archive fonds stored in the holdings of the Central Archives of Historical Records in Warsaw. Particularly important in the findings of the text is the correspondence from the circle of Izabela Branicka's clerks and officials involved in the administration of her landed estates. The issue of floating was discussed in several areas, including the characteristics of: waterways and ports used by the Branicka's flotilla, directions of river transport and its volume, management of the flotilla in terms of froth and renting ships and boats, the state of the flotilla in terms of construction, repairs and purchase of vessels forming it, crews of ships and boats – including the number of personnel, functions, maintenance costs, and finally the course of floating and factors affecting it.

PL

Artykuł poświęcony jest organizacji spławu rzecznego w dobrach Branickich h. Gryf, zarządzanych od 1771 r. przez Izabelę z Poniatowskich Branicką, wdowę po kasztelanie krakowskim i hetmanie wielkim koronnym Janie Klemensie. Podstawą źródłową artykułu są źródła archiwalne z zespołu archiwalnego Archiwum Roskie przechowywanego w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Szczególnie istotną w ustaleniach zawartych w tekście jego częścią jest korespondencja z kręgu urzędników i oficjalistów Izabeli Branickiej zaangażowanych w administrację jej majętności ziemskich. Problematykę spławu omówiono w ramach kilku obszarów, wśród których znalazła się charakterystyka: szlaków wodnych i portów eksploatowanych przez flotyllę Branickiej, kierunków transportu rzecznego i jego wielkości, zarządzania flotyllą w zakresie frochtowania i wynajmu statków i łodzi, stanu flotylli w zakresie budowy, remontów i zakupu jednostek ją tworzących, załóg statków i łodzi – z uwzględnieniem stanu osobowego, funkcji, kosztów utrzymania, w końcu przebiegu spławu i czynników nań wpływających.

Keywords

EN

floating; magnate latifundium; latifundial economy; boatbuilding; the Branickis (coat-of-arms Gryf); Izabela Branicka née Poniatowska; Vistula trade; river transport

PL

spław; latyfundium magnackie; gospodarka latyfundialna; szkutnictwo; Braniccy h. Gryf; Izabela z Poniatowskich Branicka; handel wiślany; transport rzeczny

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 55
• Pages: 247-280

Dates

published

2023

Contributors

author

Krzysztof Syta

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych:
• Archiwum Branickich z Białegostoku, sygn. 28.
• Archiwum Roskie, korespondencja, sygn. XXXIII/36, XXX/88, XXX/132, XXXI/123, XXXII/76, LXII/42, LXII/116, LXIII/23, LXVII/2, LXVII/10, LXX/28, LXXIII/97.
• Archiwum Roskie, prawno-majątkowe, sygn. 74.
• „Jaśnie Oświeconej Pani najniższym sługą”. Listy generalnego plenipotenta Stanisława Karwowskiego do kasztelanowej krakowskiej Izabeli Branickiej z lat 1771–1778, oprac. K. Syta, Toruń 2020.
• Adamczyk S., Spław zboża z dóbr Ordynacji Myszkowskiej do Gdańska w drugiej połowie XVIII w., „Zeszyty Naukowe Politechniki Świętokrzyskiej. Nauki Ekonomiczne” 1996, 24.
• Arct M., Słownik ilustrowany języka polskiego, t. 1, Warszawa 1916.
• Burszta J., Handel magnacki i kupiecki między Sieniawą nad Sanem a Gdańskiem od końca XVII w. do połowy XVIII w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1954, 16.
• Burszta J., Materiały do techniki spławu rzecznego na Sanie i średniej Wiśle XVII i XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1955, 3, 4.
• Dobroński A.C., Lechowski A., Izabela Branicka w 200-lecie śmierci, Białystok 2008.
• Gierszewski S., Wisła w dziejach Polski, Gdańsk 1982.
• Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014.
• Jezierski A., Leszczyńska C., Historia gospodarcza Polski, Warszawa 1999.
• Jurkowska M., Biblioteka Izabeli z Poniatowskich Branickiej (1772–1808) w Białymstoku, „Bibliotekarz Podlaski” 2014, 15, 1.
• Katalog Tek Glinki, cz.1, katalog osobowy, oprac. T. Zielińska, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, t. 26, red. M. Charytańska, Warszawa 1969.
• Kazusek S., W sprawie sprzedaży szlacheckiego zboża w Gdańsku w połowie XVIII w. (na przykładzie korespondencji Zachariasza Kulikiewicza, szypra księcia Pawła Karola Sanguszki z 1741 r.), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2009, 69.
• Konopczyński W., Horain Jan Antoni h. Śreniawa, w: Polski słownik biograficzny, t. 9, red. C. Bobińska et al., Wrocław–Warszawa–Kraków 1960–1961.
• Kulesza-Woroniecka I., Dwór Izabeli Branickiej w Białymstoku 1771–1808, w: Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 1, Warszawa 1807.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2, Warszawa 1808.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1812.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 5, Lwów 1859.
• Łopatecki K., Walczak W., The History of Branicki Palace until 1809. The influence of „Versailles of Podlasie” on the Development of Białystok, Białystok 2015.
• Łopatecki K., O instytucji dożywocia na przykładzie małżeństwa Jana Klemensa i Izabeli Branickich, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2016, 9, 1.
• Materiały do techniki spławu rzecznego na Bugu i Wiśle w XVIII w., wyd. A. Romanow, „Nautologia” 1981, 16, 2.
• Nieciecki J., Testament Jana Klemensa Branickiego, w: Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. 5, red. H. Majecki, Białystok 2001.
• Orłowski R., Z dziejów organizacji handlu spławnego w Ordynacji Zamojskiej w końcu XVIII wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F” 1956, 11.
• Ossowski W., Przemiany w szkutnictwie rzecznym w Polsce. Studium archeologiczne, Gdańsk 2010.
• Preis M., Administracja majątkiem Izabeli Branickiej w latach 1772–1783 z perspektywy sekretarza Piotra Piramowicza, „Bibliotekarz Podlaski” 2015, 16, 2.
• Reszka A.W., Żaglowce frachtowe z Czerwińska nad Wisłą, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2004, 49, 2.
• Romanow A., Materiały do dziejów spławu na Sanie i Wiśle w XVIII wieku. „Fryor gdański” Pawła Benoego, kasztelana warszawskiego, „Rocznik Gdański” 1983, 43, 1.
• Słownik polszczyzny XVI wieku edycja internetowa, hasło Rotman, https://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/7010 [dostęp: 25 II 2023].
• Słownik wyrazów obcych, red. J. Tokarski, Warszawa 1974.
• Syta K., Dokumentacja gospodarczo-finansowa w administracji latyfundium Branickich h. Gryf w XVIII wieku – kilka uwag na marginesie procesu aktotwórczego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2018, 15, 3.
• Syta K., Mechanizmy administracji w podlaskich dobrach kasztelanowej krakowskiej Izabeli Branickiej w świetle korespondencji podskarbiego białostockiego Wojciecha Matuszewicza, w: Scientia magnam laetitiam parat: studia z historii kultury, społeczeństwa i polityki ofiarowane profesorowi Kazimierzowi Maliszewskiemu, red. A. Kucharski, A. Laddach, W. Piasek, Toruń 2020.
• Sztachelska-Kokoczka A., Dobra magnackie Jana Klemensa Branickiego, Białystok 2006.
• Sztachelska-Kokoczka A., Organizacja i struktura spławu produktów z dóbr Jana Klemensa Branickiego do Gdańska w XVIII wieku, „Rocznik Białostocki” 1991, 17.
• Sztachelska-Kokoczka A., Spław produktów z dóbr Jana Klemensa Branickiego, „Białostocczyzna” 1997, 48, 4.
• Ślaski B., Słownik rybacko-żeglarski i szkutniczy, Poznań 1930 [nadbitka: „Slavia Occidentalis” 1930, 9].
• Ślaski B., Spław i spławnicy na Wiśle, Warszawa 1916.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.55.247-280

Biblioteka Nauki

33905819