Contrary to Party Education: About the Catholic „Anti -universities” in Poland (1944/45–1989) on the Example of the Catholic University of Lublin. Author’s Selection of Issues

• Authors: Marcin Kruszyński

Title variants

PL

W kontrze do kształcenia partyjnego: o „anty-uniwersytetach” katolickich w Polsce (1944/45–1989) na przykładzie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Autorski wybór zagadnień

Abstracts

PL

Katolicki Uniwersytet Lubelski z racji na ideowe korzenie od razu znalazł się po innej stronie niż rządzący Polską od zakończenia II wojny światowej komuniści. Pracownicy uczelni z założenia nie uczestniczyli w procesie budowania „nowego człowieka”, odrzucając marksistowski paradygmat badań. Nie oznacza to jednak, że wszyscy pozostali „na zewnątrz” ówczesnej rzeczywistości. Władze państwowe, głównie dzięki działaniu aparatu przemocy, próbowały kontrolować katolicki „anty-uniwersytet”. Natomiast niektórzy z jego przedstawicieli dali się uwikłać w agenturalną współpracę. O tych zagadnieniach jest niniejszy artykuł.

EN

Because of its ideological roots, the Catholic University of Lublin immediately found itself on a different side from the communists who had ruled Poland since the end of the Second World War. By definition, the university’s staff did not participate in the process of building the „new man”, rejecting the Marxist paradigm of research. This does not mean, however, that they all remained „outside” the reality of the time. The state authorities, mainly through the action of the apparatus of violence, tried to control the Catholic „anti-university”. On the other hand, some of its representatives allowed themselves to be entangled in agent collaboration. This article is about these issues.

Keywords

EN

Catholic University of Lublin; apparatus of violence; Poland 1944/45–1989

PL

Katolicki Uniwersytet Lubelski; aparat przemocy; Polska 1944/45–1989

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2023
• Issue: 56
• Pages: 823-842

Dates

published

2023

Contributors

author

Marcin Kruszyński

• Uniwersytet w Siedlcach

References

• Kościół i opozycja na Lubelszczyźnie w dokumentach SB 1971–1983, wstęp, wybór, oprac. M. Sobieraj, Lublin 2009.
• Marks K., Engels F., Dzieła wybrane, t. 1, Warszawa 1949.
• Bailes K.E., Technology and Society under Lenin and Stalin. Origins of Soviet Technical Intelligentsia, 1917–1941, Princeton 1978.
• Białecki K., Urząd do Spraw Wyznań wobec Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wybrane zagadnienia, „Roczniki Humanistyczne” 2018, 66.
• Brzechczyn K., Problem wiarygodności teczek i opartej na nich wiarygodności historycznej. Kilka uwag metodologicznych, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, 2.
• Connelly J., Zniewolony uniwersytet. Sowietyzacja szkolnictwa wyższego w Niemczech Wschodnich, Czechach i Polsce 1945–1956, Warszawa 2014.
• Dudek A., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
• Dziurok A., Działania aparatu bezpieczeństwa wobec Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, „Roczniki Humanistyczne” 2018, 66.
• Friszke A., Pisanie historii czy gra historią. Polskie spory o najnowszą przeszłość, „Więź” 2011, 8–9.
• Gałaszewska-Chilczuk D., Działania aparatu bezpieczeństwa wobec biskupa lubelskiego Piotra Kałwy w latach 1949–1974, w: Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009.
• Gałaszewska-Chilczuk D., „Wrogie” Uniwersytety. Polityka państwa wobec Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (1944–1989), Warszawa 2013.
• Grant N., Society, Schools and Progress in Eastern Europe, Oxford 1969.
• Jaspers K., Idea uniwersytetu, https://teologiapolityczna.pl/idea-uniwersytetu-karl-jaspers [dostęp: 12 IV 2021].
• Karolewicz G., Ksiądz Idzi Benedykt Radziszewski i jego dzieło – Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2000.
• Kruszyński M., Józef Parnas czy Józef Parnes. Przyczynek do biografii, „Rocznik Lubelski” 2012, 38.
• Kruszyński M., Szkic o wyjątkowości Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego na tle polskiego świata akademickiego po 1944 r., „Roczniki Humanistyczne” 2018, 66.
• Kruszyński M., Szkolnictwo wyższe, w: Dzieje Lubelszczyzny 1944–1956. Aspekty społeczne, gospodarcze, oświatowe i kulturalne, red. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2017.
• Kruszyński M., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w latach 1944–1989. Zarys dziejów powstania i funkcjonowania uczelni w warunkach PRL, Lublin 2015.
• Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo – Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989, Warszawa 2019.
• Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
• Palska H., Ideologia komunistyczna a problem inteligencji, w: Rzeczpospolita utracona. Następstwa nazizmu i komunizmu na ziemiach polskich, red. J. Eisler, K. Rokicki, Warszawa 2010.
• Pluciński P., Uniwersytet i duch epoki. Wątpliwości wokół starej idei w nowych kontekstach, w: Wiedza. Ideologia. Władza. O społecznej funkcji uniwersytetu w społeczeństwie rynkowym, red. P. Żuk, Warszawa 2012.
• Rok 1956 w Polsce i jego rezonans w Europie, red. J. Szymoniczek, C.E. Król, Warszawa 2009.
• Rosiak D., Wielka odmowa. Agent, filozof, antykomunista, Wołowiec 2014.
• Rusecki M., Mieczysław Albert Krąpiec OP – rektor KUL-u w latach 1970–1983, w: Księga pamiątkowa w 75-lecie KUL. Wkład w kulturę polską w latach 1968–1993, red. M. Rusecki, Lublin 1994.
• Sobieraj M., Między oporem a lojalnością. Działania SB wobec KUL na przykładzie rozpracowania prof. Jerzego Kłoczowskiego, Lublin 2015.
• Suleja W., Złudny czar teczek, czyli „teczkowe grzechy główne”, w: Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, red. K. Persak, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2008.
• Szostek A., Katolicki Uniwersytet w Kościele i społeczeństwie. Doświadczenia lubelskie, w: Przestrzeń wolności i prawdy. Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1944–1989, red. J. Fert, Lublin 2008.
• Tyburski Z., Kałwa Piotr (1893–1974), w: Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, t. 2, Lublin 1994.
• Wojtkowski A., Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918–1944, w: Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1969.
• Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłowe, red. F. Musiał, Kraków 2006.
• Wójcik E., Aparat bezpieczeństwa PRL wobec duchowieństwa katolickiego w diecezji lubelskiej w latach 1945–1989, maszynopis rozprawy doktorskiej [w zbiorach autora].
• Ziółek J., Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1944–1992, w: Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968–1993, red. M. Rusecki, Lublin 1994.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
• Życie codzienne w PRL, red. M. Choma-Jusińska, M. Kruszyński, T. Osiński, Lublin–Warszawa 2019.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2023.56.823-842

Biblioteka Nauki

33919037