Transpozycja elementów onomastycznych języków słowiańskich w języku białoruskim

• Authors: Iryna Haponienka
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

In the article, the methods of transposition of onomastic units from Slavic languages into Belarusian are investigated. The relevance of this study is due to the investigation of the issues of transmission of proper names of one language by means of another against the background of the modern expansion of the processes of cultural and economic communication. When working on the topic, we proceeded from the assumption that presently the general principles of transposition of Slavic onyms in the Belarusian onomastic practice have been clearly defined, and the algorithms of their application to a specific language material are still under development. The applicability of the existing principles of interlingual transposition (translation, transcription, transliteration) to the onomastic vocabulary is shown, the objective difficulties ofinclusion of the foreign onyms in the Belarusian language context are analyzed. The results of the work carried out by the Belarusian onomasts and state services on normalization and standardization of written registration of various types of Slavic onyms in the Belarusian language system was reviewed. The relevant normative documents regulating this sphere of onomastics were listed. The undeveloped aspects of the problem of Slavic-Belarusian onomastic contacts were analysed. This paper uses the descriptive, comparative, review-analytical methods, as well as the method of analogy. In conclusion, the performed analysis revealed the exceptional importance of the regulation of the principles and rules of the Slavic-Belarusian transposition of onyms. Based on the results of the study, the main directions of promising activities in this area are suggested in the improvement of the existing normative documentation and the creation of new instructions that would cover all the Slavic languages and the maximum number of onymic varieties

PL

W artykule analizowane są sposoby transpozycji jednostek onomastycznych z języków słowiańskich do języka białoruskiego. Znaczenie takich badań jest związane z intensyfikacją problemów przeniesienia nazw własnych jednego języka za pomocą środków innego na tle współczesnego rozszerzenia procesów komunikacji kulturowej i ekonomicznej. Podczas pracy nad tematem autorka wychodziła z założenia, że obecnie w białoruskiej praktyce onomastycznej zostały wyraźnie określone ogólne zasady transponowania onimów słowiańskich, a algorytmy ich zastosowania do konkretnego materiału językowego znajdują się na razie w fazie opracowania. Przedstawiono przydatność dla leksyki onomastycznej istniejących zasad międzyjęzykowej transpozycji (tłumaczenie, transkrypcja, transliteracja), poddano analizie obiektywne trudności włączenia obcojęzycznych onimów w białoruski kontekst językowy. Dokonano przeglądu wyników prac przeprowadzonych przez onomastów białoruskich i służby państwowe, dotyczących normalizacji i standaryzacji pisemnego opracowania różnych rodzajów słowiańskich onimów w systemie języka białoruskiego. Wymienione zostały odpowiednie przepisy regulujące tę sferę onomastyki. Przeanalizowano nieopracowane aspekty problematyki słowiańsko-białoruskich kontaktów onomastycznych. W pracy wykorzystano metodę opisową, porównawczą, przeglądowo-analityczną oraz metodę analogii. W sumie analiza wykazała, jak istotne znaczenie ma uregulowanie zasad i reguł słowiańsko-białoruskiego przeniesienia onimów. Uwzględnienie wyników badań pozwala usytuować główne kierunki przyszłych działań w tej dziedzinie w obrębie doskonalenia obowiązującej normy w dokumentacji i tworzenia nowych instrukcji, które obejmowałyby wszystkie języki słowiańskie i maksymalną ilość wariantów onimicznych.

RU

У артыкуле даследаваны спосабы трансляцыі анамастычных адзінак са славянскіх моў у беларускую мову. Актуальнасць такога даследавання абумоўлена абвастрэннем пытанняў перадачы ўласных імёнаў адной мовы сродкамі другой на фоне сучаснага пашырэння працэсаў культурнай і эканамічнай камунікацыі. Пры працы над тэмай мы зыходзілі з меркавання, што на сённяшні дзень у беларускай анамастычнай практыцы дакладна вызначаны агульныя прынцыпы трансляцыі славянскіх онімаў, а алгарытмы іх прымянення да канкрэтнага моўнага матэрыялу пакуль знаходзяцца на стадыі распрацоўкі. Паказана магчымасць прымянення да анамастычнай лексікі існуючых прынцыпаў міжмоўнай трансляцыі (пераклад, транскрыпцыя, транслітарацыя), праналізаваны аб'ектыўныя складанасці пры ўключэнні іншамоўных онімаў у беларускі моўны кантэкст. Зроблены агляд вынікаў праведзенай беларускімі анамастамі і дзяржаўнымі службамі работы па нармалізацыі і стандартызацыі пісьмовага афармлення розных відаў славянскіх онімаў у сістэме беларускай мовы. Пералічаны адпаведныя нарматыўныя дакументы, якія рэгулююць гэтую сферу анамастыкі. Разгледжаны нераспрацаваныя аспекты праблемы славянска-беларускіх анамастычных кантактаў. У рабоце прымяняліся апісальны, супастаўляльны, аглядна-аналітычны метады, а таксама метад аналогіі. У цэлым аналіз паказаў выключную важнасць урэгулявання прынцыпаў і правіл славянска-беларускай трансляцыі онімаў. Зыходзячы з вынікаў даследавання, асноўныя кірункі перспектыўнай дзейнасці ў гэтай галіне бачацца ва ўдасканаленні дзеючай нарматыўнай дакументацыі і стварэнні новых інструкцый, якія б ахоплівалі ўсе славянскія мовы і максімальную колькасць онімных разўнавіднасцей.

UK

W artykule analizuje się sposoby translacji jednostek onomastycznych z języków słowiańskich do języka białoruskiego. Znaczenie takich badań jest związane z intensyfikacją problemów transpozycji nazw własnych jednego języka za pomocą środków innego na tle współczesnego rozszerzenia procesów komunikacji kulturowej i ekonomicznej.Przy opracowywaniu tematu wychodziliśmy z założenia, że obecnie w białoruskiej praktyce onomastycznej zostały wyraźnie określone ogólne zasady transponowania onimów słowiańskich, a algorytmy ich zastosowania do konkretnego materiału językowego znajdują się na razie w fazie opracowania. Przedstawiono przydatność dla leksyki onomastycznej istniejących zasad międzyjęzykowej translacji (tłumaczenie, transkrypcja, transliteracja), poddano analizie obiektywne trudności włączenia obcojęzycznych onimów w białoruski kontekst językowy. Dokonano przeglądu wyników prac przeprowadzonych przez onomastów białoruskich i służby państwowe, dotyczących normalizacji i standaryzacji pisemnego opracowania różnych rodzajów słowiańskich onimów w systemie języka białoruskiego. Wymienione zostały odpowiednie przepisy regulujące tę sferę onomastyki. Przeanalizowano nieopracowane aspekty problematyki słowiańsko-białoruskich kontaktów onomastycznych.W pracy wykorzystano metodę opisową, porównawczą, przeglądowo-analityczną oraz metodę analogii.W sumie analiza wykazała, jak istotne znaczenie ma uregulowanie zasad i reguł słowiańsko-białoruskiej translacji onimów. Uwzględnienie wyników badań pozwala usytuować główne kierunki przyszłych działań w tej dziedzinie w obrębie doskonalenia obowiązującej normy w dokumentacji i tworzenia nowych instrukcji, które obejmowałyby wszystkie języki słowiańskie i maksymalną ilość wariantów onimicznych.

Keywords

EN

interlanguage transposition; Belarusian language; Slavic languages; onim; onomastic standardization

PL

transpozycja międzyjęzykowa; język białoruski; języki słowiańskie; onim; standaryzacja onomastyczna

RU

міжмоўная трансляцыя; беларуская мова; славянскія мовы; онім; анамастычная стандартызацыя

UK

translacja międzyjęzykowa; język białoruski; języki słowiańskie; onim; standaryzacja onomastyczna

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2020
• Volume: 14

Dates

published

2020

online

2020-12-15

Contributors

author

Iryna Haponienka

References

• References
• Ermolovič, Dmitrij. (2001). Imena sobstvennye na styke âzykov i kulʹtur. Moskva: R. Valent. [Ермолович, Дмитрий. (2001). Имена собственные на стыке языков и культур. Москва: Р. Валент].
• Gaponenka, Ìryna. (2016). Da pytannâ ab peradačy polʹskìh taponìmaǔ pa-belarusku: skladanyâ ì sastaǔnyâ najmennì. In: Ìryna Bagdanovìč, Maryna Svìstunova (eds.). Belaruska-polʹskìâ moǔnyâ, lìtaraturnyâ, gìstaryčnyâ ì kulʹturnyâ suvâzì: zb. art. (pp. 58–63). Minsk: BDU (Biełarusika = Albaruthenica; Kn. 37). [Гапоненка, Ірына. (2016). Да пытання аб перадачы польскіх тапонімаў па-беларуску: складаныя і састаўныя найменні. У: Ірына Багдановіч, Марына Свістунова (рэд.). Беларуска-польскія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі: зб. арт. (с. 58–63). Мінск: БДУ (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 37)].
• Kapyloǔ, Ìgar. (2010). Prablema ǔnarmavannâ nazvaǔ vulìc gorada Mìnska. In: Belaruskaâ anamastyka. Gìstoryâ ì sučasnascʹ: matèryâly mìžnar. navuk. kanf., Mìnsk, 20 krasavìka 2010 g. (pp. 295–300). Mìnsk: Prava ì èkanomìka. [Капылоў, Ігар. (2010). Праблема ўнармавання назваў вуліц горада Мінска. У: Беларуская анамастыка. Гісторыя і сучаснасць: матэрыялы міжнар. навук. канф., Мінск, 20 красавіка 2010 г. (с. 295–300). Мінск: Права і эканоміка].
• Kapyloǔ, Ìgar. (2013). Narmatyǔna-pravavaâ baza mìžmoǔnaj peradačy belaruskaj, ruskaj, polʹskaj tapanìmìì. In: Ganna Mezenka (ed.). Belaruska-ruska-polʹskae supastaǔlâlʹnae movaznaǔstva, lìtaraturaznaǔstva, kulʹturalogìâ: zb. navuk. art. (pp. 229–233). Vìcebsk: VDU ìmâ P. M. Mašèrava. [Капылоў, Ігар. (2013). Нарматыўна-прававая база міжмоўнай перадачы беларускай, рускай, польскай тапаніміі. У: Ганна Мезенка (рэд.). Беларуска-руска-польскае супастаўляльнае мовазнаўства, літаратуразнаўства, культуралогія: зб. навук. арт. (с. 229–233). Віцебск: ВДУ імя П. М. Машэрава].
• Kapyloǔ, Ìgar. (2018). Slavânskì tapanìmìkon: specyfìkaì asablìvascì peradačy na belaruskuû movu. Daklad na XVI Mìžnarodnym z`ezdze slavìstaǔ (Bâlgrad, 20–27 žnìǔnâ 2018 g.). Mìnsk: Prava ì èkanomìka. [Капылоў, Ігар. (2018). Славянскі тапанімікон: спецыфіка і асаблівасці перадачы на беларускую мову. Даклад на XVI Міжнародным з’ездзе славістаў (Бялград, 20–27 жніўня 2018 г.). Мінск: Права і эканоміка].
• Klûsov, Grigorij. (1982). Belorussko-russkie paraleli v peredače ličnyh imen. In: Russkij âzyk: mežved. sb., 2, pp. 38–57. [Клюсов, Григорий. (1982). Белорусско-русские паралели в передаче личных имен. В: Русский язык: межвед. сб., 2, с. 38–57].
• Lučyc-Fedarèc, Ìvan. (1985). Ab napìsannì čèšskìh ì slavackìh ulasnyh ìmën pa-belarusku. Belaruskaâ lìngvìstyka, 27, pp. 55–62. [Лучыц-Федарэц, Іван. (1985). Аб напісанні чэшскіх і славацкіх уласных імён па-беларуску. Беларуская лінгвістыка, 27, с. 55–62].
• Mezenka, Ganna. (1993). Ruskaâ peradača nazvaǔ unutrygaradskìh ab`ektaǔ Belarusì. Belaruskaâ lìngvìstyka, 42, pp. 45–51. [Мезенка, Ганна. (1993). Руская перадача назваў унутрыгарадскіх аб’ектаў Беларусі. Беларуская лінгвістыка, 42, с. 45–51].
• Mezenko, Anna (1990). Nekotorye voprosy russkoj peredači belorusskih urbanonimov. In: Zìnaìda Danìlʹčyk, Maryâ Kanûškevìč (eds.). Vykladanne belaruskaj ì ruskaj moǔ u vyšèjšyh navučalʹnyh ustanovah BSSR: tèz. dakl. ì pavedaml. rèsp. navuk.-metad. kanf. (Grodna, 20–23 lìstapada 1990 g. (pp. 20–22). Grodna: GrDU. [Мезенко, Анна. (1990). Некоторые вопросы русской передачи белорусских урбанонимов. У: Зінаіда Данільчык, Марыя Канюшкевіч (рэд.) і інш. Выкладанне беларускай і рускай моў у вышэйшых навучальных установах БССР: тэз. дакл. і паведамл. рэсп. навук.-метад. канф. (Гродна, 20–23 лістапада 1990 г. (с. 20–22). Гродна: ГрДу].
• Mezenko, Anna. (2017). Gosudarstvennoe belorussko-russkoe dvuâzyčie i problemy normalizacii belorusskoj onomastiki. Vestnik Rossijskogo universiteta družby narodov, seriâ: Voprosy obrazovaniâ: âzyki i specialʹnostʹ, 2(14), pp. 199–204. [Мезенко, Анна. (2017). Государственное белорусско-русское двуязычие и проблемы нормализации белорусской ономастики. Вестник Российского университета дружбы народов, серия “Вопросы образования: языки и специальность”, 2(14), с. 199–204].
• Mìckevìč, Volʹga. (2015). Prablema peradačy nazvaǔ geagrafìčnyh ab`ektaǔ Serbìì na belaruskuû movu. In: Belaruskaâ mova ǔ ХХІ stagoddzì: asnoǔnyâ tèndèncyì razvìccâ (da 80-goddzâ Akadèmìka A. Ì. Padlužnaga): zb. matèr. Mìžnar. navuk. kanf. (Mìnsk, 28–29 kastryčnìka 2015 g.) (pp. 237–244). Mìnsk: Prava ì èkanomìka. [Міцкевіч, Вольга. (2015). Праблема перадачы назваў геаграфічных аб’ектаў Сербіі на беларускую мову. У: Беларуская мова ў ХХІ стагоддзі: асноўныя тэндэнцыі развіцця (да 80-годдзя акадэміка А.І. Падлужнага): зб. матэр. Міжнар. навук. канф. (Мінск, 28–29 кастрычніка 2015 г.) (с. 237–244). Мінск: Права і эканоміка].
• Mìckevìč, Volʹga. (2017a). Prablema peradačy nazvaǔ geagrafìčnyh ab`ektaǔ Bosnìì ì Gercagavìny na belaruskuû movu. In: Mìžnarodnyâ Šamâkìnskìâ čytannì „Pìsʹmennìk – asoba – čas”: zb. matèr. (pp. 147–150). Mazyr: MDPU ìmâ Ì. P. Šamâkìna. [Міцкевіч, Вольга. (2017a). Праблема перадачы назваў геаграфічных аб’ектаў Босніі і Герцагавіны на беларускую мову. У: Міжнародныя Шамякінскія чытанні „Пісьменнік – асоба – час”: зб. матэр. (с. 147–150). Мазыр: МДПУ імя І. П. Шамякіна].
• Mìckevìč, Volʹga. (2017b). Prablema peradačy nazvaǔ geagrafìčnyhab`ektaǔ Čarnagoryì na belaruskuû movu. Mova ì kulʹtura, 20(3), pp. 132–139. [Міцкевіч, Вольга. (2017b). Праблема перадачы назваў геаграфічных аб’ектаў Чарнагорыі на беларускую мову. Мова і культура, 20(3), с. 132–139].
• Navìckì, Mìkola. (2002). Nâmeckìâ najmennì ǔ belaruskaj move: prablemy perakladu. Rodnae slova, 10, pp. 79–82. [Навіцкі, Мікола. (2002). Нямецкія найменні ў беларускай мове: праблемы перакладу. Роднае слова, 10, с. 79–82].
• Nikitina, Nadežda. (2016). Ob osobennostâh peredači toponimov pri avtorskom perevode s belorusskogo na russkij. In: Slavânskie âzyki: sistemno-opisatelʹnyj i sociokulʹturnyj aspekty issledovaniâ. Mater. VII meždunar. naučno-metod. konf. Brest, 26–27 noâbrâ 2016 g. Issue 1 (pp. 217–220). Brest: BrGU imeni A. S. Puškina. [Никитина, Надежда. (2016). Об особенностях передачи топонимов при авторском переводе с белорусского на русский. В: Славянские языки: системно-описательный и социокультурный аспекты исследования: сб науч. трудов VІІ междунар. науч. конф. Брест, 26–27 ноября 2016 г. Ч. 1 (с. 217–220). Брест: БрГУ имени А.С. Пушкина].
• Paramonova, Anna. (2007). Imena sobstvennye v aspekte mežʺâzykovoj kommunikacii. Vescì BDPU, series 1: Pedagogìka. Psìhalogìâ. Fìlalogìâ, 4(54), pp. 61–65. [Парамонова, Анна. (2007). Имена собственные в аспекте межъязыковой коммуникации. Весці БДПУ, серыя 1. Педагогіка. Псіхалогія. Філалогія, 4(54), с. 61–65].
• Paramonova, Anna. (2008). Vzaimodejstvie fonetičeskih i grafičeskih sistem ishodnogo i prinimaûŝego âzykov v processe peredači onomastičeskogo materiala. In: Slavânskie âzyki: sistemno-opisatelʹnyj i sociokulʹturnyj aspekty issledovaniâ. Mater. III meždunar. naučno-metod. konf. Brest, 22–23 noâbrâ 2007 g. (pp. 225–228). Brest: BrGU imeni A. S. Puškina. [Парамонова, Анна. (2008). Взаимодействие фонетических и графических систем исходного и принимающего языков в процессе передачи ономастического материала. В: Славянские языки: системно-описательный и социокультурный аспекты исследования. Матер. ІІІ междунар. научно-метод. конф. Брест, 22–23 ноября 2007 г. (с. 225–228). Брест: БрГУ имени А. С. Пушкина].
• Reformatskij, Aleksandr. (1972). Perevod ili transkripciâ. In: Vostočnoslavânskaâ onomastika. (pp. 311–333). Moskva: Nauka. [Реформатский, Александр. (1972). Перевод или транскрипция. В: Восточнославянская ономастика. (с. 311–333). Москва: Наука].
• Saǔka, Zmìcer. (2011). Ìnšamoǔnyâ najmennì ǔ belaruskìm tèksce. Mensk: u âkascì nutranoj dakumentacyi Moǔnae služby tèlekanalu „Belsat”]. [Саўка, Зміцер. (2011). Іншамоўныя найменні ў беларускім тэксце. Менск: у якасці нутраной дакументацыі Моўнае службы тэлеканалу “Белсат”].
• Šidlovskij, Adam. (1978). Lingvističeskie problemy perevoda na belorusskij âzyk. Minsk: Vyšèjšaâ škola. [Шидловский, Адам. (1978). Лингвистические проблемы перевода на белорусский язык. Минск: Вышэйшая школа].
• Suškevič, Polina. (2011). Antroponimy v povesti V. Bykova „Oblava” na russkij âzyk. In: Âzyk i socium: mater. ІХ meždunar. nauč. konf. Minsk, 3–4 dekabrâ 2010 g. Part 3 (pp. 208–211). Minsk: RIVŠ. [Сушкевич, Полина. (2011). Антропонимы в повести В. Быкова „Облава” на русский язык. В: Язык и социум: матер. ІХ междунар. науч. конф. Мiнск, 3–4 декабря 2010 г. Ч. 3 (с. 208–211). Минск: РИВШ].
• Tehničeskaâ instrukciâ po peredače naimenovanij geografičeskih obʺektov s russkogo âzyka na belorusskij âzyk. (GKNP 13-012-2011). (2011). [Техническая инструкция по передаче наименований географических объектов с русского языка на белорусский язык. (ГКНП 13-012-2011)]. Taken from: http://www.tnpa.by/#!/FileText/367134/269363 (accessed: 15.05.2019).
• Tèhnìčny kodèks ustanoǔlenaj praktykì. Geagrafìčnyâ nazvy. Sposaby ì pravìly peradačy geagrafìčnyh nazvaǔ ì tèrmìnaǔ Ukraìny na belaruskuû movu (TKP 177-2009). (2009). [Тэхнічны кодэкс устаноўленай практыкі. Геаграфічныя назвы. Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову (ТКП 177-2009)]. Taken from: http://www.tnpa.by/#!/FileText/323688/226163 (accessed: 10.05.2019).
• Tèhnìčny kodèks ustanoǔlenaj praktykì. Geagrafìčnyâ nazvy. Sposaby ì pravìly peradačy geagrafìčnyh nazvaǔ ì tèrmìnaǔ Rèspublìkì Polʹšča na belaruskuû movu (TKP 236-2010). (2010). [Тэхнічны кодэкс устаноўленай практыкі. Геаграфічныя назвы. Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Рэспублікі Польшча на беларускую мову (ТКП 236-2010)]. Taken from: http://www.tnpa.by/#!/FileText/340955/243332 (accessed: 10.05.2019).
• Tomaševskij, Boris. (1972). Russkaâ peredača francuzskih imën. In: Vostočnoslavânskaâ onomastika. (pp. 251–311). Moskva: Nauka. [Томашевский, Борис. (1972). Русская передача французских имён. В: Восточнославянская ономастика. (с. 251–311). Москва: Наука].
• Zavalʹnûk, Uladzìslaǔ; Ramancèvìč, Valâncìna. (2017). Sloǔnìk asabovyh ulasnyh ìmën. Mìnsk: Narodnaâ asveta. [Завальнюк, Уладзіслаў; Раманцэвіч, Валянціна. (2017). Слоўнік асабовых уласных імён. Мінск: Народная асвета].
• Zvâzda (2016). [Звязда]. Taken from: http://zviazda.by/be/news/20160419/1461032254-dyyas-dziyaz-dziyas (accessed: 19.04.2016).

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2020.14.297-312