Nazwy kobiet utworzone od imienia męża w gwarze mieszkańców gminy Czyże w powiecie hajnowskim

• Authors: Ludmiła Łabowicz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą opisu nazw kobiet utworzonych od imienia męża osób posługujących się gwarą ukraińską, zamieszkałych w gminie Czyże w powiecie hajnowskim województwa podlaskiego. Analizowany korpus leksykalny stanowi ciekawą i różnorodną grupę formacji antroponimicznych, które nie zostały dotychczas dokładnie zbadane. Autorka koncentruje się na nazwach z formantami słowotwórczymi -ča, -iÍa/-yÍa oraz -ka i -anka, a także andronimach z sufiksami -ova oraz -ina/-yna. Formacje te są kontynuacją form feminatywnych używanych na badanym terenie w przeszłości, o czym świadczą zapisy w XVIII-wiecznych metrykach parafii unickiej w Czyżach. Za cel opracowania obrano ustalenie, które nazwy odmężowskie funkcjonują dzisiaj w codziennej komunikacji ustnej mieszkańców gminy Czyże. Bazę materiałową artykułu stanowią antroponimy zebrane przez autorkę w latach 2013–2018 w trakcie bezpośrednich rozmów z mieszkańcami wsi, urodzonymi między rokiem 1923 a 1957. Łącznie zebrano 99 nazw osobowych, z czego najwięcej z formantem -ča (50 form) oraz -iÍa/-yÍa (29 form). Analiza zgromadzonego materiału wykazała, że popularne dawniej nazwy żeńskie, tworzone od imienia męża za pomocą formantów -ča oraz -iÍa/-yÍa, a także -ka i -anka, nie miały nacechowania stylistycznego. Współcześnie formacje te są używane jedynie w odniesieniu do kobiet najstarszego pokolenia, najczęściej już nieżyjących. Nadal popularne we wsiach gminy Czyże pozostają nazwy dwuczłonowe składające się z imienia kobiety oraz formy odmężowskiej z sufiksem -ova, rzadziej -ina/-yna.

EN

This article is an attempt to describe women’s conjugal names used by speakers of the Ukrainian dialect residing in the Czyże commune (Hajnówka county, Podlaskie Voivodeship). The lexical corpus analyzed constitutes an interesting and diverse group of anthroponomic formations, which have not been thoroughly examined so far. The author concentrates on the names containing the derivational formants -ča, -iÍa/-yÍa, -ka and -anka, as well as andronyms with the suffixes -ova and -ina/-yna. These formations are a continuation of the feminative forms used in the area in question in the past, as evidenced by the records in the eighteenth-century parish of the Uniate Church in Czyże. The aim of the study was to determine which women’s conjugal names function today in the daily oral communication of the inhabitants of the Czyże commune. The source base of the article consists of anthroponyms collected by the author in the years 2013–2018 during direct conversations with villagers born between 1923 and 1957. A total of 99 personal names were collected, most of them with the formant -ča (50 forms) and -iÍa /-yÍa (29 forms). The analysis of the material collected showed that the erstwhile popular conjugal names using the formants -ča, -iÍa/-yÍa, -ka and -anka had a stylistically neutral character. Nowadays, these formations are only used for women from the oldest generation, most often deceased. Double-barrelled names consisting of the woman’s first name and that of the husband with the suffix -ova, or sometimes -ina/-yna, are still popular in the Czyże commune.

RU

У артыкуле робіцца спроба характарыстыкі назваў жонак па мужу ва ўкраінскай гаворцы жыхароў сямі вёсак гміны Чыжы ў Гайнаўскім павеце Падляшскага ваяводства. Найменні замужніх жанчын – гэта цікавая і рознародная група антрапанімічных дэрыватаў, якія дасюль не дастаткова даследаваны. У публікацыі аўтар звяртае ўвагу як на дэрываты, што ўтварыліся пры дапамозе суфіксаў -ča, -iÍa/-yÍa, -ka і -anka, так і на папулярныя андронімы, утвораныя пры дапамозе суфіксаў -ova і -ina/-yna. Гэтыя архаізмы захаваліся ў даследаванай гаворцы з папярэдніх стагоддзяў, пра што сведчаць запісы ў метрыкальных кнігах уніяцкай парафіі вёскі Чыжы з XVIII ст. Мэтай даследавання з’яўляецца выяўленне назваў замужніх жанчын па мужу ў сучасным вусным маўленні жыхароў гміны Чыжы. Матэрыял да аналізу запісваўся аўтарам падчас палявых даследаванняў у 2013–2018 гг. шляхам правядзення непасрэдных гутарак з вяскоўцамі, якія нарадзіліся ў перыяд з 1923 г. па 1957 г. Зафіксавана 99 найменняў, найбольш з суфіксам -ča (50 назваў), а таксама з суфіксам -iÍa/-yÍa (29 назваў). Аналіз сабранага ма- тэрыялу паказаў, што назвы жонак па мужу, утвораныя пры дапамозе суфіксаў -ča, -iÍa/- yÍa, -ka, -anka былі ў мінулым папулярныя, прычым гэта былі нейтральныя найменні. У сучаснасці яны ўжываюцца толькі ў адносінах да жанчын найстарэйшага ўзросту або памерлых. Жыхарамі вёсак гміны Чыжы і зараз выкарыстоўваюцца састаўныя найменні жонак, якія складаюцца з імя жанчыны і дэрывата, утворанага ад імя або мянушкі мужа пры дапамозе суфікса -ova, а таксама -ina/-yna (апошнія рэдкія).

Keywords

PL

gmina Czyże, gwary ukraińskie w Polsce, antroponimia, odmężowskie nazwy kobiet, formanty -ča, -iÍa/-yÍa, -ka, -anka, -ova, -ina/-yna

EN

Czyże commune, Ukrainian dialects, anthroponymy, women’s conjugal names, formants -ča, -iÍa/-yÍa, -ka, -anka, -ova, -ina/-yna

RU

гміна Чыжы, украінскія гаворкі ў Польшчы, антрапанімія, назвы жонак па мужу, суфіксы -ča, -iÍa/-yÍa, -ka, -anka, -ova, -ina/-yna

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2018
• Volume: 12

Dates

published

2018

online

2019-03-27

Contributors

author

Ludmiła Łabowicz

References

• źródła/sources/источники
• Metryka Cerkwi Czyżewskiey Wniebowniesienia Nass. Panny (rękopis w Parafii Prawosławnej Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Czyżach, udostępniony w marcu–kwietniu 2018 r. przez proboszcza parafii ks. dra Jerzego Kulika, zawierający fragmenty metryk z lat 1717–1729, łącznie 48 stron rękopisu).
• Metryki Chrzestne Cerkwi Czyżewskiey od 1730 roku i szlubne od 1730 roku (rękopis w Parafii Prawosławnej Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Czyżach, udostępniony w marcu–kwietniu 2018 r. przez proboszcza parafii ks. dra Jerzego Kulika, zawierający metryki z lat 1730–1750, łącznie ponad 400 stron rękopisu).
• Roszczenko, Mikołaj. (2002). Źródła do dziejów Kleszczel. Kleszczele: Związek Ukraińców Podlasia, Bielsk Podlaski–Kleszczele.
• Spis imion prawosławnych w brzmieniu polskim i staro-cerkiewno-słowiańskim. (1997) maszynopis w Urzędzie Gminy w Czyżach).
• opracowania/literature/литература
• Arkuszyn, Hryhorij. (2007). Hołosy z Pidlaszszia. Łućk: Weża. [Аркушин, Григорій. (2007). Голоси з Підляшшя. Луцьк: Вежа].
• Czuczka, Pawło. (2011). Słowjanśki osobowi imena ukrajinciw. Użhorod: Lira. [Чучка, Павло. (2011). Слов’янські особові імена українців. Ужгород: Ліра].
• Dacewicz, Leonarda. (1993a). Nazewnictwo mężów i żon w XVII w. na terenie powiatu mielnickiego. Rozprawy Slawistyczne, 7, s. 137–145.
• Dacewicz, Leonarda. (1993b). Sposoby identyfikacji kobiet w dawnym powiecie mielnickim (XVII–XVIII w.). Białostocczyzna, 2, s. 17–25.
• Dacewicz, Leonarda. (1994). Nazewnictwo kobiet w starostwie brańskim w XVI w. Białostocczyzna, 4, s. 69–71.
• Dacewicz, Leonarda. (1995). Nazwy kobiet dawnego starostwa mielnickiego i łosickiego. W: Michał Kondratiuk (red.). Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim (s. 279–288). Białystok: Uniwersytet Warszawski, Filia w Białymstoku.
• Glinka, Stanisław, Obrębska-Jabłońska, Antonina, Siatkowski, Janusz (red.). (1980). Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. T. 1. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Hrinczenko, Boris. (1909). Kriesnyja imiena ludiej. W: Boris Hrinczenko (red.). Słowar’ ukrajinśkoji mowy. T. 4 (s. 549–563). Kyjiw: Wydawnyctwo „Naukowa dumka”. [Грінченко, Борис. (1909). Крестные имена людей. В: Борис Грiнченко (ред.). Словарь української мови. Т. 4 (c. 549–563). Київ: Видавництво „Наукова думка”].
• Kojder, Marcin. (2016). Nominacja kobiet na pograniczu polsko-białoruskim w XVIII w. (na materiałach metrykalnych parafii w Horodyszczu). U: Iryna Bahdanowicz, Maryna Swistunowa (red.). Biełaruska-polskija mounyja, litaraturnyja, histarycznyja i kulturnyja suwjazi (s. 129–136). Minsk: BDU. [Kojder, Marcin. (2016). Nominacja kobiet na pograniczu polsko-białoruskim w XVIII w. (na materiałach metrykalnych parafii w Horodyszczu). У: Ірына Багдановіч, Марына Свістунова (рэд.). Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі (s. 129–136). Мінск: БДУ].
• Kowalska, Anna. (1993). Mazowiecko-podlaskie zasięgi sufiksu -icha w nazwach pospolitych i własnych. Rozprawy Slawistyczne, 7, s. 201–218.
• Kuraszkiewicz, Władysław. (1963). Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kuraszkiewicz, Władysław. (1985). Ruthenica. Studia z historycznej i współczesnej dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Łesiw, Mychajło. (1997). Ukrajinśki howirky u Polszczi. Warszawa: Wydawnyctwo „Ukrajinśkyj archiw”. [Лесів, Михайло. (1997). Українські говірки у Польщі. Варшава: Видавництво „Український архів”].
• Łewczenko, Serhij (red.). (1972). Słownyk własnych imen ludej (ukrajinśko-rosijśkyj i rosijśko-ukrajinśkyj). Kyjiw: Wydawnyctwo „Naukowa dumka”. [Левченко, Сергій. (ред.). (1972). Словник власних імен людей (українсько-російський і російсько-український). Київ: Видавництво „Наукова думка”].
• Masenko, Łarysa. (1990). Ukrajinśki imena i prizwyszcza. Kyjiw: Towarystwo „Znannia”. [Масенко, Лариса. (1990). Українські імена і прізвища. Київ: Товариство „Знання”].
• Naływajko, Marija. (2012). Neoficijna antroponimija suczasnoho seła. Wisnyk Lwiwśkoho uniwersytetu, 56(1), s. 340–346. [Наливайко, Марія. (2012). Неофіційна антропонімія сучасного села. Вісник Львівського університету, 56(1), с. 340–346].
• Oronowicz, Ewa. (1995). Nazwiska żon i córek w gwarach Małopolski południowo-wschodniej (na przykładzie kilkunastu wsi). Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Językoznawstwo, 2(17), s. 139–147.
• Oronowicz, Ewa. (1997). Przezwiska w polskich badaniach onomastycznych. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie. Prace Językoznawcze, 1, s. 36–46.
• Pawluk, Wita. (2016). Stanowłennia neoficijnoho antroponimikonu Winnyczczyny. Winnycia: Donećkyj nacionalnyj uniwersytet. [Павлюк, Віта. (2016). Становлення неофіційного антропонімікону Вінниччини. Вінниця: Донецький національний університет].
• Pietrowskij, Nikandr. (1966). Słowar’ russkich licznych imien. Moskwa: Izdatielstwo „Sowietskaja Encykłopiedija”. [Петровский, Никандр. (1966). Словарь русских личных имен. Москва: Издательство „Советская энциклопедия”].
• Plewa, Jerzy. (2016). Lady, Leniewo, Podrzeczany. Na bielskim hostinciu. Hajnówka: Malai Studio.
• Poznanśka, Wira. (2012). Andronimy u schidnostepowych howirkach Doneczczyny. U: Anatolij Zahnitko (red.). Linhwistyczni studiji: zbirnyk naukowych prać (s. 197–200). Donećk: DonNU. [Познанська, Віра. (2012). Андроніми у східностепових говірках Донеччини. У: Анатолій Загнітко (ред.). Лінгвістичні студії: збірник наукових праць (с. 197–200). Донецьк: ДонНУ].
• Sajewicz, Michał. (1997). O białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie. Rozprawy Slawistyczne, 12, s. 91–107.
• Sajewicz, Michał. (1998). Słowotwórstwo nazw żon w nadnarwiańskich gwarach białoruskich Białostocczyzny. Acta Albaruthenica, 1, s. 51–67.
• Sajewicz, Michał. (2000). Nazwy żon z formantami -iÍa, -ča w gwarach białoruskich okolic Lewkowa Starego na Białostocczyźnie. Studia Slawistyczne, 2, s. 143–154.
• Sajewicz, Michał. (2016). Formy nazwau żonak u narauskich biełaruskich haworkach Biełastoczczyny u minułym i sionnia. W: Iryna Bahdanowicz, Maryna Swistunowa (red.). Biełaruska-polskija mounyja, litaraturnyja, histarycznyja i kulturnyja suwjazi (s. 174–183). Minsk: BDU. [Саевіч, Міхал. (2016). Формы назваў жонак у нараўскіх беларускіх гаворках Беласточчыны ў мінулым і сёння. У: Ірына Багдановіч, Марына Свістунова (рэд.). Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі (s. 174–183). Мінск: БДУ].
• Sajewicz, Michał. (2017). Zróżnicowanie etniczno-językowe mieszkańców powiatu hajnowskiego. Kleszczele, Podlasie, Ukraina. Chełmsko-Podlaskie Studia Historyczne, 3, s. 153–166.
• Sajewicz, Michał. (2018). Formy marytonimiczne utworzone od imienia męża w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie w przeszłości i obecnie. Slavia Orientalis, 2, s. 311–324.
• Sierociuk, Jerzy. (1993). Nazwiska żon i córek a procesy słowotwórcze gwar pogranicza. Rozprawy Slawistyczne, 7, s. 201–218.
• Tichoniuk, Bazyli. (2000). Imiona i ich formy na pograniczu polsko-białoruskim od XVII wieku do roku 1839. Zielna Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Warchoł, Stefan. (1973). O ekspresywnej funkcji formantów tworzących nazwiska synów, córek i żon w gwarach ziemi stężyckiej. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 19, s. 161–172.
• Zaręba, Alfred. (1983). Formy nazwisk żon i dzieci w dialektach języka polskiego. W: Alfred Zaręba. Pisma polonistyczne i slawistyczne (s. 500–569). Warszawa: PWN.

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2018.12.239-253