Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka

• Authors: Anna Kolbuk
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W rezultacie rozbiorów Rzeczypospolitej u schyłku XVIII wieku ponad połowa z czterech milionów wiernych Cerkwi unickiej na ziemiach polsko-litewsko-ruskich znalazła się pod rządami Rosji. Teoria i praktyka polityki wyznaniowej i narodowościowej Imperium Rosyjskiego nie dopuszczała istnienia w nim mniejszości wyznaniowej wschodniosłowiańskich chrześcijan niepodlegających wielkoruskiemu prawosławiu, ale związanych z Rzymem i z kulturą łacińską. Pierwsza kasata unii przeprowadzona tuż po rozbiorach Polski okazała się tylko częściowym sukcesem caratu. Kolejną likwidację za panowania cara Mikołaja I, zakończoną w 1839 roku, przeprowadzono na tzw. Ziemiach Zabranych za Bugiem według starannie przygotowanego i konsekwentnie realizowanego planu „reformy” obrządku w duchu wielkoruskim i prawosławnym, aż do całkowitego połączenia z państwowym wyznaniem. Praca Wasyla Lencyka, amerykańskiego historyka ukraińskiego pochodzenia, była pierwszą próbą przybliżenia badaczom i opinii publicznej w świecie zachodnim kontrowersyjnej polityki wyznaniowej państwa rosyjskiego w 1. połowie XIX wieku. Autor dowodził, że celami polityki wyznaniowej caratu była całkowita unifikacja wschodniosłowiańskich mieszkańców Białorusi i ziem pogranicznych z Rosją, zerwanie wszelkich więzi hierarchów i duchownych z wpływami kultury łacińskiej i polskiej oraz zniszczenie powstającej świadomości narodowej ludności ukraińskiej i białoruskiej.

EN

As a result of the partitions of the Polish-Lithuanian Commonwealth at the end of the eighteenth century more than half of 4 million faithful of the Uniate Church in the Polish-Lithuanian-Ruthenian lands fell under Russian rule. The theory and practice of religious and ethnic policies of the Russian Empire had not allowed the existence of East Slavic Christians minority not subject to the Great Russian Orthodoxy but associated with Rome and Latin culture. The first dissolution of the Church Union performed immediately after the partitions of Poland proved to be only partially successful for tsarist regime. Another liquidation of Church Union during the reign of tsar Nicholas I, completed in 1839, was carried out in the so-called Taken Lands (Western Krai) on the right bank of the Bug River following a carefully prepared and consistently implemented plan of “reforms” of the rite in the Great Russian and Orthodox spirit until completely merge into the state religion. The Work of Vasil’ Lencik, American historian of Ukrainian origin, was the first attempt to bring the researchers and the general public in the Western world the issue of the controversial religious policy of the Russian state in the first half of the nineteenth century. The author argued that the objectives of tsarist religious policy was the complete unification of the East Slavic inhabitants of Belarus and its neighbouring lands with Russia, breaking all ties of hierarchy and clergy with the Latin and Polish culture influence and the destruction of emerging national consciousness among Ukrainian and Belarussian population.

RU

В результате разделов Речи Посполитой в конце XVIII века более половины из 4 миллионов верующих униатской церкви, проживающих на польско-литовско-русских землях, оказались под властью России. Теория и практика религиозной и национальной политики Российской империи не предусматривала существование на ее территории религиозных меньшинств, не исповедующих русское православие и связанных с Римом и латинской культурой. Первый запрет унии, осуществленный сразу после раздела Польши, оказался лишь частичным успехом царизма. Следующая ликвидация, законченная в 1839 году, во время правления Николая I, проводилась в так называемом Западном крае, согласно тщательно подготовленному и последовательно реализованному плану «реформы» обряда в православном духе, вплоть до полного слияния с государственным вероиспове данием. Работа Василия Ленцика, американского историка украинского происхождения, была первой попыткой на Западе представить исследователям и общественному мнению противоречивую религиозную политику Российской империи в 1-й половине XIX века.Автор доказывал, что целями религиозной политики царизма были полная унификация восточнославянских жителей Беларуси и земель, граничащих с Россией, разрыв всех возможных связей иерархов и духовенства с латинской и польской культурой, а также уничтожение возникающего национального сознания украинского и белорусского населения.

Keywords

PL

unia cerkiewna; prawosławie; carat, Mikołaj I; Rosja; Białoruś

EN

Church Union; Orthodoxy; Tsarism; Nicholas I; Russia, Belarus

RU

церковная уния; православие; царизм; Николай I; Россия; Белоруссия

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2015
• Volume: 9

Dates

published

2015

online

2016-02-26

Contributors

author

Anna Kolbuk

References

• Ludomir Bieńkowski, Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, [w:] Kościół w Polsce, t. 2, red. Jerzy Kłoczowski, Kraków: Znak, 1969, s. 781–1049.
• Natan Ejdelman, Paweł I, Warszawa: PIW, 1990.
• Oskar Halecki, Od unii florenckiej do unii brzeskiej, t. 2, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 1997.
• Witold Kołbuk, Kasaty unii cerkiewnej w piśmiennictwie rosyjskim XIX wieku, „Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze” 2014, nr 25, s. 27–40.
• Witold Kołbuk, Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 1998.
• Witold Kołbuk, Trzy kasaty unii kościelnej: 1795, 1839, 1875 – różnice i podobieństwa, „Zeszyty Naukowe KUL” 1991, nr 1–2, s. 3–12.
• Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach, [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN, 2014, s. 24–77.
• Vasyl Lencyk, The Eastern Catholic Church and Czar Nicholas I, Romae–New York: Ukrainian Catholic University Press, 1966.
• Edward Likowski, Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku, t. 1, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1906.
• William Bruce Lincoln, Mikołaj I, Warszawa: PIW, 1988.
• Leon Mosko, Lencyk led „a life of singular service”, „The Ukrainian Weekly”, December 22, 2002, www.ukrweekly.com/old/archive/2002/510212.sthml [dostęp: 04.05.2015].
• Obituary. Dr Wasyl Lencyk, 90, scholar, noted for service to Ukrainian Catholic Church, www.ukrweekly.com/old/archive/2002/510211.shtml [dostęp: 04.05.2015].
• Zbigniew Opacki, Likwidacja unii kościelnej na „ziemiach zabranych” w 1839 roku, [w:] Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu kulturowym i etnicznym, Przemyśl 1995, s. 119–130.
• Richard Pipes, Rosja carów, Warszawa: Magnum, 2006.
• Marian Radwan, Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839, Roma–Lublin: Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej, 2001.
• Dorota Wereda, Józef Siemaszko, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 18, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2013, szp. 145–146.
• Andrzej A. Zięba, Józef Siemaszko, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 36, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN, 1995–1996, s. 606–607.
• Mieczysław Żywczyński, Emigracja polska i kuria rzymska wobec upadku unii w Rosji w r. 1839, „Ateneum” 1939, nr 2, s. 184–196.

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2015.9.23