Od archiwum do archiwum. Uwagi na temat ewolucji funkcjonalno-organizacyjnej komórek archiwalnych w komitetach wojewódzkich PPR/PZPR

• Authors: Tomasz Czarnota

Title variants

EN

From Archive to Archive. Comments on the Functional and Organizational Evolution of Archival Units in Voivodeship Committees of the PPR/PZPR

Abstracts

EN

The subject matter of the activities of the PPR and PZPR archives is certainly not a research tabula rasa, but many facts relating to it are quite poorly known. In particular, this applies to the organizational and functional evolution of the provincial segment in the archival division taking place between the fifth and seventh decade of the 20th century. This article aims to bring to light a lot of unknown or inaccurate information on this subject. This applies to e.g., to knowledge about the nature of the KW PPR archives – historical archives par excellence, collecting only documents recognized as valuable historical sources and intended to store them perpetually. A problem as significant as it is elusive in scientific circulation is the functioning of the voivodeship current records repositories of PZPR in the years 1949–1953, about which there is usually false information that they were created only in 1953, along with information about their different and lower grade than the archives of the KW PPR. the rank of current (transitional) archives, obliged to successively transfer the collected archives to the „central party archive” (Department, and later the Establishment of Party History of the Central Committee of PZPR). One of the most interesting, and at the same time completely unknown, facts about this matter is the failure to implement in 1956 the resolution of the Secretariat of the Central Committee of the PZPR on the transformation of the current records repositories of the Voivodeship Committees of the Polish United Workers' Party into archives – contrary to the information disseminated on this subject, it did not take place until 1962. In this context, it should be clearly noted that in this case it was not only about a cosmetic change of names, but also about transforming them into administrative and historical archives, entitled to a professional elaboration of their resource, which was to be their resource stored perpetually, more widely than previously made available to historians, primarily party historians. This article, which presents many new facts, including, among others, the internal party context of delays in transforming the KW PZPR current records repositories into their archives, was primarily aimed at showing the process of the organizational and functional transformation of the „party archive service” lasting several years.

PL

Tematyka działalności archiwów PPR i PZPR to z pewnością nie badawcza tabula rasa, ale wiele odnoszących się do niej faktów jest dosyć słabo znanych. W szczególności dotyczy to odbywającej się między piątą, a siódmą dekadą XX w. ewolucji organizacyjno-funkcjonalnej terenowego segmentu w pionie archiwalnym. Niniejszy artykuł ma na celu wydobycie na światło dzienne wielu nieznanych albo obarczonych nieścisłościami informacji na ten temat. Odnosi się to m.in. do wiedzy o charakterze archiwów KW PPR – archiwach par excellence historycznych, gromadzących wyłącznie dokumenty uznawane za pełnowartościowe źródła historyczne i mających je wieczyście przechowywać. Tyleż znaczącym, co i nieuchwytnym w obiegu naukowym problemem jest funkcjonowanie wojewódzkich składnic akt PZPR w latach 1949–1953, o których z reguły krąży nieprawdziwa informacja o stworzeniu ich dopiero w 1953 r., wraz z wiadomościami o ich odmiennej i niższej od archiwów KW PPR randze archiwów bieżących (przejściowych), zobligowanych do sukcesywnego przekazywania gromadzonych archiwaliów „centralnemu archiwum partyjnemu” (Wydziału, a później Zakładu Historii Partii KC PZPR). Jednym z ciekawszych, a przy tym zupełnie nieznanych dotychczas faktów z owej materii, jest niezrealizowanie w 1956 r. uchwały Sekretariatu KC PZPR o przekształceniu składnic akt KW PZPR w archiwa – wbrew rozpowszechnianym na ten temat informacjom doszło do tego dopiero w 1962 r. Należy w tym kontekście wyraźnie zaznaczyć, że w tym przypadku chodziło nie o tylko kosmetyczną zmianę nazewniczą, ale o doprowadzenie do ich transformacji w archiwa administracyjno-historyczne, uprawnione do profesjonalnego opracowywania swojego zasobu, który miał być ich zasobem przechowywanym wieczyście, szerzej niż wcześniej udostępnianym historykom, przede wszystkim partyjnym. Niniejszy artykuł, w którym przedstawiono wiele nowych faktów, wliczając w to m.in. wewnątrzpartyjny kontekst opóźnień w przekształceniu składnic akt KW PZPR w ich archiwa, miał na celu przede wszystkim ukazanie procesu kilkunastoletniej transformacji organizacyjno-funkcjonalnej „partyjnej służby archiwalnej”.

Keywords

EN

intermediate archives (intermediate repositories); historical archives; Archives of the Voivodeship Committees of the Polish Workers' Party; Archives of the Voivodeship Committees of the Polish United Workers' Party; Current Records Repositories of the Vo

PL

archiwa bieżące; archiwa historyczne; Archiwa Komitetów Wojewódzkich Polskiej Partii Robotniczej; Archiwa Komitetów Wojewódzkich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; Składnice Akt Komitetów Wojewódzkich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 55
• Pages: 573-616

Dates

published

2023

Contributors

author

Tomasz Czarnota

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
• Komitet Centralny PZPR w Warszawie, sygn. 237/VIII-472, 237/XXI-5, 237/XXI-28, 237/XXI-30, VII/36, XXII-172, XXII-178, XXII-461, XXII-464, XXII-467, XXII-471, XXII-472, XXII-491, XXII-509, XXII-513, XXIII-1.
• Archiwum Państwowe w Lublinie:
• Komitet Wojewódzki PPR w Lublinie, sygn. 171.
• Komitet Wojewódzki PZPR 1948–1975 w Lublinie, sygn. 549, 2708, 2722, 2737, 3270, 3358, 3931.
• Komitet Wojewódzki PZPR 1975–1990 w Lublinie, sygn. 2–4, 4076, 4078, 4090, 4103, 4118, 4122, 4211, 4212, 4274, 4283, 4284, 4287, 4290, 4292.
• Komitet Powiatowy PZPR w Hrubieszowie, sygn. 474.
• Rejonowy Ośrodek Pracy Partyjnej w Kraśniku, sygn. 73.
• Archiwa Komitetów Wojewódzkich PZPR. Zbiór przepisów, Warszawa 1969.
• Altman H., Archiwa w służbie badań historycznych, „Archeion” 1960, 32.
• Barszcz A., Kadry archiwum zakładowego Prezydium Rady Ministrów / Urzędu Rady Ministrów w latach 1945–1996, w: Wkład archiwistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej. Zbiór studiów poświęconych warszawskiemu środowisku archiwalnemu, red. A. Kulecka, Warszawa 2012.
• Chmielewska I., Hołownia K., Problemy porządkowania akt partyjnych z byłego Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Olsztynie z lat 1948–1990 (z wyłączeniem zespołu Komitetu Wojewódzkiego PZPR), https://www.archiwa.gov.pl/images/docs/referaty/chmielewska_holownia.pdf [dostęp: 23 IV 2022].
• Choniawko A., Zasób Archiwum byłego KW PZPR w Poznaniu i jego zawartość źródłowa, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 1993, 1.
• Czarnota T., Access to Archival Holdings in the Archives of the Communist Party on the Example of the Archive of the Voivodeship Committee of the Polish United Workers' Party in Lublin, „Res Historica” 2019, 47.
• Czarnota T., Działalność dokumentacyjna Wojewódzkiej Komisji Historii Partii i Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PPR w Lublinie w latach 1946–1948, „Res Historica” 2017, 43.
• Czarnota T., Działalność kancelaryjna komitetu wojewódzkiego oraz komitetów powiatowych PPR na Lubelszczyźnie, „Teki Archiwalne. Seria Nowa” 2001, 28.
• Czarnota T., Kierownictwo pionu archiwalno-historycznego w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Lublinie w latach 1948–1956, w: Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Warszawa–Lublin 2015.
• Czarnota T., Kierownictwo pionu archiwalno-historycznego w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Lublinie w latach 1957–1975, w: „Polska Ludowa” 1944–1989 – wybrane problemy historii politycznej i społecznej, red. D. Litwin-Lewandowska, K. Bałękowski, Lublin 2016.
• Czarnota T., Personel kancelaryjny Komitetu Wojewódzkiego PPR/PZPR w Lublinie w latach 1944–1956, „Komunizm: system – ludzie – dokumentacja” 2018, 7.
• Czarnota T., Początki Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie, w: Dzieje biurokracji, t. 5, red. A. Gaca, A. Górak. Z. Naworski, Lublin–Toruń–Włocławek 2013.
• Degen R., Archiwa bieżące. Pojęcie i systematyzacja, w: Archiwa bieżące. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne rozwiązania, red. M. Jabłońska, Toruń 2015.
• Drzewiecka D., Archiwa przejściowe i zbiorcze. Definicja, stan badań, organizacja i funkcjonowanie w Polsce i na świecie, w: Archiwa przejściowe i zbiorcze w Polsce. Organizacja i funkcjonowanie, red. D. Drzewiecka, M. Jabłońska, Toruń 2016.
• Filipczak T., Problemy brakowania dokumentacji w archiwach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1945–1990 na przykładzie b. Archiwum Komitetu Krakowskiego (Wojewódzkiego) PZPR w Krakowie, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 1997, 3.
• Filipczyk W., Akta Komitetu Krakowskiego PZPR w Archiwum Państwowym w Krakowie, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 1995, 1.
• Hajewski T., Działalność Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach w latach 1953–1990, w: Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. D. Magier, Lublin–Radzyń Podlaski 2012.
• Horst W., Kancelarie i archiwa Centralnego Komitetu Wykonawczego Polskiej Partii Socjalistycznej, Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej i Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1944–1990), Warszawa 2006.
• Jakubowski J., Problemy archiwalne akt partyjnych z okresu Polski Ludowej, „Z Pola Walki” 1964, 7, 1(25).
• Kaleński G., Brakowanie akt, Warszawa 1948.
• Kołomejczyk N., Wojewódzkie archiwa PZPR, „Archiwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Biuletyn” 1981, 1.
• Konarski K., Terminologia archiwalna i jej problemy, „Archeion” 1948, 18.
• Magier D., Genetyczne związki materiałów archiwalnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej a problem zespołowości, w: Zasada zespołowości w praktyce archiwów państwowych. Studia i materiały, red. E. Rosowska, Warszawa 2017.
• Magier D., System biurokratyczny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie bialskopodlaskim w latach 1975–1990, Siedlce 2013.
• Moćko A., Byłe Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białymstoku i jego zasób, w: 50 lat Archiwum Państwowego w Białymstoku, red. S. Iwaniuk et al., Białystok 2003.
• Polski słownik archiwalny, oprac. A. Bachulski, K. Konarski, A. Wolff, Warszawa 1952.
• Rutkowski T.P., Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.
• Rutkowski T. P., Tworzenie zrębów mitu. Działalność Wydziału Historii Partii Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej na polu propagandy dziejów ruchu robotniczego, w: Polska Partia Robotnicza 1944–1948. Studia i szkice, red. M. Krzysztofiński, Rzeszów 2014.
• Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, Toruń 1982.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.55.573-616

Biblioteka Nauki

33911896