„Między pomnikami zwycięzców a grobami na wiejskich cmentarzach”. Polska – Białoruś. Rozważania o historiozofii

• Authors: Joanna Bugajska-Więcławska
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The purpose of the study was to portray the ideological, political, and methodological interpretation determinants in the historiography of Poland and Belarus. As the research example, the author chose interpretations pertaining to the events from September 1939 at the borderland of the Second Polish Republic and the Soviet Union and subjected them to a comparative analysis. Belarusians contest the veracity of data from the national censuses of the Second Polish Republic (the national composition of these lands in September 1939) and interpret the acts of the Jewish and especially the Belarusian community as an element of social justice. Poles adopt the criterion of historical borders whilst claiming the continuity of statehood in a given area in line with international law. They draw attention to the absence of precise determination, in the Belarusian historiography, of the territorial area known as ‘Western Belarus’. A claim is also raised about the generalisation of the area of provinces: Vilnius, Białystok and Navahrudak. Polish common understanding of the entire ‘Eastern Borderlands’ is, in turn, a generalisation of the areas of ethnic Belarus, Lithuania, Ukraine and south-eastern Latvia. As a result of recapitulation, determinants of historiosophic dispute were pinpointed. Interpretations of Polish historiosophy rely on pro-state arguments: Polish and simultaneously anti-Soviet, whereas the Belarusian narrative results from the national and ethnic context supported by the Soviet/post-Soviet ideology. The methodological evolution (use of oral history in studies) in the Republic of Belarus is described. Eventually, further extension of the methodological field in historical studies is proposed regarding borderland theories. It was also decided that such a disciplinary opening could allow for bilateral mitigation of the dispute, leading to more compatibility in the Polish and Belarusian studies.

PL

Celem badań jest ukazanie ideowo-politycznych i metodologicznych uwarunkowań interpretacyjnych w historiografiach Polski i Białorusi. Za przykład badawczy obrano interpretacje dotyczące wydarzeń z września 1939 r. na pograniczu II Rzeczypospolitej Polskiej oraz Związku Radzieckiego i poddano je analizie porównawczej. Białorusini podważają prawdziwość danych ze spisów powszechnych ludności II RP (składu narodowościowego tych ziem we wrześniu 1939 r.), interpretują wystąpienia ludności żydowskiej a zwłaszcza białoruskiej jako element sprawiedliwości społecznej. Polacy przyjmują kryterium granic historycznych dowodząc ciągłości państwowości na danym obszarze zgodnie z prawem międzynarodowym. Zwracają uwagę na brak ostrego określenia w historiografii białoruskiej obszaru terytorialnego nazywanego „Białorusią Zachodnią”. Pada też zarzut o generalizowanie obszaru województw: wileńskiego, białostockiego i nowogródzkiego. Polskie powszechne rozumienie całych „Kresów Wschodnich” to z kolei generalizacja obszarów etnicznej Białorusi, Litwy, Ukrainy i południowo-wschodniej Łotwy. W wyniku podsumowań określono wyznaczniki sporu historiozoficznego. Interpretacje historiografii polskiej opierają się na argumentacji propaństwowej: polskiej i jednocześnie anty-radzieckiej, podczas gdy narracja strony białoruskiej wynika z kontekstu narodowo-etnicznego wspartego ideologią sowiecką/postsowiecką. Opisano ewolucję metodologiczną (wykorzystywanie w badaniach historii mówionej) w Republice Białoruś. Na koniec zaproponowano dalsze poszerzanie pola metodologicznego w badaniach historycznych o teorie z dziedziny pogranicza. Uznano, że takie otwarcie dyscyplinarne pozwoli dwustronnie złagodzić spór a badania polsko-białoruskie zyskają kompatybilność.

RU

Мэтай даследавання з’яўляюцца ідэйна-палітычныя і метадалагічныя інтэрпрэтацыйныя абумоўленасці ў гістарыяграфіях Польшчы і Беларусі. Інтэрпрэтацыя вераснёўскіх падзей 1939 г. на мяжы Другой Рэчы Паспалітай і Савецкага Саюза была абрана ў якасці прадмета даследавання, зроблены параўнальны аналіз іх асвятлення ў абедзвюх краінах. Беларусы ставяць пад сумненне праўдзівасць дадзеных перапісу насельніцтва Другой Рэчы Паспалітай (нацыянальны склад гэтых зямель у верасні 1939 г.), трактуюць наяўнасць яўрэйскага, а асабліва беларускага насельніцтва, як элемент сацыяльнай справядлівасці. Палякі прытрымліваюцца крытэрыя гістарычных межаў, даказваючы пераемнасць дзяржаўнасці на дадзенай тэрыторыі ў адпаведнасці з міжнародным правам. Звяртаюць увагу на адсутнасць у беларускай гістарыяграфіі дакладнага азначэння тэрыторыі, якая называецца ‘Заходняя Беларусь’. Папракаюць беларусаў за абагульненні тэрыторыяў віленскага, беластоцкага і навагрудскага ваяводстваў. Агульнапрынятае польскае разуменне „Усходніх крэсаў’, у сваю чаргу, зʼяўляецца, абагульненнем этнічных тэрыторый Беларусі, Літвы, Украіны і паўднёва-ўсходняй Латвіі. Пры падвядзенні вынікаў былі вызначаны дэтэрмінанты гістарыясофскай спрэчкі. Інтэрпрэтацыя польскай гістарыяграфіі грунтуецца на прадзяржаўных аргументах: польскіх і, адначасова, антысавецкіх, у той час як наратыў беларускага боку вынікае з нацыянальна-этнічнага кантэксту, які склаўся на базе савецкай / постсавецкай ідэалогіі. Падкрэслена метадалагічная эвалюцыя ў Рэспубліцы Беларусь (у даследаваннях выкарыстоўваецца вусная гісторыя). У заключэнні прапануецца пашырыць метадалагічнае поле гістарычных даследаванняў, уключыўшы тэорыі ў галіне памежжа. Трэба меркаваць, што такая дысцыплінарная адкрытасць абодвух бакоў дазволіць злагодзіць спрэчку, а польска-беларускія даследаванні стануць кампатыбільнымі.

Keywords

EN

Poland; Belarus; historiosophy; oral history; borderland

PL

Polska; Białoruś; historiozofia; historia mówiona; pogranicze

RU

Польшча; Беларусь; гістарыяграфія; вусная гісторыя; памежжа

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Białorutenistyczne
• Year: 2020
• Volume: 14

Dates

published

2020

online

2020-12-15

Contributors

author

Joanna Bugajska-Więcławska

References

• References
• Adamuszko, Władimir. (ed.). (1998). Wydarzenia i losy ludzkie. Rok. 1939. T. 1. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
• Aleksandrowicz, Stanisław. (2007). Jak pisano historię Białorusi w XX w. In: Dorota Michaluk (ed.), Białoruś w XX stuleciu. W kręgu kultury i polityki (pp. 15–54). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Bartmiński, Jerzy. (2014). Historia – interdyscyplinarna i wieloaspektowa. In: Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Mirosław Szumiło (eds.). Historia mówiona w świetle nauk humanistycznych i społecznych (pp. 9–24). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Bekus, Nelly. (1999). Kresy Wschodnie w obliczu białoruskości. Obraz Polski w białoruskim dyskursie kulturowym. In: Krzysztof Jasiewicz (ed.). Europa nie prowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1772–1999. Warszawa-Londyn: Oficyna Wydawnicza Rytm.
• Bobryk, Adam. (2005). Przemiany pozycji Polaków w stratyfikacji społecznej mieszkańców Brześcia jako miasta pogranicza. In: Henryk Chałupczak (ed.). Polska – Białoruś: problemy sąsiedztwa (pp. 127–144). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Bugajska-Więcławska, Joanna. (1918). Pomniki w Polsce Ludowej – między negacją a kreacją pamięci. In: Małgorzata Skotnicka-Palka; Barbara Techmańska (eds.). Człowiek w świecie bez wolności. Wrocław: Wydawnictwo LTW.
• Demski, Damian. (2003). Pogranicze jako patchwork. Refleksje z Białorusi. Etnografia Polska, 47, pp. 129–148.
• Eberhardt, Piotr. (1999). Granice, terytorium, ludność polska. In: Krzysztof Jasiewicz (ed.). Europa nie prowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1772–1999. Warszawa-Londyn: Wydawnictwo Rytm.
• Giżewska, Małgorzata; Strzembosz, Tomasz (eds.). (1995). Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno-wschodniej II Rzeczpospolitej (Białoruś Zachodnia i Litwa Wschodnia) w latach 1939–1941. Warszawa: ISP PAN.
• Gnatowski, Michał. (1995). Kresy północno-wschodnie (Zachodnia Białoruś) w latach II wojny światowej (1939–1944). Niektóre aspekty metodologiczne i problemy badawcze. Białostockie Teki Historyczne, 1, pp. 81–102.
• Gocół, Damian. (2014). Odkrywanie narracyjnej tożsamości w relacjach historii mówionej (based on the narrative Haliny Górskiej). In: Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska; Joanna Szadura, Mirosław Szumiło (eds.). Historia mówiona w świetle nauk humanistycznych i społecznych (pp. 353–362). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Ìvanova, Volga. (2015), >Zahodnkì< ì >ǔshodnìkì< va ǔspamìnah žyharoǔ byloga savecka-polʹskaj pagranìčča. In: Alâksandr Smalânčuk (ed.). Bocenʹ 1939 goda u gìstaryčnaj tradycyì ì vusnaj gìstoryì (pp. 81–94). Minsk: Vydavec Zmìcer Kolas. [Іванова, Вoлгa. (2015), „>Заходнкі< і >ўсходнікі< ва ўспамінах жыхароў былога савецка-польскага пагранічча’. У: Аляксандр Смалянчук (рэд.). Boceнь 1939 года у гістарычнай традыцыі і вуснай гісторыі (c. 81–94). Miнск: Выдавец Зміцер Кoлac].
• Janowicz, Sokrat. (1999). Kształtowanie się narodu białoruskiego. In: Krzysztof Jasiewicz (ed.). Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1772–1999 (pp. 242–248). Warszawa-Londyn: Wydawnictwo Rytm.
• Kudela, Wiktoria. (2007). Deportacje Polaków z obwodu winnickiego Ukrainy Sowieckiej w latach 30–tych XX w. Z ziemi kazachskiej do Polski, T. 1. Kraków: Koło Naukowe Historyków Studentów UJ, AT Group sp. z.o.o.
• Kusznier, Wasilij. (1995). Wybrane problemy stosunków białorusko-polskich w latach 1920–1944 we współczesnej historiografii białoruskiej. In: Małgorzata Giżewska, Tomasz Strzembosz (eds.). Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno-wschodniej II Rzeczypospolitej (Białoruś Zachodnia i Litwa Wschodnia) w latach 1939–1941. Warszawa: ISP PAN.
• Ładykowski, Paweł. (2014). Litwo, ojczyzno moja… dyskurs kresowy, tożsamość narodowa i głosy podporządkowanych Pogranicze. Studia Społeczne, 23–24, pp. 83–96.
• Mironowicz, Eugeniusz. (2005). Stosunki polsko-białoruskie w XX w. In: Henryk Chałupczak, Elżbieta Michalik (eds.). Polska – Białoruś. Problemy sąsiedztwa (pp. 23–31). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Opioła, Wojciech. (2014). Granica państwowa w teorii pogranicza. Pogranicze. Borderland Studies, 2/1, pp. 35–34.
• Owłasiuk, Justyna. (2016). Znaczenie historii mówionej jako metody badawczej na przykładzie białoruskiej społeczności wiejskiej pogranicza polsko-białoruskiego, Studia Podlaskie, 24, pp. 295–313.
• Russell David. E., Oral History Methodology, The Art. of Interviewing, University of California, Santa Barbara. Taken from: http://marcuse.faculty.history.ucsb.edu/projects/oralhistory/199xDRussellUCSBOralHistoryWorkshop.pdf (accesed: 12.09.2019).
• Sachanovič, Hienadź. (2006). Źródła pamięci historycznej współczesnej Białorusi. Powrót zachodniorusizmu. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Smaliančuk, Aliaksandr. (2018). Oral history in Belarus: Present state and development trends, Acta Baltico Slavica, 42, pp. 234–252.
• Snyder, Tymothy. (2009). Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś 1569–1999. Sejny: Fundacja Pogranicze.
• Staniszkis, Jadwiga. (1999). Neotradycjonalizacja jako strategia modernizacji: przyczynek do analizy postkomunizmu. In: Krzysztof Jasiewicz (ed.). Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1772–1999 (pp. 1235–1246), Warszawa-Londyn: Wydawnictwo Rytm.
• Struniec, Siergiej. (2009). Wydarzenia jesieni 1939 r. w Brześciu nad Bugiem. In: Stanisław Jadczak (ed.). Wrzesień 1939 r. Nad Bugiem i Muchawcem. Terespol: Express- Press.
• Śleszyński, Wojciech. (2017). W poszukiwaniu nowego (narodowego) przekazu historycznego – Republika Białoruś 1991–1994. Studia z dziejów Rosji i Europy Wschodniej, 52(2), pp. 161–192.
• Tichomirow, Andrzej. (2016). Zachodniorusizm jako światopogląd: historia i kontynuacje. Częstochowskie Teki Historyczne, 6, pp. 183–206.
• Waszczyńska, Katarzyna. (2014). Wokół problematyki tożsamości. Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego, 6, pp. 48–83.
• Waszkiewicz, Jerzy. (2013). Rozwianie mitów – współczesne białoruskie refleksje nad własną tożsamością. Studia Białorutenistyczne, 7, pp. 81–96.
• Wojakowski, Dariusz. (2013). Kłopoty z pograniczem. Socjologia wobec tradycji i ponowoczesności. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria: Organizacja i Zarządzanie, 65, pp. 419–431.
• Zaporowski, Zbigniew. (1995). Stosunki polityczno-społeczne na północno-wschodnich kresach Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939. In: Małgorzata Giżewska, Tomasz Strzembosz (eds.). Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno-wschodniej II Rzeczypospolitej (Białoruś Zachodnia i Litwa Wschodnia) w latach 1939–1941. Warszawa: ISP PAN.

Identifiers

DOI

10.17951/sb.2020.14.71-86