Polemika z katolicyzmem i prawosławiem w "Katechizmie nieświeskim" Szymona Budnego

• Authors: Jan Kamieniecki
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Katechizm nieświeski nawiązuje do bardzo długiej tradycji tego gatunku. Jest on jednak pierwszym katechizmem wydanym w języku starobiałoruskim. Zawiera  przede wszystkim wykład doktryny kalwińskiej, przedstawiony za pomocą trzech ważnych dla wszystkich chrześcijan tekstów: Dekalogu, modlitwy Ojcze nasz i wyznania wiary. Katechizmy nie były używane do prowadzenia systematycznej dyskusji wyznaniowej, jednak analizowany katechizm zawiera  fragmenty, które są polemiką z nauczaniem Kościoła katolickiego oraz prawosławnego.  Szczególnie dokładnie  omówione zostały takie tezy, jak: zstąpienie Chrystusa do otchłani, celibat duchowieństwa, modlitwa do świętych i kult obrazów.  W niniejszym artykule przedstawiam  metody, jakimi posługuje się autor Katechizmu nieświeskiego - Szymon Budny - krytykując twierdzenia niezgodne z doktryną kalwińską. Zwracam również uwagę na znajomość  realiów i literatury prawosławnej, prezentowaną przez  autora omawianego dzieła  oraz na rzetelność metodologiczną, która przejawia się w tym, że Szymon Budny odnosi się krytycznie raczej do określonych tez teologicznych niż do wspólnot wyznaniowych, które te twierdzenia autoryzowały.

EN

The “Catechism of Nesvizh” refers to a very long tradition of this genre. It is; however, the first catechism published in the old Belarusian language. It contains first of all rules of the Calvinist doctrine presented on the basis of three texts important for all Christians: the Decalogue, Our Father prayer and the Creed.   Catechisms were not used for the purpose of a regular faith-related discussion; however, the analysed text contains parts that are a polemic with teaching in the Roman Catholic Church and in the Orthodox Church. Especially the following theses were discussed in great detail: the Harrowing of Hell, celibacy of the clergy, prayers to saints and iconolatry. In this article, I present methods used by the author of the “Catechism of Nesvizh” (Nesvizh – in Polish „Nieśwież” – a place in Poland) – Szymon Budny, while criticizing formal statements contrary to the Calvinist doctrine. I also pay attention to knowledge of both reality and the literature of the Orthodox Church shown by the author of the discussed work as well as to methodological reliability. This can be seen in the light of the fact that Szymon Budny presents his critical attitude towards theological theses rather than towards religious communities authorizing those statements.

RU

Несвижский катехизис восходит к долгой традиции этого жанра. При этом он является первым катехизисом, изданным на старобелорусском языке. Прежде всего он содержит изложение кальвинистской доктрины в виде трех важнейших для всех христиан текстов: Десять заповедей, молитва «Отче наш» и основные постулаты веры. Катехизисы не использовались в религиозных дискуссиях, однако анализируемый текст содержит фрагменты, которые полемизируют с учением католического костела и православной церкви. Особенно подробно они затрагивают такие тезисы, как сошествие Христа в Лимб, безбрачие духовенства, молитвы к святым, культ икон. В данной статье представлены методы, которыми пользовался автор Несвижского катехизиса – Симон Будный, критикуя постулаты, противоречащие кальвинистской доктрине. Обращается также внимание на знание православных реалий и православной литературы, демонстируемое Симоном Будным, и продуктивность его методологии, проявляющуюся в критическом отношении к теологическим тезисам, но не к религиозным общинам, их исповедющим.

Keywords

PL

polemiki religijne; katechizmy XVI w.; Szymon Budny; protestantyzm w Wielkim Księstwie Litewskim

EN

religious polemics; catechisms in the 16th century; Szymon Budny; Protestantism in the Grand Duchy of Lithuania

RU

религиозная полемика; катехизисы XVI века; Симон Будный; протестантизм в Великом Княжестве Литовском

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2015
• Volume: 9

Dates

published

2015

online

2016-02-26

Contributors

author

Jan Kamieniecki

References

• Czesław Stanisław Bartnik, Dogmatyka katolicka, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2009.
• Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 2, Warszawa: PIW, Wydawnictwo Literackie Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1964.
• Marcin Czechowic, Wujek To iest krotki odpis na pisanie X. Iakuba Wuyka z Wągrowca, Lublin 1590.
• Paul Evdokimov, Sztuka ikony. Teologia piękna, Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów, 2009.
• Stanisław Grodzicki, Prawidło wiary heretyckiej, Wilno: Drukarnia Akademicka, 1592.
• Grzegorz z Żarnowca, Apokatastasis, to jest naprawa artykułu najgruntowniejszego o dosyć uczynieniu sprawiedliwości Bożej, Wilno 1598.
• Jan Kamieniecki, Obraz przeciwnika wyznaniowego w polskich dyskusjach religijnych szesnastego wieku, „Seminaria Naukowe WTN”, Wrocław: WTN, 1999.
• Jan Kamieniecki, Mechanizmy deprecjacji w tekstach staropolskich polemik religijnych, [w:] Zjawisko nobilitacji i deprecjacji w języku. Komunikacja, seria: Mechanizmy Funkcjonowania Języka, t. 3, red. R. Bizior, D. Suska, Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. J. Długosza, 2012.
• Jan Kamieniecki, Plotki, pomówienia i wiadomości niesprawdzone w dawnych polemikach religijnych, [w:] Sapientia ars vivendi. Księga jubileuszowa ofiarowana profesor Annie Dąbrowskiej, red. Anna Burzyńska-Kamieniecka, Agnieszka Libura, Wrocław: Oficyna Wydawnictwa ATUT, 2013.
• Jan Kamieniecki, Szymon Budny – zapomniana postać polskiej reformacji, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
• Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań: Pallottinum, 1994.
• Katichisisъ, to jest naоuka starodawnaja christiańskaja ot Swietogo Pisma dla prostychъ ludiej jazyka rоuskogo w pytaniachъ i otkaziechъ sъbrana / Катихизісъ, то естъ наѹка стародавная хрістіаньская ѿ светого письма для простыхъ людей языка рѹского в пытанiaхъ и отказехъ събрана (wydany w Nieświeżu w 1562 r.).
• Marceli Kosman, Historia Białorusi, Wrocław: Osssolineum, 1979.
• Dariusz Kuźmina, Katechizmy w Rzeczypospolitej XVI i początku XVII wieku, Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2002.
• Marcin Łaszcz, Wieczerza ewangelicka w obronie szafunku wieczerzy ministrów wypisana przez ks. Marcina Tworzydła proboszcza kościoła świętej Trójcy w Wilnie wydana, Wilno: Druk Daniel Łęczycki, 1594.
• Tadeusz Łukaszuk, Ikona w życiu, w wierze i w teologii Kościoła, Kraków: Wydawnictwo Salwator, 2008.
• Bronisław Mokrzycki, Droga chrześcijańskiego wtajemniczenia, Warszawa: ATK, 1983.
• Jan Zbigniew Słowiński, Katechizmy katolickie w języku polskim od XVI do XVIII wieku, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, Warszawa: PWN, 1960.

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2015.9.11