Dom Pracy Przymusowej Związku Międzykomunalnego Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego Województwa Warszawskiego w Oryszewie jako instytucja opieki zamkniętej dla ograniczania zjawisk żebractwa i włóczęgostwa w Warszawie w latach 1932–1939 (w świetle źródeł prasowych)

• Authors: Alicja Gontarek

Title variants

EN

Forced Labor Home of the Intercommunal Union for Social Welfare and Public Health of the Warsaw Province in Oryszewo as a Closed Care Institution for Reducing the Phenomena of Begging and Vagrancy in Warsaw in the Years 1932–1939 (in the Light of Press Sources)

Abstracts

EN

Forced Labor Houses in the Second Republic were closed-type institutions. By a decision of the legislature in 1927, they served, using the language of the time, to combat begging and vagrancy through preventive (protective) measures, rather than proper punitive ones. However, only four such facilities were established between the wars, due to the prohibitively high cost of maintaining such facilities. Their operation was handled by municipal associations, which received state funding.Established in 1932, the modern Forced Labor House in Oryszew, based on Belgian models, was the first such institution in the former Russian partition established by the Intercommunal Union for Social Welfare and Public Health of the Warsaw Province. Although it did not play a key role in reducing the phenomena of begging and vagrancy in the capital, in a system of establishments aimed at helping representatives of the social margins, its role was gaining importance, and this initiative should be appreciated. Between 20 and 30 percent of those captured by the police in Warsaw and subsequently tried by municipal courts were sent to it. These were mainly parochial individuals, not professional beggars or vagrants. While the campaign to forcibly remove representatives of the social margins from the streets of Warsaw succeeded, thanks in part to the Oryszewski workhouse, the correctional and rehabilitation goal was not achieved.

PL

Domy Pracy Przymusowej w II Rzeczypospolitej były zakładami typu zamkniętego. Decyzją ustawodawcy w 1927 r. posłużyły one, używając ówczesnego języka, do zwalczania żebractwa i włóczęgostwa przez zastosowanie środków zapobiegawczych (ochronnych), a nie właściwych karnych. W okresie międzywojennym takich placówek powstało jednak zaledwie cztery, co wynikało z nazbyt wysokich kosztów utrzymania tego rodzaju placówek. Ich prowadzeniem zajmowały się związki komunalne, które otrzymywały dofinansowanie państwowe.Powstały w 1932 r. nowoczesny Dom Pracy Przymusowej w Oryszewie, opierający się na wzorcach belgijskich, był pierwszą tego typu placówką na terenie byłego zaboru rosyjskiego utworzoną przez Związek Międzykomunalny Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego Województwa Warszawskiego. Choć nie odgrywał kluczowej roli w ograniczaniu zjawisk żebractwa i włóczęgostwa w stolicy, to w systemie zakładów, których celem była pomoc przedstawicielom marginesu społecznego, jego rola nabierała znaczenia i należy tę inicjatywę docenić. Kierowano do niego od 20% do 30% osób schwytanych przez policję i osądzonych przez sądy grodzkie. Były to głównie osoby spauperyzowane, a nie zawodowi żebracy czy włóczędzy. O ile akcja siłowego usuwania przedstawicieli marginesu społecznego z ulic Warszawy powiodła się m.in. dzięki oryszewskiemu domowi pracy, o tyle cel poprawczy i resocjalizacyjny nie został osiągnięty.

Keywords

EN

begging; forced labor; house of forced labor; Roma people; Warsaw; vagrancy

PL

Cyganie; Druga Rzeczpospolita; praca przymusowa; Romowie; Warszawa; włóczęgostwo; żebractwo Romani people, vagrancy

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 56
• Pages: 601-630

Dates

published

2023

Contributors

author

Alicja Gontarek

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej: 1929, 1930, 1933, 1938.
• Informator. Pomoc społeczna na terenie m. st. Warszawy, Warszawa 1937.
• Rocznik Polityczny i Gospodarczy, Warszawa 1935.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. M. ST. Warszawa i województwo warszawskie, t. 1, Warszawa 1925.
• „5-ta Rano” 1935.
• „ABC. Nowiny Codzienne” 1937.
• „ABC” 1930.
• „Dobry Wieczór – Kurjer Czerwony” 1934, 1938.
• „Dobry Wieczór” 1934.
• „Drwęca” 1931.
• „Dziennik Piotrkowski” 1935.
• „Dziennik Wileński” 1925, 1935.
• „Dzień Dobry” 1934, 1935, 1937, 1938.
• „Echo Pragi” 1917.
• „Express Lubelski i Wołyński” 1934, 1937.
• „Express Mazowiecki” 1934.
• „Express Poranny” 1926, 1930, 1934.
• „Express Wieczorny Ilustrowany” 1930, 1935.
• „Fołks Blat” 1933.
• „Gazeta Pabjanicka” 1913, 1933.
• „Gazeta Poranna. 2 Grosze” 1916.
• „Głos Warszawski” 1909.
• „Głos. Dziennik Polityczny” 1917.
• „Goniec Poranny” 1909.
• „Hajntige Najes” 1934.
• „Hasło Łódzkie” 1930.
• „Komar” 1912.
• „Kurjer Czerwony 1930, 1932.
• „Kurjer Polski” 1908, 1937.
• „Kurjer Poranny” 1934, 1935.
• „Kurjer Poznański” 1935.
• „Kurjer Warszawski” 1916, 1917, 1918, 1927, 1928, 1934, 1936.
• „Nasz Przegląd” 1935.
• „Nowa Gazeta” 1911, 1917.
• „Nowa Rzeczpospolita” 1938.
• „Opiekun Społeczny” 1938.
• „Polak-Katolik” 1912.
• „Przegląd Wieczorny” 1927, 1930.
• „Robotnik” 1935.
• „Tygodnik Żydowski” 1936.
• „Unzer Ekspres” 1939.
• „Unzer Lebn”, 1937.
• „Warszawski Dziennik Wojewódzki dla obszaru m.st. Warszawy” 1934.
• „Wiadomości Codzienne” 1909.
• „Wieczór Warszawski” 1934, 1938.
• „Wilner Moment” 1932.
• „Wilner Radio” 1935.
• „Włoclawker Sztyme” 1938.
• „Wychowawca. Kwartalnik Związku Zawodowego Wychowawców” 1929.
• „Życie Gromadzkie” 1936.
• „Życie Łowickie” 1932.
• Bigo T., Prawo administracyjne. Część ogólna (stenogram wykładów uniwersyteckich), Lwów 1932.
• Cedrowicz D., Chrisidu-Budnik A., Związki komunalne, w: Tadeusz Bigo o administracji i prawie administracyjnym – refleksje wrocławskiej szkoły administratywistycznej, red. T. Kocowski, P. Lisowski, M. Paplicki, Wrocław 2020.
• Chlebowska B., Problematyka żebractwa wiejskiego na I Zjeździe Przeciwżebraczym, „Zeszyty Wiejskie” 2004, 9.
• Chlebowska B., Żebractwo wiejskie II Rzeczypospolitej, „Zeszyty Wiejskie” 2005, 10.
• Chylak K., Polityka zwalczania żebractwa i włóczęgostwa w Drugiej Rzeczypospolitej, w: Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej. Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, t. IV, red. P. Grata, Rzeszów 2016.
• Dydusiak L., Zagadnienie żebractwa w Polsce, Borysław 1938.
• Galor M., Margines społeczny Drugiej Rzeczypospolitej jako warstwa „niehistoryczna”, w: Metamorfozy społeczne, t. 6, Margines społeczny Drugiej Rzeczypospolitej, red. M. Rodak, Warszawa 2013.
• Godlewski J., Przedsiębiorcy żydowscy w cukrownictwie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1989, 2 (150).
• Gontarek A., Woman In the Circle of the 'Royal' Kwiek Family In the Second Polish Republic (1918–1939), „Romani Studies” 2023, 33, 1.
• Grata P., Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej, w: Metamorfozy społeczne, t. 8, Państwo i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Żarnowski, Warszawa 2014.
• Grata P., Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej. Uwarunkowania, instytucje, działania, Rzeszów 2013.
• Grata P., Polityka społeczna II Rzeczypospolitej wobec cyklu życia, „Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dyskusje” 2025, 28, 1.
• Grata P., Procesy unifikacyjne w polskiej polityce społeczne w latach 1918 i 1939, w: Od kwestii robotniczej do nowoczesnej polityki socjalnej, red. P. Grata, Rzeszów 2013.
• Grzegorzewski Z., Opieka społeczna. Walka z żebractwem i włóczęgostwem, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1931, 1.
• Janicka D., O zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa w II Rzeczypospolitej (1918–1939). Studium historyczno-prawne, „Archiwum Kryminologii” 2019, 1.
• Jawidzykówna H., Walka z żebractwem i włóczęgostwem na terenie stolicy w roku 1934, „Kronika Warszawy”, 1935, 1–2.
• Karnecki H., Na marginesie „rozporządzenia o włóczęgostwie i żebractwie”, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, 3.
• Kuchta J., Dziecko włóczęga. Z cyklu: dzieci trudne do wychowania, Lwów 1936.
• Mazur J., Opieka i resocjalizacja wobec przestępczości nieletnich w okresie międzywojennym na przykładzie Lublina, Kraków 2017.
• Murzyn T.J., Studzieniec. Dobroczyńcy i założyciele Osady TOR i PR. Przyczynek do historii Zakładu Poprawczego, Studzieniec 2016.
• Parzyńska M., W kuźni wyroków, w: Niepiękne dzielnice. Reportaże o międzywojennej Warszawie, red. J. Dąbrowski, J. Koskowski, Warszawa 1964.
• Pawlak D., Powstanie, organizacja i działalność Policji Kobiecej w Polsce, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska” 2006, 19.
• Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Przedstawicieli Opieki Społecznej Samorządu Terytorialnego, Poznań 24 do 25 IX 1933. Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Przeciwżebraczy, Poznań 24 do 26 II 1937. Materiały sprawozdawcze, oprac. K. Motyliński, Poznań 1937.
• Pląsek R., Opieka zastępcza w międzywojennej Polsce, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2018, 7.
• Pląsek R., Rozwój instytucji pomocy społecznej w okresie 1918–1939, w: Pomoc społeczna. Idea, rozwój, instytucje, red. E. Bojnowska, K. Chaczko, J. Krzyszkowski, E. Zdebska, Warszawa 2022.
• Polityka społeczna państwa polskiego 1918–1935, red. M. Bornstein-Łychowska, Warszawa 1935.
• Radzinowicz L., Przestępczość w Polsce w latach 1924–1933 na podstawie policyjnej statystyki kryminalnej, „Archiwum Kryminologiczne” 1935, 1–2.
• Rodak M., O „Cyrku”, który nie był cyrkiem – rzecz o warszawskim międzywojennym domu noclegowym, „Praca Socjalna” 2010, 4.
• Rodak M., Z dziejów stołecznych zmagań z żebractwem 1933–1939. Dom Etapowy przy ul. Przebieg, „Studia Mazowieckie” 2010, 1–2.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.56.601-630

Biblioteka Nauki

33921323