Teksty Olgierda Obuchowicza oczyma historyka literatury

• Authors: Mikałaj Chaustowicz
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article examines available today manuscripts and first editions by Alhierd Abuchovič, the Belarusian writer of the second half of the 19th century. Despite the fact that the Belarusian literary critics of the Soviet and post-Soviet periods have done a lot in the study of the writer's legacy, it is necessary, considering recently discovered materials, to look once again at the history of the publication of his texts (paying attention to the accuracy of their reconstitution), as well as their interpretation, which once was determined by Soviet ideology. Comparison of the manuscripts and first editions by A. Abuchovič with later publications of memories, fables and poetry (as well as new materials) allowed to make a conclusion not only on adaptation of the text by editors-publishers, but also on V. Lastouski’s (?) translation of the memoirs from Polish into Belarusian. Using the methods of literary-historical and textual analysis allowed usto state that the fable Staršyna, first published in ‘the period of 'Naša Niva’, was edited by Janka Kupala, at that time executive secretary of ‘Belarusian publishing society in Vilnius’ and compiler (?) of the Belarusian calendar for 1915. There is also doubt as to the traditional assertion that the Belarusian-language works were signed by Abuchovič with the pseudonym ‘Count Bandinelli’: the manuscripts testify to the fact that the Polish-language works of the poet were signed with this pseudonym, and the Belarusian-language works were signed with his own name. Into scientific circulation were introduced obscure fragments of memories, a letter from A. Abuchovič to A. Valicki etc. Also, a new interpretation of the poem Duma a Karólu XII is proposed.

PL

Artykuł został poświęcony rękopisom i pierwodrukom prac Olgierda Obuchowicza, białoruskiego literata z II poł. XIX w. Mimo że w okresie radzieckim i postradzieckim literaturoznawcy białoruscy wnieśli istotny wkład w badania jego dorobku, warto ponownie – przy uwzględnieniu odkrytych niedawno materiałów – przeanalizować zarówno historię publikacji jego tekstów (zwracając uwagę na zgodność reedycji z oryginałami), jak również ich interpretację w duchu ideologii radzieckiej. Porównanie rękopisów i pierwodruków Obuchowicza z późniejszymi wydaniami jego wspomnień, bajek i wierszy (jak również nowymi materiałami) pozwala postawić tezę, że często redaktorzy i wydawcy dokonywali adaptacji, zaś W. Łastouskiego (?) przełożył jego pamiętniki z języka polskiego na białoruski. Dzięki metodzie analizy synchronicznej i diachronicznej utworu literackiego udowodniono, że bajkę Starszyna, opublikowaną po raz pierwszy w tzw. okresie „Naszej Niwy” redagował Janko Kupała, ówczesny sekretarz „Białoruskiego Towarzystwa Wydawniczego w Wilnie” i redaktor (?) Kalendarza Białoruskiego na 1915 rok. Wątpliwości budzi także utrwalone w literaturoznawstwie przekonanie, że utwory białoruskojęzyczne Obuchowicz podpisywał pseudonimem „Hraf Bandinelli”: rękopisy świadczą o tym, że tak były sygnowane utwory w języku polskim, podczas gdy teksty białoruskie autor podpisywał własnym nazwiskiem. W artykule prezentowane są mało znane fragmenty wspomnień, listy  Obuchowicza do A. Walickiego i innych adresatów, a także nowa interpretacja wiersza Duma a Karólu XII.

RU

У артыкуле даследуюцца даступныя сёння рукапісы і першавыданні Альгерда Абуховіча, беларускага літаратара другой паловы ХІХ стагоддзя. Нягледзячы на тое, што беларускія літаратуразнаўцы савецкага і постсавецкага перыяду зрабілі нямала ў вывучэнні спадчыны пісьменніка, варта яшчэ раз з улікам выяўленых у апошні час матэрыялаў разгледзець як гісторыю публікацый ягоных тэкстаў (звяртаючы ўвагу на дакладнасць іх узнаўлення), так і іх інтэрпрэтацыю, якая колісь была абумоўлена савецкай ідэалогіяй. Супастаўленне рукапісаў і першапублікацый А. Абуховіча з пазнейшымі выданнямі ўспамінаў, баек і вершаў (а таксама новыя матэрыялы) дазволіла зрабіць выснову не толькі пра адаптацыю тэкстаў рэдактарамі-выдаўцамі, але і пра пераклад В. Ластоўскім (?) мемуараў з польскай мовы на беларускую. Выкарыстанне метадаў гісторыка-літаратурнага і тэксталагічнага аналізу дазволіла выказаць меркаванне, што байку Starszyna, упершыню надрукаваную ў „нашаніўскі перыяд”, рэдагаваў Янка Купала, на той час адказны сакратар „Biełaruskaha wydawieckaha tawarystwa u Wilni” і ўкладальнік (?) Biełaruskaha kalendara na 1915 hod. Сумненні выклікае і традыцыйнае сцверджанне, што беларускамоўныя творы А. Абуховіч падпісваў псеўданімам „Hraf Bandinelli”: рукапісы сведчаць, што так аўтар падпiсваў польскамоўныя творы, а беларускамоўныя – уласным прозвішчам. У навуковы ўжытак уводзяцца малавядомыя фрагменты ўспамінаў, цыдулка А. Абуховіча да А. Валіцкага і інш. Прапануецца таксама новая інтэрпрэтацыя верша Duma a Karólu XII.

Keywords

EN

memoires, fables, poems, manuscripts, first editions

PL

wspomnienia, bajki, wiersze, rękopisy, pierwodruki

RU

успаміны, байкі, вершы, рукапісы, першавыданні

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2019
• Volume: 13

Dates

published

2019

online

2019-12-30

Contributors

author

Mikałaj Chaustowicz

References

• List of sources
• BN – The National Library of Poland, Warsaw – Rkps 2981, p. 1.
• Belarusian State Archive-Museum of Literature and Art in Minsk – f. 394, inv. 1, d. 2
• The Wroblewski Library of the Lithuanian Academy of Sciences in Vilnius – F 21–431, k. 1–2.
• (a). (1916). U Wilni i wakolicach. Homan, 89.
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1921a). Staršyna. In: Maksìm Garèckì (ed.). Dèklâmatar (pp. 29–30). Vìlʹnâ. [Абуховіч, Альгерд. (1921а). Старшына. У: Максім Гарэцкі (рэд.). Дэкляматар. с. 29–30. Вільня].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1921b). Staršyna. Belaruskìâ vedamascì, 7. [Абуховіч, Альгерд. (1921b). Старшына. Беларускія ведамасці, 7].
• Abuchowič, Alhierd. (1921c). Staršynia. In: Leaniła Hareckaja (comp.). Rodny Kraj. (p. 42). Wilnia.
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1921d). Vaǔkalak. In: Maksìm Garèckì (ed.) Dèklâmatar. (p. 27–28). Vìlʹnâ. [Абуховіч, Альгерд. (1921d). Ваўкалак. У: Максім Гарэцкі (рэд.) Дэкляматар. с. 27–28. Вільня].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1922a). Staršyna. In: Garèckì, Maksìm. Hrystamatyâ belaruskae lìtèratury. ХІ vek – 1905 god. (p. 216). Vìlʹnâ. [Абуховіч, Альгерд. (1922a). Старшына. У: Максім Гарэцкі, Хрыстаматыя беларускае літэратуры. ХІ век – 1905 год. (с. 216). Вільня].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1922b). Vaǔkalak. In: Maksìm Garèckì. Hrystamatyâ belaruskae lìtèratury. ХІ vek – 1905 god. (p. 215). Vìlʹnâ. [Абуховіч, Альгерд. (1922b). Ваўкалак. У: Максім Гарэцкі. Хрыстаматыя беларускае літэратуры. ХІ век – 1905 год. (с. 215). Вільня].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1923). Staršynâ. In: Leanìla Garèckaâ (comp.). Rodny Kraj. (p. 42). Vìlʹnâ. [Абуховіч, Альгерд. (1923). Старшыня. У: Леаніла Гарэцкая (укл.). Родны Край. (с. 42). Вільня].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1929). Staršynâ. In: Leanìla Garèckaâ (comp.). Rodny Kraj. (pp. 45–46). Vìlʹnâ. [Абуховіч, Альгерд. (1929). Старшыня. У: Леаніла Гарэцкая (укл.). Родны Край. (с. 45–46). Вільня].
• Abuchowič, Alhierd. (1931). Staršynia. In: Leaniła Hareckaja (comp.). Rodny Kraj. (p. 42). Wilnia.
• Abuchowič, Alhierd. (1936). Staršynia. In: Leaniła Hareckaja (comp.). Rodny Kraj. (p. 42). Wilnia.
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1956a). Staršynâ. In: Vasìlʹ Barysenka. Belaruskìâ pìsʹmennìkì drugoj palovy HÌH stagoddzâ: Zbornìk tèkstaǔ (pp. 258–259). Mìnsk: AN BSSR. [Абуховіч, Альгерд. (1956а). Старшыня. У: Васіль Барысенка. Беларускія пісьменнікі другой паловы ХІХ стагоддзя: Зборнік тэкстаў (с. 258–259). Мінск: АН БССР].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1956b). Vaǔkalak. In: Vasìlʹ Barysenka (ed.). Belaruskìâ pìsʹmennìkì drugoj palovy HÌH stagoddzâ: Zbornìk tèkstaǔ (p. 257). Mìnsk: AN BSSR [Абуховіч, Альгерд. (1956b). Ваўкалак. У: Васіль Барысенка (рэд.). Беларускія пісьменнікі другой паловы ХІХ стагоддзя: Зборнік тэкстаў (с. 257). Мінск: АН БССР].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1962). Staršyna. In: Ruben Avanesaǔ (ed.). Hrèstamatyâ pa gìstoryì belaruskaj movy (p. 171). Mìnsk: AN BSSR. [Абуховіч, Альгерд. (1962). Старшына. У: Рубен Аванесаў (рэд.). Хрэстаматыя па гісторыі беларускай мовы (с. 171). Мінск: АН БССР].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (1991). Tvory. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Абуховіч, Альгерд. (1991). Творы. Мінск: Мастацкая літаратура].
• Abuhovìč, Alʹgerd. (2013). Vaǔkalak. In: Kastusʹ Cvìrka (ed.). Lìtaratura Belarusì ХІХ stagoddzâ. Antalogìâ (p. 737–738). Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Абуховіч, Альгерд. (2013). Ваўкалак. У: Кастусь Цвірка (укл.). Літаратура Беларусі ХІХ стагоддзя. Анталогія (с. 737–738). Мінск: Беларуская навука].
• Dyla, Âzèp. (1981). Tvory. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Дыла, Язэп. (1981). Творы. Мінск: Мастацкая літаратура].
• Karčak. (1927). Zapìskì. Vìtolʹd Pruškoǔskì ì Mìhajla Mìkešyn. Kryvìč, 12. [Карчак. (1927). Запіскі. Вітольд Прушкоўскі і Міхайла Мікешын. Крывіч, 12].
• Kìsâlëva, Lìâ; Sânkevìč, Nìna (comp.). (2013). Zalataâ kalekcyâ belaruskaj lìtaratury ǔ 50 tamah. vol. 5: Lìtaratura drugoj palovy ХІХ stagoddzâ. Mìnsk: Mastackaâ lиtaratura [Кісялёва, Лія; Сянкевіч, Ніна (укл). (2013). Залатая калекцыя беларускай літаратуры ў 50 тамах. T. 5: Літаратура другой паловы ХІХ стагоддзя. Мінск: Мастацкая лiтаратура].
• Kruk z Mlynkoǔ. (1913). Kalatnâ. Naša Nìva, 14. [Крук з Млынкоў. (1913). Калатня. Наша Ніва, 14].
• Lastoǔskì, Vaclaǔ. (1924). Padručny rasìjska-kryǔskì (belaruskì) sloǔnìk. Koǔna [Ластоўскі, Вацлаў. (1924). Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік. Коўна].
• Nasovìč, Ìvan. (1983). Sloǔnìk belaruskaj movy. Mìnsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ. [Насовіч, Іван. (1983). Слоўнік беларускай мовы. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя].
• Obuchowič, Olgierd. (1914). Staršyna. W: Biełaruski kalendar na 1915 hod (p. 36–37). Wilnia.
• Pačtovaâ skrynka. (1911). Naša Nìva, 13. [Пачтовая скрынка. (1911). Наша Ніва, 13].
• Pačtovaâ skrynka: Hodzânku. (1913). Naša Nìva, 15. [Пачтовая скрынка: Ходзянку. (1913). Наша Ніва, 15].
• Pačtovaâ skrynka: Ì. Ho–nku. (1912). Naša Nìva, 51–52. [Пачтовая скрынка: І. Хо–нку. (1912). Наша Ніва, 51–52].
• References
• Abramavičûs, Vladas. (1949). Bibliografiâ po belorusskoj literature ХIX veka. Vilʹnûs. [Абрамавичюс, Владас. (1949). Библиография по белорусской литературе ХIX века. Вильнюс].
• Barysenka, Vasìlʹ. (1956). Belaruskìâ pìsʹmennìkì drugoj palovy ХІХ stagoddzâ: Zbornìk tèkstaǔ. Mìnsk: AN BSSR. [Барысенка, Васіль. (1956). Беларускія пісьменнікі другой паловы ХІХ стагоддзя: Зборнік тэкстаў. Мінск: АН БССР].
• Bulʹba, Alʹgerd. (1912). Naš rahunak za mìnuly god. Naša Niva, 6. [Бульба, Альгерд. (1912). Наш рахунак за мінулы год. Наша Ніва, 6].
• Horodyski, Bogdan (dev.). (1955). Katalog Rękopisów Biblioteki Narodowej: Rękopisy 2667–3000 i 7001–7200: Korespondencja i drobne utwory XIX i XX wieku, Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
• Hułewič, Jazep. (1916). S papierou Olhierda Obuchowiča: 1709–1916. Homan, 49.
• Kahanoǔskì, Genadzʹ. (1986). Radok u Bijahrafiju Aĺhierda Abuchoviča. Čyrvonaja zmiena, 6 snežnâ. [Каханоўскі, Генадзь. (1986). Радок у Біяграфію Альгерда Абуховіча. Чырвоная змена, 6 снежня].
• Kalinoǔskì, Kastusʹ. (1999). Za našuû volʹnascʹ. Tvory. Dakumenty. Mìnsk: Belaruskì knìgazbor. [Каліноўскі, Кастусь. (1999). За нашую вольнасць. Творы. Дакументы. Мінск: Беларускі кнігазбор].
• Karskіj, Efim. (1922). Belorussy. Vol. 3: Očerki slovesnosti beloruskago plemeni. 3: Hudožestvennaâ literatura na narodnom âzyke, Petrograd: Rossіjskaâ Akademіâ Nauk. [Карскій, Ефим. (1922). Бѣлоруссы. 3: Очерки словесности бѣлорускаго племени, 3: Художественная литература на народномъ языкѣ, Петроградъ: Россійская Академія Наук].
• Kìsâlëǔ, Genadzʹ. (1992). Abuhovìč Alʹgerd. In: Adam Malʹdzìs (ed.). Belaruskìâ pìsʹmennìkì. Bìâbìblìâgrafìčny sloǔnìk u 6 tamah. Vol. 1 (p. 12–13). Mìnsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ. [Кісялёў, Генадзь. (1992). Абуховіч Альгерд. У: Мальдзіс, Адам (рэд.). Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах. T. 1 (c. 12–13). Мінск: Беларуская Энцыклапедыя].
• Kìsâlëǔ, Genadzʹ. (2003). Ad Čačota da Bagdanovìča. Prablemy krynìcaznaǔstva ì atrybucyì belaruskaj lìtaratury ХІХ st., 2 edition, Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Кісялёў, Генадзь. (2003). Ад Чачота да Багдановіча. Праблемы крыніцазнаўства і атрыбуцыі беларускай літаратуры ХІХ ст., 2-выд., Мінск: Беларуская навука].
• Kìsâlëǔ, Genadzʹ (comp.). (1977). Pačynalʹnìkì. Z gìstoryka-lìtaraturnyh matèryâlaǔ ХІХ st., Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Кісялёў, Генадзь. (укл.). (1977). Пачынальнікі. З гісторыка-літаратурных матэрыялаў ХІХ ст. Мінск: Навука і тэхніка]. Kryvìckì, Alâksandr. (1994). Paǔdnëva-zahodnì dyâlekt. In: Arnolʹd Mìhnevìč (ed.). Belaruskaâ mova. Èncyklapedyâ (p. 417). Mìnsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ. [Крывіцкі, Аляксандр. (1994). Паўднёва-заходні дыялект. У: Арнольд Міхневіч (рэд.). Беларуская мова. Энцыклапедыя (с. 417). Мінск: Беларуская Энцыклапедыя].
• L. (1927). Ab slove „stranìca”. Uzvyšša, 5. [Л. (1927). Аб слове „страніца”. Узвышша, 5]. Last. (1926). Unìâ. Kryvìč, 1 (11). [Ласт. (1926). Унія. Крывіч, 1 (11)].
• Lastoǔskì, Vaclaǔ. (1997). Vybranyâ tvory. Mìnsk: Belaruskì knìgazbor. [Ластоўскі, Вацлаў. (1997). Выбраныя творы. Мінск: Беларускі кнігазбор].
• Lojka, Aleg; Ragojša, Vâčaslaǔ (comp.). (1988). Belaruskaâ lìtaratura ХІХ stagoddzâ. Hrèstamatyâ. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Лойка, Алег; Рагойша, Вячаслаў (укл.). (1988). Беларуская літаратура ХІХ стагоддзя. Хрэстаматыя. Мінск: Вышэйшая школа].
• Malʹdzìs, Adam. (1969). Pìsʹmy Â. Lučyny da Z. Pšasmyckaga. In: Navum Perkìn (ed.). Sadružnascʹ lìtaratur (p. 153). Minsk: Navuka ì tèhnìka. [Мальдзіс, Адам. (1969). Пісьмы Я. Лучыны да З. Пшасмыцкага. У: Навум Перкін. Садружнасць літаратур (с. 153). Мінск: Навука і тэхніка].
• Malʹdzìs, Adam. (1974). Taâmnìcy staražytnyh shovìščaǔ. Da gìstoryì belaruskae lìtaratury XVII–XIX stagoddzâǔ. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Мальдзіс, Адам. (1974). Таямніцы старажытных сховішчаў. Да гісторыі беларускае літаратуры XVII–XIX стагоддзяў. Мінск: Мастацкая літаратура].
• Marhelʹ, Uladzìmìr. (1990). Krynìcy pamâcì. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Мархель, Уладзімір. (1990). Крыніцы памяці. Мінск: Мастацкая літаратура].
• Marhelʹ, Uladzìmìr; Čamâryckì, Vâčaslaǔ (ed.). (2007). Gìstoryâ belaruskaj lìtaratury ХІ–ХІХ stagoddzâǔ u dvuh tamah. Vol. 2: Novaâ lìtaratura. Drugaâ palova XVIII–XIX stagoddze. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Мархель, Уладзімір, Чамярыцкі, Вячаслаў (рэд.). (2007). Гісторыя беларускай літаратуры ХІ–ХІХ стагоддзяў у двух тамах. T. 2: Новая літаратура. Другая палова XVIII–XIX стагоддзе. Мінск: Беларуская навука].
• McMillin, Arnold B. (1971). A Conspectus and Bibliography of Byelorussian Literature in the Nineteenth Centur. The Journal of Byelorussian Studies, vol. II, No 3.
• Rodčanka, Rygor. (1984). Alʹgerd Abuhovìč-Bandynèlì. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Родчанка, Рыгор. (1984). Альгерд Абуховіч-Бандынэлі. Мінск: Мастацкая літаратура].
• Salamevìč, Ânka. (1983). Sloǔnìk belaruskìh pseǔdanìmaǔ ì kryptanìmaǔ (XVI–XX stst.). Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Саламевіч, Янка. (1983). Слоўнік беларускіх псеўданімаў і крыптанімаў (XVI–XX стст.). Мінск: Навука і тэхніка].
• Swajak. (1916). Pamiaci Sprawiadliwaha. Homan, 1. Vlast. (1912). Lûdvìk Kandratovìč (Syrakomlâ). Naša Nìva, 36. [Власт. (1912). Людвік Кандратовіч (Сыракомля). Наша Ніва, 36].
• Vlast. (1913). Pamažycâ! Naša Nìva, 38. [Власт. (1913). Памажыця! Наша Ніва, 38].
• Zapartyka, Ganna; Ânuškevìč, Âzèp. (1997). ščè adna zagadka ХІХ stagoddzâ. Lìtaratura ì Mastactva, 39. [Запартыка, Ганна; Янушкевіч, Язэп. (1997). Яшчэ адна загадка ХІХ стагоддзя. Літаратура і Мастацтва, 39].

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2019.13.149-180