Odczasownikowe pejoratywne nazwy subiektów z formantem -ač w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie

• Authors: Michał Sajewicz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest opis dewerbalnych pejoratywnych nazw subiektów z formantem -ač występujących w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie. W artykule dokonano analizy formalno-semantycznej około 220 derywatów zebranych w 20 wsiach należących do gminy Narewka, która jest położona w środkowo-wschodniej części województwa podlaskiego, w powiecie hajnowskim. Przy opisie zgromadzonego materiału słowotwórczego szczególną uwagę zwrócono na: liczebność typu słowotwórczego; aktywność typu słowotwórczego; dystrybucję formantu słowotwórczego; specjalizację semantyczną formantu słowotwórczego; nacechowanie ekspresywne derywatów; neutralizację opozycji między nazwami subiektów a innymi rolami semantycznymi; aspektową wartość derywatów; czasową wartość derywatów; zjawiska morfonologiczne towarzyszące procesowi derywacji; tendencje słowotwórcze w zakresie badanej kategorii derywatów.

EN

The goal of the article is to present a synchronic description of pejorative deverbal names of subjects with the formative -ač that are found in the Belarusian dialects of the Narewka area in the Białystok region. The paper contains a formal-semantic analysis of ca. 220 derivates recorded in 20 villages in the gmina (commune) of Narewka, located in the central-eastern part of the Podlaskie province, in the Hajnówka district.When describing the collected word-formation material, special emphasis was put on the following: the number of cases of the investigated derivational type; the activeness of the derivational type; the distribution of the formative (derivational morpheme); the semantic specialization of the formative; the expressive marking of the derivatives; the neutralization of the opposition between names of subjects and other semantic roles; the aspectual value of the derivatives; the temporal (current and potential) value of the derivatives; morphonological phenomena accompanying the process of derivation; word-formation tendencies in the studied category of derivatives.

RU

Мэтай працы з’яўляецца апісанне аддзеяслоўных пеяратыўных назваў суб’ектаў з фармантам -ач у беларускіх гаворках ваколіц Нараўкі на Беласточчыне. У артыкуле аўтар праводзіць фармальна-семантычны аналіз каля 220 дэрыватаў, сабраных у 20 вёсках гміны Нараўка, якая знаходзіцца ў Гайнаўскім павеце Падляшскага ваяводства. Aналіз сабранага словаўтваральнага матэрыялу праводзіўся з улікам наступных з’яў: колькасная характарыстыка словаўтваральнага тыпу; актыўнасць словаўтваральнага тыпу; дыстрыбуцыя словаўтваральнага фарманта; семантычная спецыялізацыя словаўтваральнага фарманта; экспрэсіўна-ацэначная маркіраванасць дэвербатываў с суфіксам -ач; нейтралізацыя апазіцыі паміж назвамі суб’ектаў і іншымі ролямі; трывальныя суадносіны дэрыватаў і словаўтваральных асноў; часовыя суадносіны дерыватаў і словаўтваральных асноў; марфаналагічныя з’явы, звязаныя з працэсам дэрывацыі; галоўныя тэндэнцыі развіцця даследаванай катэгорыі дэрыватаў.

Keywords

PL

Białostocczyzna; Narewka; gwary białoruskie; deverbativa; peiorativa; formant -ač

EN

Białystok region; Narewka; Belarusian dialects; deverbatives; pejoratives; formative -ač

RU

Беласточчына; Нараўка; беларускія гаворкі; дэвербатывы; пеяратывы; фармант -aч

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2016
• Volume: 10

Dates

published

2016

online

2016-12-22

Contributors

author

Michał Sajewicz

References

• Brodowska-Honowska, M. (1967). Zarys klasyfikacji polskich derywatów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• Chackiewicz, W. B. (1958). Sufiksalnaje utwarennie nazounikau, jakija abaznaczajuć asobu mużczynskaha połu u suczasnaj biełaruskaj mowie. W: Dasledawanni pa biełaruskaj і ruskaj mowach (s. 175–193). Minsk: Wydawiectwa BDU imia U. І. Lenina.
• Chackiewicz, W. B. (1956). Suffiksalnoje słowoobrazowanije suszczestwitielnych (suffiksy lica) w sowriemiennom biełorusskom jazykie. Minsk: Biełorusskij gosudarstwiennyj uniwiersitiet.
• Cyran, W. (1960). Gwary polskie w okolicach Siedlec. Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Cyran, W. (1977). Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich. Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Dobrzyńska, T. (1975). Opozycja: potencjalność–aktualność w polskich współczesnych nazwach wykonawców czynności. Poradnik Językowy, 6, s. 289–295.
• Dokulil, M. (1962). Tvoření slov v češtinĕ, 1. Teorie odvozováníí slov. Praha: Nakladatelství Československé akademie věd.
• Glinka, S. (1960). Granica językowa i przykłady zróżnicowania fonetycznego gwar białoruskich Białostocczyzny. Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych PAN, III(5), s. 36–45.
• Glinka, S., Obrębska-Jabłońska, A., Siatkowski, J. (red.) 1980. Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. Główne linie podziału fonetycznego badanych dialektów Białostocczyzny. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Goral, А. (2013). Derywacja sufiksalna osobowych nazw subiektów czynności w języku białoruskim. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Grzegorczykowa, R., Puzynina, J. (1979). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego, Rzeczowniki sufiksalne rodzime. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Grzegorczykowa, R. (1979). Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Habrajska, G. (1980). Typy słowotwórcze rzeczowników w gwarze wsi Masłońskie (woj. częstochowskie). Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, XXV, s. 87–100.
• Honowska, M. (1979). Ewolucja metod polskiego słowotwórstwa synchronicznego (w dziesięcioleciu 1967–1978). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Horecký, J. (1959). Slovotvorná sústava slovenčiny. Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied.
• Jadacka, H. (2001). System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA.
• Jucho, Т. I. (1980). Słowautwaralnyja waryjanty nazounikau sа znaczenniem asoby mużczynskaha połu u suczasnaj biełaruskaj litaraturnaj mowie. Wiesci АN BSSR, 3, s. 100–111.
• Jucho, T. I. (2002). Słowoobrazowatielnyje warianty imion suszczestwitielnych w sowriemiennom biełoruskom jazykie. Minsk: AN BSSR, Institut jazykoznanija im. Jakuba Kołasa.
• Kabanowa, N. P. (1971). Agientiwnyje imiena suszczestwitielnyje s suffiksom -acz w russkom jazykie w sopostawleniji s dannymi drugich sławianskich jazykow. W: Statji i issledowanija po russkomu jazyku i jazykoznaniju (s. 185–189). Moskwa: Izdatielstwo Moskowskogo piedagogiczeskogo instituta.
• Kondratiuk, M. (1964). Wokalizm białorusko-ukraińskich gwar powiatu hajnowskiego. Slavia Orientalis, ХIII(3), s. 339–356.
• Kowalska, A. (1975). Zróżnicowanie słowotwórcze gwar Mazowsza i Podlasia. Rzeczowniki. T. 1: Atlas. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kowałyk, I. I. (1958). Wczennia pro słowotwir. Lwiw: Wydawnyctwo Lwiwśkoho uniwersytetu im. I. Franka.
• Laskowski, R. (1966). Derywacja rzeczowników w dialektach laskich, cz. 1, Abstracta, collectiva, deminutiva, augmentativa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Laskowski, R. (1971). Derywacja rzeczowników w dialektach laskich, cz. 2, Rzeczowniki z formantem w funkcji przedmiotowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Łopatin, W. W. (1977). Russkaja słowoobrazowatielnaja morfiemika. Problemy i princypy opisanija. Moskwa: Nauka.
• Łukaszaniec, A. A. (2001). Słowautwarennie i hramatyka. Minsk: Prawa i ekanomika.
• Łukaszaniec, A. A. (2013). Prablemy suczasnaha biełaruskaha słowautwarennia. Minsk: Biełaruskaja nawuka.
• Malec, T. (1976). Budowa rzeczowników i przymiotników w gwarze wsi Rachanie pod Tomaszowem Lubelskim. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Michaluk, D. (1997). Dobra i miasteczko Narewka na tle dziejów regionu (do końca XIX wieku). Białystok-Narewka: Urząd Gminy w Narewce.
• Моisiejew, А. I. (1987). Osnownyje woprosy słowoobrazowanija w sowriemiennom russkom literaturnom jazykie. Leningrad: Leningradskij gosudarstwiennyj uniwiersitiet.
• Nagórko, A. (1998). Zarys gramatyki polskiej (wraz ze słowotwórstwem). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Niemczenko, W. N. (1984). Sowriemiennyk russkij jazyk. Słowoobrazowanije. Moskwa: Wysszaja szkoła.
• Pinczuk, А. F. (1972). Otgłagolnyje suszczestwitielnyje w sowriemiennom ukrainskom jazykie. Kijew: АN USSR, Institut jazykowiedienija.
• Pinczuk, А. F. (1975). Słowotwirna struktura widdijesliwnych imennikiw suczasnoji ukrajinśkoji literaturnoji mowy. W: Morfołohiczna budowa suczasnoji ukrajinśkoji mowy (s. 35–82). Kyjiw: „Naukowa dumka”.
• Rоchkind, S. L. (1961). Addziejasłounyja nazouniki u suczasnaj biełaruskaj mowie. W: Z dasledawanniau pа biełaruskaj і ruskaj mowach (s. 47–67). Minsk: Dziarżaunaje wuczebnapiedahahicznaje wydawiectwa Ministerstwa aswiety BSSR.
• Sajewicz, M. (1990). Produktywne typy słowotwórcze dewerbalnych nazw agentywnych w gwarach białoruskich okolic Narewki i Białowieży na Białostocczyźnie. Slavia Orientalis, XXXIX(3–4), s. 397–408.
• Sajewicz, M. (1997). O białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie. Rozprawy Slawistyczne, 12, s. 91–105.
• Sajewicz, M. (2000). Desubstantywne osobowe nazwy subiektów właściwości z for mantem sufiksalnym w nadnarwiańskich gwarach białoruskich Białostocczyzny. Acta Polono-Ruthenica, 8, s. 235–264.
• Sajewicz, M. (2001). O jednym przykładzie oddziaływania polskiego języka literackiego na system słowotwórczy gwar białoruskich Białostocczyzny. W: Intermedialność/Intermedialität (s. 240–268). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Sajewicz, M. (2001). Dewerbalne osobowe nomina subiecti w nadnarwiańskich gwarach białoruskich Białostocczyzny. Biełarusika–Albaruthenica, 19, s. 51–64.
• Sajewicz, M. (2001). Z metodologii badań nad słowotwórstwem peryferyjnych gwar białoruskich Białostocczyzny. W: Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim (s. 77–104). Lublin: Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie.
• Sajewicz, M. (2002). Derywacja sufiksalna osobowych nazw subiektów w nadnarwiańskich gwarach białoruskich Białostocczyzny. Deverbativa, deadiectiva. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
• Sajewicz, M. (2003). Zróżnicowanie etniczno-językowe wiejskiej społeczności prawo sławnej
• Białostocczyzny w świetle badań naukowych oraz w oczach mieszkańców tego regionu . W: F. Czyżewski, P. Hrycenko (red.), Język ukraiński: współczesność i historia (s. 39–63). Lublin: Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej.
• Sajewicz, M. (2003). Suffiksalnoje słowoobrazowanije otgłagolnych nazwanij subjektow diejstwij w biełorusskich goworach wierchniego tieczienija rieki Narew w biełostokskom riegionie (Polsza). W: S. Warchoł (ed.), Proceedings of the third international Congress of Dialectologists and Geolinguists (s. 254–268). Vol. II. Lublin: Maria Curie-Skłodowska University Press.
• Sajewicz, M. (2007). Odczasownikowe nazwy subiektów z formantami -ło, -un, -ač w nadnarwiańskich gwarach Białostocczyzny. Acta Albaruthenica, 7, s. 246–262.
• Satkiewicz, H. (1969). Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Sciacko, P. U. (1977). Biełaruskaje narodnaje słowautwarennie. Afiksalnyja nazouniki. Minsk: „Nawuka i technika”.
• Sciacko, P. U. (1965). Utwarennie nazownikau sa znaczenniem dziejuczaj asoby u suczasnych zielwienskich narodnych haworkach. W: Linhwistyczny zbornik (s. 180–186). Minsk: Minski dziarżauny piedahahiczny instytut imia М. Horkaha.
• Sereda, F. J. (1957). Sufiks -cz, -acz u suczasnij ukrajinśkij mowi i joho widpowidnyky w rosijśkij i biłoruśkij mowach. Ukrajinśka Mowa w Szkoli, 2, s. 78–81.
• Sereda, F. J. (1955). Suffiksalnyje suszczestwitielnyje w sowriemiennom ukrainskom jazykie srawnitielno s sootwietstwujuszczimi suszczestwitielnymi russkogo i biełorusskogo jazykow. Кijew: Kijewskij gosudarstwiennyj uniwiersitiet im. Tarasa Szewczenko.
• Sikorskaja, Z. S. (1972). Suffiksalnoje słowoobrazowanije imion suszczestwitielnych w ukrainskich goworach jugo-wostocznogo jazykowogo pograniczja (mieżdurieczje Ajdara i Kalitwy). Kijew: AN USSR, In-t jazykoznanija.
• Smułkowa, E. (1960). Przykłady zróżnicowania morfologicznego gwar białoruskich Białostocczyzny. Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych PAN, III(5,) s. 45–56.
• Smułkowa, E. (1968). Szkic systemów fonologicznych gwar Białostocczyzny wschodniej. Slavia Orientalis, XVII(3), s. 415–418.
• Syniawśkyj, О. (1941). Normy ukrajinśkoji literaturnoji mowy. Lwiw: „Ukrajinśke wydawnyctwo”.
• Szakun, L. М. (1978). Słowautwarennie. Minsk: Wyszejszaja szkoła.
• Tetowska-Trojewa, M. (1988). Otgłagołni imena za lica w bъłgarskite gowori. Nomen agentis. Sofija: Izdwо nа Byłgarska Akаdemija nа nаukitе.
• Ułuchanow, I. S (1972). Słowoobrazowatielnaja motiwacyja i jejo widy. Izwiestija АN SSSR,Sierija litieratury i jazyka, 30, s. 37–46.
• Ułuchanow, I. S. (1977). Słowoobrazowatielnaja siemantika w russkom jazykie i princypy jejo opisanija. Moskwa: Nauka.
• Waranowicz, W. L. (2005). Słowautwarennie nazownikau u biełaruskaj mowie. Hrodna: Hrodzienski Dziarżauny uniwiersitet.
• Waszakowa, K. (1994). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne obce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Wiarchou, P. W. (1970). Suffiksalnoje słowoobrazowanije suszczestwitielnych w biełorusskom jazykie XV–XX wiekow. Sufiksy -іkъ, оwіkъ, -nіkъ, -оwnіkъ, -lnіkъ, -czikъ, -аkъ (-’аkъ), -czаkъ, -niakъ, -аkа (-’аkа), -аczь (-’аczь). Minsk: AN BSSR, Institut jazykoznanija im.. J. Kołasa.
• Winokur, G. O. (1959). Zamietki po russkomu słowoobrazowaniju. W: Izbrannyje raboty pо russkomu jazyku (s. 419–442). Moskwa: Uczpiedgiz.
• Wiśniewski, J. (1977). Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny, geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne. Acta Baltico-Slavica, IX, s. 7–80.
• Wiśniewski, J. (1980). Zarys dziejów osadnictwa na Białostocczyźnie. W: S. Glinka, A. Obrębska-Jabłońska, J. Siatkowski (red.), Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny (s. 14–27). T. 1. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Zakrewśka, J. W. (1976). Narysy diałektnoho słowotworu w arealnomu aspekti, Kyjiw: „Naukowa dumka”.
• Ziemskaja, J. A. (1992). Słowoobrazowanije kak diejatielnost’. Moskwa: Nauka.
• Ziemskaja, J. A. (1973). Sowriemiennyj russkij jazyk. Słowoobrazowanije. Moskwa: Proswieszczenije.
• Zołotowa, W. (1962). Rzeczowniki dewerbalne osobowe we współczesnej polszczyźnie. Poradnik Językowy, 7–8, s. 310–322.

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2016.10.279