Sprawa archiwów wyodrębnionych w tezach i projekcie ustawy o archiwach i materiałach archiwalnych z lat 1970–1971 – pierwsze starcie kompetencyjne Archiwów Państwowych z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych

• Authors: Dariusz Magier

Title variants

EN

The Case of the Separated Archives in the Polish Archival Network in the Theses and the Draft Act on Archives and Archival Materials from 1970–1971 – the First Competency Clash Between the State Archives and the Ministry of Internal Affairs

Abstracts

EN

In Poland, on the basis of archival law, some of the archives belong to the state network, but at the same time are beyond the supervision and control of the State Archives. These are the so-called separated archives in the Polish archival network. They were created after World War II and their existence is related to the communist system, when some ministries (especially the Ministry of Public Security, and then the Ministry of Internal Affairs) in the realities of the Polish People's Republic constituted a kind of state within the state. After the collapse of the communist rule, these archives not only were not subject to the control of the chief director of state archives, but their number was also expanded. Polish archivists realized the dysfunctionality of this situation. In the years 1970–1971, still in the reality of the Marxist dictatorship, the State Archives made the first attempt to gain control over the documents stored in the separated archives in the Polish archival network during the work on the new Act on National Archive Resources and Archives. This sparked a clash with the Ministry of Internal Affairs, which eventually blocked these activities. Based on the documents of the Ministry of Internal Affairs and scientific literature, the author presents the course of this clash, which took place under the guise of consulting theses and the draft of a new archival law.

PL

W Polsce, w oparciu o prawo archiwalne, funkcjonują archiwa należące co prawda do sieci państwowej, ale jednocześnie pozostające poza nadzorem i kontrolą Archiwów Państwowych. Są to tzw. archiwa wyodrębnione. Stworzono je po II wojnie światowej, a ich istnienie związane jest z systemem komunistycznym, kiedy to niektóre resorty (zwłaszcza Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a potem Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) stanowiły w realiach PRL swoiste państwo w państwie. Po upadku władzy komunistycznej archiwów tych nie tylko nie poddano kontroli naczelnego dyrektora archiwów państwowych, ale jeszcze rozszerzono ich liczbę. Z dysfunkcyjności tej sytuacji zdawali sobie sprawę polscy archiwiści. W latach 1970–1971, jeszcze w realiach dyktatury marksistowskiej, Archiwa Państwowe podjęły pierwszą próbę uzyskania kontroli nad dokumentami przechowywanymi w archiwach wyodrębnionych przy okazji prac nad nową ustawą archiwalną. Wywołało to starcie z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, które ostatecznie zablokowało te działania. Autor, w oparciu o dokumenty MSW oraz literaturę naukową, przedstawia przebieg tego starcia, które odbywało się pod pozorem konsultacji tez i projektu nowego prawa archiwalnego.

Keywords

EN

state archives; separate archives; archival law; Ministry of the Interior

PL

archiwa państwowe; archiwa wyodrębnione; prawo archiwalne; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 55
• Pages: 557-572

Dates

published

2023

Contributors

author

Dariusz Magier

• Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Polska

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:
• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, sygn. IPN BU 01179/10.
• „Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” 1957, nr 12, poz. 66; 1983, nr 38, poz. 173.
• „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1951, nr 19, poz. 149; 2020, poz. 164.
• „Monitor Polski” 1952, nr 9, poz. 87.
• Altman H., W dziesięciolecie dekretu o archiwach państwowych, „Archeion” 1962, 37.
• Biernat C., Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, „Archeion” 1986, 80.
• Borysiuk P., Próba likwidacji statusu „archiwów wyodrębnionych” w projekcie ustawy – Prawo archiwalne z 1995 r., „Archeion” 2020, 121.
• Galuba R., Archiwa wyodrębnione w państwie demokratycznym, w: Toruńskie Konfrontacje Archiwalne, t. 4, Nowa Archiwistyka – archiwa i archiwistyka w ponowoczesnym kontekście kulturowym, red. W. Chorążyczewski, W. Piasek, A. Rosa, Toruń 2014.
• Kazimierski J., Kowalska Janina Teresa (1933–1995), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Kołodziej E., Kroll Bogdan (1928–1999), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Konstankiewicz M., Niewęgłowski A., Narodowy zasób archiwalny i archiwa. Komentarz, Warszawa 2016.
• Kulecka A., Rutkowski T.P., Archiwa w świetle doniesień TW „Zyga” (Zygmunta Kolankowskiego), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2009, 1 (7).
• Motas M., Chajn Leon (1910–1982), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 1, 1918–1984, red. M. Bielińska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa–Łódź 1988.
• Nawrocki S., Skopowski Czesław (1906–1991), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Leśniewska E., Droga do ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, „Archeion” 2014, 115.
• Łysiak L., Nowe polskie prawo archiwalne, „Archeion” 1987, 82.
• Potykanowicz-Suda L., Biernat Czesław (1925–2015), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 3, 1835–2015, red. E. Rosowska, Warszawa 2017.
• Roztocka K., Ptaśnikowa Anna (1923–1994), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Sędek M., Zielińska T., Płocha Józef Stanisław (1923–1984), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.
• Studia. Materiały. Konferencje Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, nr 8, Archiwa wyodrębnione w polskiej sieci archiwalnej, red. A. Jabłoński, Szczecin 2020.
• Walichnowski T., Założenia i koncepcje przyszłych zmian polskiego ustawodawstwa archiwalnego na tle rozwiązań organizacyjno-prawnych służb archiwalnych innych państw, w: Sześćdziesięciolecie polskich archiwów państwowych, Warszawa 1981.
• Biuletyn Informacji Publicznej IPN, Józef Pielasa, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/36280 [dostęp: 5 VII 2022].
• Biuletyn Informacji Publicznej IPN, Jan Zabawski, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/61905?katalog=5; https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/61905?katalog=4 [dostęp: 5 VII 2022].
• Magier D., Archiwistyka IPN, 16.02.2018, http://archiwozofia.com/single-post/2018/02/16/archiwistyka-w-ipn [dostęp: 4 VII 2022].

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.55.557-572

Biblioteka Nauki

33911163