Udział Żydów w produkcji tytoniu w guberni grodzieńskiej (II połowa XIX – początek XX wieku)

• Authors: Volga Sabaleuskaya
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

In the second half of the 19th to the early 20th centuries there was a rapid development of industry and trade on the territory of Belarus. Jews had made a significant contribution to the process. At that time they made up at least 50 percent of the population of cities and towns. Despite the popularity of economic history there have been no attempts to comprehend the development of the tobacco industry as a separate type of production and to identify the place of Jewish entrepreneurs in this process. This led to the relevance of this study, the objectives of which is to characterise the legal framework for the development of the tobacco industry and the analysis of the dynamics of the Jewish tobacco enterprises of Harodnia (Grodno Guberniia). Historical, logical and classification research methods are based on chronological and event-based approaches to the studied facts, and on the principle of historicism, which makes it possible to consider historical phenomena in the context of the era. The result of the research is the identification and understanding of a wide range of archival sources on the history of the industry of Belarus from the second half of the 19th to the early 20th centuries. The legal basis for the development of tobacco production consisted of excise statutes of 1838-1901, which contributed to the process of monopolization and the emergence of numerous illegal small artisanal workshops. Jews formed the majority in the legal and illegal production of tobacco products on the territory of Horadnia (Grodno Guberniia). During the second half of the 19th in the early 20th centuries there was progress in tobacco production. Penetration of science into production, establishment of new technologies, modernization of production were carried out. Large enterprises demonstrated the greatest stability due to technological and organizational advantages. Tobacco products of Horadnia (Grodno Guberniia) were competitive in cost and quality, and commercial advertising technologies were used in their implementation. They held a stable and strong position in the market of the Russian Empire.

PL

W II poł. XIX i na pocz. XX w. na terenie Białorusi miał miejsce szybki rozwój przemysłu i handlu, do którego w znacznej mierze przyczynili się Żydzi, stanowiący nie mniej niż 50% ludności miast i miasteczek. Mimo zainteresowania naukowców historią ekonomiczną dotąd nie podjęto próby opisu kwestii rozwoju na Białorusi przemysłu tytoniowego jako odrębnej gałęzi przemysłu oraz ustalenia roli, jaką odegrali w tym procesie żydowscy rzemieślnicy. Brak badań odnoszących się do wskazanych kwestii zadecydował o podjęciu niniejszej analizy, której celem było dokonanie charakterystyki bazy aktów prawnych dotyczących działalności tytoniowej, a także analiza dynamiki rozwoju należących do Żydów zakładów tytoniowych w guberni grodzieńskiej. Zastosowano zróżnicowane metody badania: metodę historyczną, metodę opisu i klasyfikacji, odwołujące się do chronologicznego opisu faktów oraz zasad historyzmu, które pozwoliły na analizę zjawisk historycznych w kontekście epoki. Rezultatem badania jest opis licznych źródeł archiwalnych z zakresu historii przemysłu na Białorusi w II poł. XIX i na pocz. XX w. Ustalono, że podstawę prawną dla rozwoju przemysłu tytoniowego stanowiły zarządzenia w sprawie stawek podatku akcyzowego z lat 1838–1901, które sprzyjały procesom monopolizacji oraz powstawaniu licznych, nielegalnych zakładów chałupniczych. W guberni grodzieńskiej Żydzi przeważali zarówno w legalnej, jak i nielegalnej strefie produkcji tytoniu. W II poł. XIX oraz na pocz. XX w. przemysł tytoniowy znacznie się rozwinął: wprowadzano w życie osiągnięcia naukowe, wykorzystywano nowe technologie, dokonano modernizacja produkcji. Dzięki przewadze technologicznej i organizacyjnej najsilniejszą pozycję posiadały duże przedsiębiorstwa. Ze względu na wysoką jakość i przystępną cenę wyroby tytoniowe pochodzące z guberni grodzieńskiej mogły konkurować z innymi. Wyroby te miały mocną pozycję na rynku rosyjskim.

RU

У другой палове XIX – пачатку ХХ ст. на тэрыторыі Беларусі назіраўся хуткі рост прамысловасці і гандлю. Істотны ўнёсак у гэты працэс зрабілі габрэі, якія складалі не менш за 50% насельніцтва гарадоў і мястэчак. Нягледзячы на папулярнасць эканамічный гісторыі адсутнічаюць спробы асэнсаваць развіццё тытунёвай прамысловасці як асобнай галіны вытворчасці і выявіць месца ў гэтым працэсе габрэйскіх прадпрымальнікаў. Гэта абумовіла актуальнаць дадзенага даследавання, задачамі якога з’яўляецца характарыстыка прававой базы для развіцця тытунёвай вытворчасці і аналіз дынамікі развіцця яўрэйскіх тытунёвых прадпрыемстваў Гродзенскай губерні. Метады даследавання: гістарычны, лагічны і класіфікацыйны, заснаваны на храналагічным падыходзе да фактаў, што дае магчымаць разгледзець гістарычныя з’явы ў кантэксце эпохі. Вынікам даследавання з’яўляецца выяўленне і асэнсаванне шырокага кола архіўных крыніц па гісторыі прамысловасці Беларусі другой паловы XIX – пачатку ХХ ст. Прававую базу для развіцця тытунёвай вытворчасці складалі акцызныя ўставы 1838-1901 гг., якія спрыялі працэсу манапалізацыі і з’яўленню шматлікіх нелегальных дробных саматужных майстэрняў. Габрэі пераважалі ў сферы легальнай і нелегальнай вытворчасці тытунёвых вырабаў у Гродзенскай губерні. На працягу другой паловы XIX – пачатку ХХ ст. назіраўся прагрэс у сферы вырабу тытуню. Ажыццяўлялася пранікненне навукі ў вытворчасць, укараненне новых тэхналогій, мадэрнізацыя вытворчасці. Найбольшую ўстойлівасць за кошт тэхналагічнай і арганізацыйнай перавагі дэманстравалі буйныя прадпрыемствы. Вырабы тытуннікаў Гродзенскай губерні былі канкурэнтаздольныя па кошце і якасці, пры іх рэалізацыі выкарыстоўваліся тэхналогіі камерцыйнай рэкламы. Яны займалі ўпэўненыя пазіцыі на рынку Расійскай імперыі.

Keywords

EN

tobacco products, production, Jews, Grodno

PL

wyroby tytoniowe, produkcja, Żydzi, Grodno

RU

тытунёвыя вырабы, вытворчасць, яўрэі, Гродна

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2019
• Volume: 13

Dates

published

2019

online

2019-12-30

Contributors

author

Volga Sabaleuskaya

References

• List of sources
• NHAB – National Historical Archive of Belarus in Grodno, f. 1, inv. 8, d. 1155, d. 1159, 1262, 1263, 1264, 1266, 2361, 2429; f. 1, inv. 9, d. 1429; f. 1, inv. 22, d. 1089, 1267, 1861; f. 1, inv. 23, d. 488; f. 2, inv. 38, d. 703, 915; f. 8, inv. 2, d. 596, 1057, 1115; f. 23, inv. 1, d. 145; f. 24, inv. 4, d. 4; f. 26, inv. 1, d. 283; f. 30, inv. 1, d. 249; f. 30, inv. 1, d. 475, 500, 620, 962; f. 581, inv. 1, d. 1179, 1182; f. 581, inv. 2, d. 1026, 1028; f. 955, inv. 1, d. 3; f. 983, inv. 1, d. 1.
• State Archive of the Grodno Region, f. 56, inv. 1, d. 3.
• Perečenʹ fabrik i zavodov. (1897). Sankt-Petersburg. [Перечень фабрик и заводов. (1897). Санкт-Петербург].
• Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii. Collection 2: Vol. 36, sec. 2. (1863, No. 37196). Sankt-Peterburg: Gosudarstvennaâ tipografiâ. [Полное собрание законов Российской империи. Собр. 2: Vol. 36, sec. 2. (1863, №37196). Санкт-Петербург: Государственная типография].
• Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii. Sobr. 2: Vol. 46, otd. 1. (1874, No. 49702). Sankt-Peterburg: Gosudarstvennaâ tipografiâ. [Полное собрание законов Российской империи. Собр. 2: Vol. 46, oтд. 1. (1874, №49702). Санкт-Петербург: Государственная типография].
• Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii. Sobr. 3: Vol. 2, otd. 1, addition (1886, No. 895). Sankt-Peterburg: Gosudarstvennaâ tipografiâ. [Полное собрание законов Российской империи. Собр. 3: Vol. II, oтд. 1, дополнение (1886, №895). Санкт-Петербург: Государственная типография].
• References
• Abezgauz, Zalman. (1971). Razvitie kapitalizma v Belorussii vo vtoroj polovine XIX st. Minsk: Nauka i tehnika. [Абезгауз, Залман. (1971). Развитие капитализма в Белоруссии во второй половине ХІХ ст. Минск: Наука и техника].
• Akciz. (1893). In: F.A. Brokgauz, I.A. Efron (eds). Ènciklopedičeskij slovarʹ (p. 326–331). Vol. 1. Sankt–Peterburg. [Акциз. (1893). В: Ф. A. Брокгауз, И. А. Ефрон (рeд.). Энциклопедический словарь (с. 326–331). Т. 1. Санкт-Петербург].
• Bašmakoǔ, A.A. (2008). Razvìccë manufakturnaga ì fabryčna-zavadskoga typaǔ pramyslovascì. Trud, prafsaûzy, gramadstva, 4, p. 34–43. [Башмакоў, А.А. (2008). Развіццё мануфактурнага і фабрычна-завадскога тыпаў прамысловасці. Труд, прафсаюзы, грамадства, 4, с. 34–43].
• Bolbas, Maksim. (1977). Promyšlennostʹ Belorussii 1860–1900 g. Minsk: BGU. [Болбас, Мaксим. (1977). Промышленность Белоруссии 1860–1900 г. Mинск: БГУ].
• Golubovič, Valerij (ed.). (2001). Èkonomičeskaâ istoriâ Belarusi. Minsk: Èkoperspektiva. [Голубович, Валерий (рeд.). (2001). Экономическая история Беларуси. Mинск: Экоперспектива].
• Hobsbaum, Èrik. (1990). Vek kapitala. 1848–1875. Rostov-na-Donu: Feniks. [Хобсбаум, Эрик (1990). Век капитала. 1848–1875. Ростов-на-Дону: Феникс].
• Kìštymaǔ, Andrèj. (2002). Èkanamìčnyâ dasâgnennì Belarusì ǔ drugoj palove XIX–pačatku XX st. In: N. Stružynskaâ (ed.). Gìstorìâ Belarusì ǔ eǔrapejskìm kantèksce (p. 25–37). Mìnsk: Mìnskì mìžnarodny adukacyjny centr. [Кіштымаў, Андрэй. (2002). Эканамічныя дасягненні Беларусі ў другой палове ХІХ–пачатку ХХ ст. У: Н. Стружынская (рeд.). Гісторія Беларусі ў еўрапейскім кантэксце (c. 25–37). Mінск: Мінскі міжнародны адукацыйны цэнтр].
• S dymkom “Pravdy’: kak grodnenskie kupcy dali “prikuritʹ’ karaimskim millioneram i anglijskomu trestu. (2018). In: Ot fabriki mahorki v Lide do tabačnoj industrii Belarusi. Specproekt TUT.BY and Universal Press. Access mode: https://news.tut.by/economics/594242.html (accessed: 30 May 2018). [С дымком ‘Правды’: как гродненские купцы дали “прикурить’ караимским миллионерам и английскому тресту. (2018). В: От фабрики махорки в Лиде до табачной индустрии Беларуси. Спецпроект TUT.BY и Universal Press. Режим доступа: https://news.tut.by/economics/594242.html (дата доступа: 30.05.2018)].
• Saladkov, Iosif. (1957). Socialʹno-èkonomičeskoe položenie Belorussii do Oktâbrʹskoj socialističeskoj revolûcii. Minsk: Politliteratura. [Саладков, Иосиф. (1957). Социально-экономическое положение Белоруссии до Октябрьской социалистической революции. Mинск: Политлитература].
• Šybeka, Zahar. (1997). Garady Belarusì. Mìnsk: Belarusʹ. [Шыбека, Захар. (1997). Гарады Беларусі. Mінск: Беларусь].

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2019.13.55-70