Jeden naród, jeden język, jedna literatura? Zmieniające się konstrukcje historii literatury starobiałoruskiej (1956–2010)

• Authors: Marion Rutz
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Histories of literature mirror views and experiences of their own age and thus are constantly being rewritten. This is true also for the history of Old Belarusian literature. The short introductions and comprehensive overviews, written in the period between the Thaw and the Lukashenko era (1956–2010), contain astonishingly different constructions of the literary past. The article analyses a dozen books in Belarusian, Russian and English and it singles out the most import changes, such as the role of the literature of Kyivan Rusʹ or periodization. However, the most prominent development is the step-by-step recognition of the multilingual nature of the literary heritage. This concerns the existence of texts not only in Eastern Slavonic varieties, but also in (Old) Church Slavonic, the discovery of Neo-Latin authors, and finally, the rehabilitation of Polish as a language of Belarusian literature. Although Old Belarusian studies in the post-Soviet years have been a field of innovation and reevaluation, even the most actual syntheses contain blind spots. The existence of texts in Lithuanian and the literary production of ethno-cultural minorities are hardly ever even mentioned. The idea of one common language has been given up, but the history of literature still deals with texts by representatives of one ethnos that inhabit one territory

DE

a

PL

Historia literatury odzwierciedla system światopoglądowy swoich czasów, dlatego jest niezmiennie aktualizowana. Dotyczy to także historii literatury starobiałoruskiej. Zarówno w krótkich szkicach, jak i szczegółowych przeglądach literackich, powstałych od odwilży do ery Aleksandra Łukaszenki (1956–2010), odnajdujemy zadziwiająco różne rekonstrukcje twórczości literackiej. W artykule przeanalizowano kilkanaście książek napisanych w języku białoruskim, rosyjskim i angielskim, przedstawiono ich periodyzację oraz rolę, jaką przy ich powstaniu odegrała spuścizna literacka okresu Rusi Kijowskiej. Celem badania było omówienie wielojęzycznego charakteru starobiałoruskiego dziedzictwa literackiego. Jako obiekt analizy autor obrał teksty wschodniosłowiańskie, (staro)cerkiewnosłowiańskie, nowołacińskie, jak również należące do literatury białoruskiej utwory polskojęzyczne. Chociaż w latach postradzieckich studia starobiałoruskie uważano za innowacyjne, nawet najbardziej aktualne syntezy zawierają luki badawcze. W literaturze przedmiotu o istnieniu tekstów w języku litewskim i twórczości literackiej mniejszości etniczno-kulturowych prawie w ogóle się nie wspomina. Zrezygnowano z idei wspólnego języka, ale historia literatury wciąż zajmuje się tekstami przedstawicieli jednego etnosu zamieszkującego jedno terytorium.

RU

Гісторыя літаратуры адлюстроўвае светапогляд і досвед свайго часу і таму пастаянна перапісваецца. Гэта датычыць і гісторыі старабеларускай літаратуры. Кароткія агляды, як і грунтоўныя даследванні, створаныя ў перыяд паміж адлігай і эпохай Лукашэнкі (1956–2010), утрымліваюць надзіва розныя карціны літаратурнага мінулага. У артыкуле разглядаецца шэраг прац на беларускай, рускай і англійскай мовах, прасочваюцца найбольш істотныя змены: у падыходзе да перыядызацыі альбо ў разуменні ролі літаратуры Кіеўскай Русі. Аднак найбольш прыкметным з'яўляецца паступовае прызнанне шматмоўнасці літаратурнай спадчыны. У даследаваннях пачынаюць разглядацца тэксты не толькі на ўсходнеславянскіх мовах, але і на (стара)царкоўнаславянскай, адбывааецца адкрыццё неалацінскіх аўтараў і, нарэшце, рэабілітацыя польскай мовы як мовы беларускай літаратуры. Нягледзячы на тое, што даследаванні старажытнай Беларусі ў постсавецкія гады мелі інавацыйны характар і шмат што пераасэнсавана, белыя плямы ёсць нават у найноўшых працах. Амаль не згадваецца пра існаванне тэкстаў на літоўскай мове і літаратурную творчасць этнічных меншасцей. Ад ідэі адной агульнай мовы адмовіліся, але гісторыя літаратуры ўсё яшчэ займаецца тэкстамі прадстаўнікоў аднаго этнасу, якія насяляюць адну тэрыторыю.

Keywords

EN

history of literature; old Belarusian literature; multilingualism; Grand Duchy of Lithuania; national narratives

DE

PL

historia literatury; dawna literatura białoruska; wielojęzyczność; Wielkie Księstwo Litewskie; narracje narodowe

RU

гісторыя літаратуры; старабеларуская літаратура; полілінгвізм; Вялікае Княства Літоўскае; нацыянальныя наратывы

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2020
• Volume: 14

Dates

published

2020

online

2020-12-15

Contributors

author

Marion Rutz

References

• List of sources
• Garèckì, Maksìm. (1921). Gìstoryâ belaruskae lìtèratury. Second edition (revised). Vìlʹnâ: Vydanne „Vìlenskaga vydavectva” B. Kleckìna. [Гарэцкі, Максім. (1921). Гісторыя беларускае літэратуры. Выданьне другое (папраўленае). Вільня: Выданне «Віленскага выдавецтва» Б. Клецкіна].
• Garèckì, Maksìm. (1926). Gìstoryâ belaruskae lìtèratury. Fourth edition, revised. Mensk: Dzâržaǔnae vydavectva Belarusì. [Гарэцкі, Максім. (1926). Гісторыя беларускае літэратуры. Выданьне чацьвертае, пераробленае. Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі].
• Garèckì, Maksìm. (1992). Gìstoryâ belaruskae lìtaratury. (comp.) Tèrèza Golub. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Гарэцкі, Максім. (1992). Гісторыя беларускае літаратуры. Уклад. і падрыхт. тэксту Тэрэза Голуб. Мінск: Мастацкая літаратура). (Following the edition Leningrad/Moskau 1924].
• Volʹskì, Vìtalì. (1956). Staražytnaâ lìtaratura ì lìtaratura XVIII st. In: Vasìlʹ Barysenka, Pâtrusʹ Broǔka, Mìhasʹ Lynʹkoǔ (rèd.). Narysy pa gìstoryì belaruskaj lìtaratury, (pp. 5–57). Mìnsk: Dzâržaǔnae vučèbna-pedagagìčnae vydavectva Mìnìstèrstva asvety BSSR. [Вольскі, Віталі. (1956). Старажытная літаратура і літаратура XVIII ст. У: Васіль Барысенка, Пятрусь Броўка, Міхась Лынькоў (рэд.). Нарысы па гісторыі беларускай літаратуры, (с. 5–57). Мінск: Дзяржаўнае вучэбна-педагагічнае выдавецтва Міністэрства асветы БССР].
• Volʹskì, Vìtalì. (1958). Narysy pa gìstoryì belaruskaj lìtaratury èpohì feadalìzma. Mìnsk: Dzâržaǔnae vučèbna-pedagagìčnae vydavectva Mìnìstèrstva asvety BSSR. [Вольскі, Віталі (1958). Нарысы па гісторыі беларускай літаратуры эпохі феадалізма. Мінск: Дзяржаўнае вучэбна-педагагічнае выдавецтва Міністэрства асветы БССР].
• Ahrymenka, Pavel; Larčanka, Larčanka, Mìhasʹ. (1968). Staražytnaâ belaruskaâ lìtaratura. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Ахрыменка, Павел; Ларчанка, Міхась. (1968). Старажытная беларуская літаратура. Мінск: Вышэйшая школа].
• Barysenka, Vasìlʹ; Berkaǔ, Pavel; Pšyrkoǔ, Ûlìân; Čamâryckì, Vâčaslaǔ (eds.). (1968). Gìstoryâ belaruskaj dakastryčnìckaj lìtaratury, Vol. 1. Z staražytnyh časoǔ da kanca XVIII st. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Барысенка, Васіль; Беркаў, Павел; Пшыркоў, Юліян; Чамярыцкі, Вячаслаў (рэд.). (1968). Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры, т. 1. З старажытных часоў да канца XVIII ст. Мінск: Навука і тэхніка].
• Barysenka, Vasìlʹ; Pšyrkoǔ, Ûlìân; Čamâryckì, Vâčaslaǔ (eds.). (1977). Istoriâ belorusskoj dooktâbrʹskoj literatury. Minsk: Nauka i tehnika. [Барысенка, Васіль; Пшыркоў, Юліян; Чамярыцкі, Вячаслаў (ред.). (1977). История белорусской дооктябрьской литературы. Минск: Наука и техника].
• McMillin, Arnold B. (1977). A History of Byelorussian Literature. From Its Origins to the Present Day. Gießen: Wilhelm Schmitz.
• Majhrovìč, Scâpan. (1980). Narys gìstoryì belaruskaj lìtaratury XIV–XVIII st. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Майхровіч, Сцяпан. (1980). Нарыс гісторыі беларускай літаратуры XIV–XVIII ст. Мінск: Вышэйшая школа].
• Lazaruk, Mìhasʹ; Semânovìč, Anton (eds) (1998). Gìstoryâ belaruskaj lìtaratury. Staražytny peryâd. Fourth edition, stereotype. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Лазарук, Міхась; Семяновіч, Антон (рэд.) (1998). Гісторыя беларускай літаратуры. Старажытны перыяд. Выданне 4-е, стэрэатыпнае. Мінск: Вышэйшая школа). (First edition 1985)].
• Lojka, Aleg. (2001). Starаbelaruskaâ lìtaratura. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Лойка, Алег. (2001). Старабеларуская літаратура. Мінск: Вышэйшая школа].
• Čamâryckì, Vâčaslaǔ (ed.). (2007). Gìstoryâ belaruskaj lìtaratury XI–XIX stagoddzâǔ, Vol. 1. Daǔnââ lìtaratura XI – peršaâ palova XVIII stagoddzâ. Second edition. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Чамярыцкі, Вячаслаў (рэд.) (2007). Гісторыя беларускай літаратуры XI–XIX стагоддзяў, т.1: Даўняя літаратура XI – першая палова XVIII стагоддзя. 2-е выданне. Мінск: Беларуская навука). (First edition 2006)].
• Klìmaǔ, Ìgar. (2010). Staražytnaâ belaruskaâ lìtaratura XI–XVI stst.: èpohì ì postacì. Mìnsk: Belaruskì dzâržaǔny ǔnìversìtèt kulʹtury ì mastactvaǔ. [Клімаў, Ігар. (2010). Старажытная беларуская літаратура XI–XVI стст.: эпохі і постаці. Мінск: Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў].
• References
• Grübel, Rainer. (2012). Kanon, kulturelles Bewusstsein und kulturelles Gedächtnis. Bruch, Wandel und Stetigkeit in Kanones der russischen Literatur des 20. Jahrhunderts zwischen 1984 und 2009. In: Matthias Beilein, Claudia Stockinger, Simone Winko (hg.) Kanon, Wertung und Vermittlung. Literatur in der Wissensgesellschaft, (pp. 41–58). Berlin; Boston: De Gruyter.
• Hodgson, Katharine; Shelton, Joanne; Smith, Alexandra (eds.). (2017). Twentieth-Century Russian Poetry: Reinventing the Canon. Cambridge: Open Book Publishers.
• Kawalou, Siarhiej. (2009). Literatura Wielkiego Księstwa Litewskiego XIII–XVII wieku w najnowszych badaniach białoruskich. Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej, 3, pp. 84–92.
• Kavalëǔ, Sârgej. (2010). Šmatmoǔnaâ paèzìâ Vâlìkaga knâstva Łìtoǔskaga èpohì Rènesansu. Mìnsk: Knìgazbor. [Кавалёў, Сяргей. (2010). Шматмоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага эпохі Рэнесансу. Мінск: Кнігазбор].
• Kavalëǔ, Sârgej. (2011). Lìtaratura Vâlìkaga Knâstva XVI – pačatku XVII st. Mìnsk: Knìgazbor. [Кавалёў, Сяргей (2011). Літаратура Вялікага Княства XVI – пачатку XVII ст. Мінск: Кнігазбор].
• Kavalëǔ, Sârgej. (2016). Lìtaraturnaâ spadčyna Vâlìkaga Knâstva Lìtoǔskaga ǔ padručnìkah pa gìstoryì belaruskaj lìtaratury. Belarusìka – Albaruthenica, 37, pp. 245-255. (Кавалёў, Сяргей. (2016). Літаратурная спадчына Вялікага Княства Літоўскага ў падручніках па гісторыі беларускай літаратуры. Беларусіка – Albaruthenica, 37, с. 245-255).
• Lewis, Simon. (2019a). Belarus – Alternative Visions: Nation, Memory and Cosmopolitanism. Abingdon. New York: Routledge.
• Lewis, Simon. (2019b). The Jagiellonians in Belarus: A Gradual Release of Memory. In: Natalia Nowakowska (ed.). Remembering the Jagiellonians, (pp. 162–182). London, New York: Routledge.
• <Nekrašèvìč-Karotkaâ, Žanna> Nekraševič-Karotkaja, Žanna. (2017). Identitätsfigurationen polnischsprachiger Schriftsteller aus Belarus-Litauen in belarussischen literaturhistorischen Diskursen. In: Heinrich Kirschbaum (hg.). Wiedergänger, Pilger, Indianer. Polen-Metonymien im langen 19. Jahrhundert, (pp. 279–303). Frankfurt a.M. et al.: Peter Lang.
• Niedźwiedź, Jakub. (2014). Wielopiśmienność Wielkiego Księstwa Litewskiego: nowe perspektywy badawcze. Wielogłos, 2, pp. 11–21.
• Rothe, Hans. (2000). Was ist „altrussische Literatur“? Wiesbaden: Westdeutscher Verlag (Nordrhein-Westfälische Akademie der Wissenschaften; Vorträge / G 362).
• Rothe, Hans. (2014–2015). Čto takoe «drevnerusskaâ literatura»? Palìtyčnaâ sfera, 22–23, pp. 69–160. [Роте, Ганс. (2014–015). Что такое «древнерусская литература»? Палітычная сфера, 22–23, с. 69–160.) (Translation into Russian and commentary: Žanna Nekrašèvìč-Karotkaâ].
• Rutz, Marion. (2013). «Kanony» sovremennoj russkoj poèzii. Nablûdeniâ i perspektivy. In: Henrike Štalʹ, Marion Rutc (eds.). Imidž, dialog, èksperiment. Polâ sovremennoj russkoj poèzii, (pp. 37–58). München, Berlin: Otto Sagner [Рутц, Марион. (2013). «Каноны» современной русской поэзии. Наблюдения и перспективы. В: Хенрике Шталь, Марион Рутц (ред.). Имидж, диалог, эксперимент. Поля современной русской поэзии, (с. 37–58). München; Berlin: Otto Sagner].

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2020.14.119-156