Poezja panegiryczna Cypriana Bazylika. Wiersze poświęcone Mikołajowi Radziwiłłowi Czarnemu i Mikołajowi Radziwiłłowi Rudemu

• Authors: Dariusz Chemperek
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Cyprian Bazylik was a Renaissance poet, printer in Brest Litovsk, translator, and composer strongly associated with the house of Radziwiłł. He wrote in Polish language. The article discusses two poems from the year 1566, dedicated by Bazylik to the late Mikołaj ‘the Black’ Radziwiłł (January 1566) and the living Mikołaj ‘the Red’ Radziwiłł (June 1566). Both poems are one of the oldest examples of panegyric poetry in Polish language in the Great Duchy of Lithuania and they were not analized before from religious point of viev. They are contained within the editorial framework of two publications, edited by Tomasz Falconius, a Lithuanian adherent of antitrinitarianism, which are editions of parts of the Brest Bible and which were published by Bazylik in the Brest printing house. In both texts, the panegyric content is surprisingly perfunctory, while Bazylik (known as a reformed Evangelical) appears in them as an unambiguous adherent of antitrinitarianism. The poems are an interesting testimony to the situation of the Polish Brethren in Lithuania after the death (in 1565) of the patron of this religious belief, Mikołaj ‘the Black’ Radziwiłł. Unusual tone of the poem dedicated to Radziwiłł the Red – Bazylik asks for help and in the same time submits religious threats – shows the bad situation of Lithuanian antitrinitarians which happened in the period of half a year. But it also shows the high self-dignity of the poet.

PL

Cyprian Bazylik to renesansowy poeta, drukarz w Brześciu Litewskim, tłumacz i muzyk silnie związany z domem Radziwiłłowskim. Tworzył w języku polskim. Artykuł poświęcony jest dwu wierszom z roku 1566, dedykowanych przez Bazylika zmarłemu Mikołajowi Radziwiłłowi Czarnemu i żyjącemu Mikołajowi Radziwiłłowi Rudemu. Są jednymi z najstarszych polskojęzycznych wierszy panegirycznych na Litwie i nie były dotąd analizowane z religijnego punktu widzenia. Oba utwory znajdują się w ramie wydawniczej dwu druków, opracowanych przez Tomasza Falconiusa, litewskiego antytrynitarza, będących edycjami części Biblii brzeskiej i wydanych w oficynie brzeskiej przez Bazylika. Treści panegiryczne są w obu tekstach poetyckich zaskakująco zdawkowe, natomiast ujawnia się w nich Bazylik (znany jako ewangelik reformowany) jako niedwuznaczny zwolennik antytrynitaryzmu. Utwory te są ciekawym świadectwem sytuacji, w jakiej znaleźli się bracia polscy na Litwie po śmierci (1565) protektora tego wyznania Radziwiłła Czarnego. Niezwykły ton wiersza skierowanego do Mikołaja Rudego – zarazem prośby i religijne groźby – świadczy zarówno o złej sytuacji antytrynitarzy litewskich (musiała się ona pogorszyć w ciągu pół roku) jak i o wysokim poczuciu godności własnej poety.

RU

Цыпрыян Базылік – польскамоўны рэнесансавы паэт, берасцейскі друкар, перакладчык і музыкант, цесна звязаны з родам Радзівілаў. У артыкуле разглядаюцца два вершы Базыліка з 1566 года, прысвечаныя Радзівілу Рудаму і памерламу Радзівілу Чорнаму. Гэта адны з першых польскамоўных панегірычных вершаў у Вялікім Княстве Літоўскім, але яны ніколі не аналізаваліся з рэлігійнай перспектывы. Абодва творы ўвайшлі ў прадмоўна-пасляслоўны комплекс двух друкаў, падрыхтаваных літоўскім антытрынітарыям Томашам Фальконіўсам, якія зʼяўляюцца перавыданнямі асобных частак Брэсцкай Бібліі і апублікаваныя Базылікам у брэсцкай друкарні. Панегірычны змест абодвух паэтычных тэкстаў надзвычай лаканічны, затое Базылік (вядомы як кальвініст) раскрываецца ў іх як перакананы прыхільнік антытрынітарызму. Гэтыя творы зʼяўляюцца цікавым сведчаннем сітуацыі, у якой апынуліся „польскія браты” на Літве пасля смерці ў 1565 г. пратэктара гэтага веравызнання Радзівіла Чорнага. Нязвыклая інтанацыя верша, скіраванага да Мікалая Рудага – адначасова просьба і пагроза – сведчыць як пра цяжкую сітуацыю антытрынітарыяў у Літве (мусіла пагоршыцца за поўгода), так і пра абвостранае пачуццё ўласнай годнасці паэта.

Keywords

EN

Brest Bible; reformation; panegyric; Polish Brethren; printing office

PL

Biblia brzeska; reformacja; panegiryk; bracia polscy; drukarnia

RU

Брэсцкая Біблія; рэфармацыя; панегірык; „польскія браты”; друкарня

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2020
• Volume: 14

Dates

published

2020

online

2020-12-15

Contributors

author

Dariusz Chemperek

References

• References
• Bieńkowski, Tadeusz. (1980). Panegiryk a życie literackie w Polsce XVI i XVII w. In: Hanna Dziechcińska (ed.). Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku (pp. 183–196). Wrocław: Ossolineum.
• Bruchnalski, Wilhelm. (1975). Z dziejów panegiryku w Polsce. In: Wilhelm Bruchnalski, Między średniowieczem a romantyzmem (pp. 180–217). Warszawa: PWN.
• Chemperek, Dariusz. (2016). Jana Kochanowskiego epigramaty o „pszczołach budziwiskich” i radziwiłłowska elegia (III 9). Prolegomena do badań nad środowiskiem kulturalnym Mikołaja Radziwiłła Czarnego. Roczniki Humanistyczne, 64(1), pp. 153–172.
• Dziechcińska, Hanna. (1980). Zabawa jako komponent życia literackiego. In: Hanna Dziechcińska (red.). Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku (pp. 80–92). Wrocław: Ossolineum.
• Dziechcińska, Hanna. (1990). Panegiryk. In: Teresa Michałowska (ed.). Słownik literatury staropolskiej (pp. 544–547). Wrocław: Ossolineum.
• Górski, Konrad. (1949). Studia nad dziejami polskiej literatury antytrynitarskiej XVI w. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Hanusiewicz-Lavallee, Mirosława. (2017). W stronę Albionu. Studia z dziejów polsko – brytyjskich związków literackich w dobie wczesnonowożytnej. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Ivanova, Lûdmila. (2015). Mikalaj Radzivil Čorny i pačatkovy ètap rèfarmacyi ǔ VKL. In: Zmicer Âackevič (ed.). Mиkalaj Radzivil Čorny (1515–1565 gg.): Palityk, dyplamat, mecènat (pp. 92–98). Minsk: NGKMZ "Nâsviž" 2016. [Iванова, Людмiла. (2015). Мiкалай Радзiвiл Чoрны i пачатковы этап рэфармацыi ў ВКЛ. У: Змiцер Яцкевiч (рэд.). Мікалай Радзiвiл Чoрны (1515–1565 гг.): Палiтык, дыпламат, мецэнат (с. 92–98). Мінск: НГКМЗ "Нясвiж" 2016].
• Jasnowski, Józef. (1939). Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515-1566). Kanclerz i marszałek ziemski Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
• Kavalëǔ, Sârgej. (2010). Šmatmoǔnaâ paèzìâ Vâlìkaga Knâstva Litoǔskaga èpohi Rènecansu. Mìnsk: Knigаzbor. [Kaвалёў, Cяргей. (2010). Шматмoўная паэзія Вялікага Княства Лiтоўскага эпохi Рэнecaнсу. Мінск: Kнiгaзбор].
• Kawecka-Gryczowa, Alodia; Korotajowa, Krystyna; Krajewski, Wojciech (eds.). (1959). Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku. Wrocław: Ossolineum.
• Kot, Stanisław. (1935). Bazylik Cyprian. In: Władysław Konopczyński (ed.). Polski słownik biograficzny (p. 375). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Kot, Stanisław. (1956). Nieznany poeta polski z XVI wieku. Zeitschrift für Slavische Philologie, 25(1), pp. 113–150.
• Mączak, Antoni. (1994). Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i w Europie XVI–XVIII w. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Morawska, Katarzyna. (1994). Renesans 1500–1600. Warszawa: Sutkowski Edition Warsaw.
• Niedźwiedź, Jakub. (2003). Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII–XVIII w. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Ocieczek, Renarda. (2002). Studia o dawnej książce. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Oszczęda, Aleksandra. (2014). Wstęp. In: Lenart Gnoiński. Łzy smutne. Warszawa: Sub Lupa.
• Proot, Goran. (2016). Survival Factors of Seventeenth-Century Hand-Press Books Published in the Southern Netherlands: The Importance of Sheet Counts, Sammelbande and the Role of Institutional Collections. In: Flavia Bruni, Andrew Pettergee (eds.) Reconstructing the Print World of Pre-Industrial Europe, (pp. 160–201). Leiden-Boston: Brill.
• Siwiec, Justyna. (2016). Brzeskie potomstwo Biblii radziwiłłowskiej: „Sprawy i słowa Jezusa Krystusa” oraz „Wtore księgi Łukasza świętego” Tomasza Falconiusa. Tematy i Konteksty, 6 (11), pp. 60–72.
• Tazbir, Janusz. (1986). Jan Kiszka – ariański magnat. In: Tazbir, Janusz. Świat panów Pasków. Eseje i studia (pp. 355–363). Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• Tazbir, Janusz. (1993). Bracia polscy w służbie u Radziwiłłów. In: Tazbir, Janusz. Reformacja w Polsce. Szkice o ludziach i doktrynie (pp. 128–147). Warszawa: Książka i Wiedza.
• Topolska, Maria Barbara. (1984). Czytelnik i książka w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie Renesansu i Baroku. Wrocław: Ossolineum.
• Walecki, Wacław. (2018). O roku ów! Obraz ruchu wydawniczego sprzed czterystu laty (1618) według Elektronicznej bazy Bibliografii Estreichera (EBBE) i dalsze perspektywy badań. In: Pawlak, Wacław; Hanusiewicz-Lavallee, Mirosława (red.) „Sława z dowcipu sama wiecznie stoi...” Prace ofiarowane pani Profesor Alinie Nowickiej-Jeżowej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej (pp. 307–314). Lublin: Wydawnictwo KUL.

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2020.14.157-170