W jaki sposób filmowa forma uhistorycznia filmową narrację i ekranowy świat przedstawiony? Analiza zjawiska na wybranych przykładach

• Authors: Piotr Witek

Title variants

EN

How Does the Film Form Historicize the Film Narrative and the World Depicted on the Screen? Analysis of the Phenomenon on Selected Examples

Abstracts

EN

The article deals with the issue of aesthetic-formal strategies of historicizing the film narrative and the screen world presented in historical cinema. It shows by means of which strategies – formal means of expression – the film narrative and the world depicted are historicized. In the introduction, a key analytical concept – historicity – is introduced. The category of historicity is shown as heterogeneous, requiring each time a conceptualization relativized to the cultural context of its use. In the article it is conceptualized in various ways, e.g. as: variability/existence in time (a way of understanding time); repetition; past; chronological; linearity; layering; rhythmic; causal; development; progress; shift/turn to the past/references to the past; (futuristic) projection of the past; tradition; memory of the past; (historical) consciousness; scholarly (historiographical); momentousness; obsolescence/ anachronism/ archaicity/ antiquity; style of thought; narrative; discursive; documentary/source; meta-historical; genre. The strategies of historicizing the film narrative and the cinematic world presented are conceived in the text as the numerous ways of equipping the film with various kinds of formal/filmic signs of historicity, allowing to obtain in the act of actualization of the work by the viewer/researcher the impression of the effect of historicity of the narrative and the world presented. They form the film poetics of historicity. In the following sections of the article, signs of historicity in the function of historicizing the cinematic narrative and the depicted world are analyzed on the example of various films. They consist of (1) paratexts; (2) the composition of the film narrative.

PL

Artykuł podejmuje problematykę estetyczno-formalnych strategii uhistoryczniania filmowej narracji i ekranowego świata przedstawionego w kinie historycznym. Pokazuje za pomocą jakich strategii – formalnych środków wyrazu – filmowa narracja i świat przedstawiony są uhistoryczniane. We wstępie zostaje wprowadzone kluczowe pojęcie analityczne – historyczność. Kategoria historyczności jest ukazana jako heterogeniczna, wymagająca za każdym razem konceptualizacji zrelatywizowanej do kulturowego kontekstu jej użycia. W artykule jest ona pojmowana na różne sposoby, np. jako: zmienność/istnienie w czasie (sposób pojmowania czasu); powtarzalność; przeszłość; chronologiczność; linearność; warstwowość; rytmiczność; przyczynowość; rozwój; postęp; przesunięcie/zwrot ku przeszłości/nawiązania do przeszłości; (futurystyczna) projekcja przeszłości; tradycja; pamięć przeszłości; świadomość (historyczna); naukowość (historiograficzność); doniosłość; nieaktualność/anachroniczność/archaiczność/dawność; styl myślowy; narracyjność; dyskursywność; dokumentalność/źródłowość; metahistoryczność; gatunkowość. Strategie uhistoryczniania filmowej narracji oraz filmowego świata przedstawionego są w tekście pojmowane jako rozliczne sposoby wyposażania filmu w różnego rodzaju formalno-filmowe oznaki historyczności, pozwalające uzyskać w akcie aktualizacji dzieła przez widza/badacza wrażenie efektu historyczności narracji i świata przedstawionego. Tworzą one filmową poetykę historyczności. W kolejnych częściach artykułu na przykładzie różnych filmów analizowane są oznaki historyczności w funkcji uhistoryczniania filmowej narracji i świata przedstawionego. Składają się na nie: (1) parateksty; (2) kompozycja narracji filmowej.

Keywords

EN

historicity; historical film; paratexts; cinematic historical style; cinematic poetics of historicity; visual history

PL

historyczność; film historyczny; parateksty; filmowy styl historyczny; filmowa poetyka historyczności; historia wizualna

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 56
• Pages: 1167-1202

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Witek

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• „1920. Bitwa warszawska” (2011) reż. Jerzy Hoffman
• „Casablanca” (1942) reż. Michael Curtiz
• „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł” (2011) reż. Antoni Krauze
• „Człowiek z marmuru” (1976) reż. Andrzej Wajda
• „Dobry Niemiec” (2006) reż. Steven Soderbergh
• „Droga do Marsylii” (1944) reż. Michael Curtiz
• „Historia III Rzeszy” (2010) reż. Michael Kloft
• „Hiszpanka” (2014) reż. Łukasz Barczyk
• „Ida” (2013) reż. Paweł Pawlikowski
• „Jak być kochaną” (1962) reż. Wojciech Jerzy Hass
• „JFK” (1991) reż. Oliver Stone
• „Katyń” reż. Andrzej Wajda
• „Kościuszko pod Racławicami” (1938) reż. Józef Lejtes
• „Matka Joanna od Aniołów” (1960) reż. Jerzy Kawalerowicz
• „Nikt nie woła” (1960) reż. Kazimierz Kutz
• „Nóż w wodzie” (1961) reż. Roman Polański
• „Pluton” reż. Oliver Stone
• „Pokłosie” (2012) reż. Władysław Pasikowski
• „Popiełuszko. Wolność jest w nas” (2009) reż. Rafał Wieczyński
• „Przełęcz ocalonych” reż. Mel Gibson
• „Przez Pacyfik” (1942) reż. John Huston i Vincent Sherman
• „Sokół maltański” (1941) reż. John Huston
• „Sprawy zagraniczne” (1948) reż. Billy Wilder
• „Syberiada polska” (2013) reż. Janusz Zaorski
• „Sztuka kochania. Historia Michaliny Wisłockiej” (2017) reż. Maria Sadowska
• „Upadek” (2004) reż. Oliver Hirschbiegel
• Adamska J., Las Katyński w latach 1940–1943, Warszawa 2021.
• Andrzejewski J., Wielki Tydzień, Warszawa 1993.
• Ankersmit F.R., Historiografia i postmodernizm, tłum. E. Domańska, w: Postmodernizm. Antologia przekładów, red. R. Nycz, Kraków 1997.
• Black M., Metafora, tłum. J. Japola, „Pamiętnik Literacki” 1971, 62, 3.
• Borkowski R., Sens historii. Modele czasu historycznego, w: Konflikty współczesnego świata, red. R. Borkowski, Kraków 2001.
• Braudel F., Gramatyka cywilizacji, tłum. H. Igaqlson-Tygielska, Warszawa 2006.
• Ciesielski S., Hryciuk G., Srebrakowski A., Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim, Toruń 2003.
• Ciesielski S., Materski W., Paczkowski A., Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich, Warszawa 2000.
• Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska, J. Sławiński, Warszawa 1978.
• Deeds Ermarth E., Sequel to History. Postmodernism and the Crisis of Representational Time, New Jersey 1992.
• Deeds Ermarth E., Time is finite: The implications for History, „Rethinking History” 2010, 14, 3.
• Fleck L., Style myślowe i fakty. Artykuły i świadectwa, Warszawa 2007.
• Godzic W., Film i metafora. Pojęcie metafory w historii myśli filmowej, Katowice 1984.
• Goodman N., Jak tworzymy świat, tłum. M. Szczubiałka, Warszawa 1997.
• Grabski A.F., Dzieje historiografii, Poznań, 2003.
• Grabski A.F., Zarys historii historiografii polskiej, Poznań 2000.
• Gross J.T., Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny 2000.
• Intermedialność w kulturze końca XX wieku, red. A. Gwóźdź, S. Krzemień-Ojak, Białystok 1998.
• Kisielewski T.A., Katyń. Zbrodnia i kłamstwo, Poznań 2008.
• Koselleck R., Warstwy czasu. Studia z metahistorii, tłum. K. Krzemieniowa, J. Merecki, Warszawa 2012.
• Kunert A., Katyń – ocalona pamięć, Warszawa 2010.
• Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, tłum. T.P. Krzeszowski, Warszawa 2010.
• Mąka-Malatyńska K., Opowiedzieć niewidzialne. Próba analizy filmu „Ida” Pawła Pawlikowskiego, „Narracje o Zagładzie” 2015, 1.
• Micciche L., Film i historia, „Kino” 1981, 7 (187).
• Pogranicza audiowizualności, red. A. Gwóźdź, Kraków 2010.
• Polacy. Okres 1944/45–1947, w: Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959. Atlas ziem Polski, red. W. Sienkiewicz, G. Hryciuk, Warszawa 2008.
• Pomorski J., Historiografia jako autorefleksja kultury poznającej, w: Świat historii, red. W. Wrzosek, Poznań 1997.
• Przewoźnik A., Katyń. Zbrodnia. Prawda. Pamięć, Warszawa 2010.
• Swianiewicz S., W cieniu Katynia, Łomianki 2016.
• Traba R., Przeszłość w teraźniejszości. Polskie spory o historię na początku XXI wieku, Poznań 2009.
• Veyne P., Le quotidien et l‘intéressant. Entretiens avec Catherine Darbo-Peschanski, Paris 1995.
• White H., Proza historyczna, tłum. zbiorowe, red. E. Domańskiej, Kraków 2009.
• Witek P., Film historyczny jako „gatunek dwojakiego rodzaju”. Kilka uwag metodologicznych o „(nie)użyteczności” teorii genologicznej w refleksji o filmie historycznym, „Annales UMCS. Sectio F” 2011, 66, 2.
• Witek P., Kultura. Film. Historia. Metodologiczne problemy doświadczenia audiowizualnego, Lublin 2005.
• Witek P., Strategie uhistoryczniania filmowego świata przedstawionego i narracji filmowej w kinie historycznym. Analiza zjawiska na wybranych przykładach, w: Historia wizualna w działaniu, red. D. Skotarczak, J. Szczutkowska, P. Kurpiewski, Poznań 2020.
• Wrzosek W., Historia – Kultura – Metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1995.
• Wrzosek W., O myśleniu historycznym, Bydgoszcz 2009.
• Wrzosek W., Wycinanki, Poznań 2022.
• https://ckziumragowo.pl/pub/app/Mapy/Polska/Pomniki-katynskie/ [dostęp: 10 VI 2023].
• https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/137719,Deportacje-Polakow-w-glab-Zwiazku-Sowieckiego.html [dostęp: 10 VI 2023].
• https://muzeum1939.pl/wojennydzien-niemieckie-rozporzadzenie-wprowadzajace-kare-smierci-dla-zydow-opuszczajacych-teren/aktualnosci/4899.html [dostęp: 10 VI 2023].
• https://wiadomosci.wp.pl/poklosie-dr-krzysztof-persak-i-piotr-zychowicz-o-filmie-6031548445987457a [dostęp: 10 VI 2023].
• https://www.bibula.com/?p=64421 [dostęp: 10 VI 2023].
• https://www.city.urasoe.lg.jp/article?articleId=609e75a83d59ae2434bfde06 [dostęp: 10 VI 2023].
• https://www.filmweb.pl/film/Pok%C5%82osie-2012-624892/discussion/Dlaczego+ten+film+jest+przez+wielu+uwa%C5%BCany+za+oparty+na+faktach+historycznych,2165466 [dostęp: 10 VI 2023].
• https://www.filmweb.pl/film/Pok%C5%82osie-2012-624892/discussion/Pok%C5%82osie+Od+Strony+Historycznej,2310255 [dostęp: 10 VI 2023].
• https://www.focus.pl/artykul/prawda-historyczna-w-filmie-quotpoklosiequot [dostęp: 10 VI 2023].

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.56.1167-1202

Biblioteka Nauki

33921923