The First Amendment to the President’s Ordinance of 6 Feb. 1928. The Statute on the Structure of Common Courts of Law as a Subject of the Sejm Debate in 1928. Selected Problems

• Authors: Dorota Malec
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pierwsze w II Rzeczypospolitej ogólnopolskie prawo o ustroju sądów powszechnych, choć było przedmiotem prac prowadzonych w Komisji Kodyfikacyjnej II Rzeczypospolitej, to przybrało ostateczną postać rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy z dnia 6 lutego 1928 r. Jego treść, a w szczególności zmniejszenie w porównaniu z Konstytucją marcową z 1921 r. zakresu nieusuwalności sędziowskiej, od razu wzbudziła niezadowolenie środowiska prawników, w tym zwłaszcza sędziów. Prace nad nowelizacją rozporządzenia rozpoczęły się jeszcze przed jego wejściem w życie, gdy do Sejmu II kadencji trafiły projekty klubów poselskich, miedzy innymi Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów, Klubu Narodowego, PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwa Chłopskiego. Na potrzebę korekty przepisów zwracało uwagę także Ministerstwo Sprawiedliwości. Wobec niesprzyjającego dla sejmowej Komisji Prawniczej kalendarza obrad (przerwanie sesji sejmowej w czerwcu 1928 r.) w listopadzie 1928 r. zdecydowano o zgłoszeniu (Klub Narodowy) projektu ustawy o odroczeniu o jeden rok wejścia w życie prawa o ustroju sądów powszechnych. Debacie nad tym projektem Sejm poświęcił trzy posiedzenia, by ostatecznie 18 grudnia 1928 r. uchwalić ustawę odraczającą wejście w życie nowych przepisów do 1 stycznia 1930 r. Ustawą nie zdążył jednak zająć się Senat RP. W rezultacie, mimo pozornego zwycięstwa Sejmu w toczonej w parlamencie II kadencji walki z władzą wykonawczą, Ministerstwo Sprawiedliwości zrealizowało swoją wizję nowej organizacji wymiaru sprawiedliwości i pozbyło się, korzystając z czasowego zawieszenia zasady nieusuwalności sędziów, osób nieodpowiadających linii politycznej obozu sanacyjnego, w tym między innymi sędziów Sądu Najwyższego (wśród nich I Prezesa SN W. Seydy i krytyka nowych przepisów A. Mogilnickiego). Dymisja W. Seydy wywołała duży rezonas, a nawet skłoniła ugrupowania endeckie do podjęcia próby przeforsowania votum nieufności dla odpowiedzialnego za wprowadzenie rozporządzenia z dnia 6 lutego 1928 r. i zmiany kadrowe w sądownictwie, dotyczące zwłaszcza zwolenników endecji, ministra sprawiedliwości S. Cara. Choć w lutym 1929 r. sprawa nowelizacji wróciła pod obrady parlamentu, który ostatecznie uchwalił 4 marca 1929 r. ustawę liberalizującą wiele zasad, to nadzieje na dalszą zmianę systemu wymiaru sprawiedliwości przekreśliły kolejne zmiany, w tym zwłaszcza przeprowadzona w sierpniu 1932 r., wytyczająca między innymi kierunek dalszego ingerowania w zasadę niezawisłości sędziowskiej. Krytyka podziału i równowagi władz, wyrażona podczas grudniowej debaty nad systemem wymiaru sprawiedliwości między innymi przez W. Makowskiego, znajdowała swoje odzwierciedlenie w coraz bardziej aktywnych pracach nad nową konstytucją, ostatecznie zasadę tę odrzucającą.

EN

The first all-Poland Statute on the Structure of the Common Courts of Law was initially being elaborated in the Second Republic’s Codification Commission but eventually it assumed a final form of Ordinance issued by the Republic’s President on 6 Feb. 1928. The Ordinance was equipped with the force of law. When compared with the provisions of the March Constitution of 1921, the regulations of the Ordinance diminished in particular the scope of the principle of irremovability of judges from their office. This gave rise to the dissatisfaction of the milieu of lawyers, and particularly the judges. The works on the amendment to the Ordinance were started prior to the Ordinance coming into force, and namely they started when there were filed with the Sejm the amendment projects drafted by the clubs of deputes, and specifically inter alia by the Parliamentary Association of Polish Socialists, by the National Club, by the Polish Peasant Party “Liberation” and the Party of Peasants. Also the Ministry of Justice emphasized the need for amending the Ordinance. In view of the fact that the calendar of Sejm debates did not foster the work of the Juristical Commission (the Sejm session being adjourned in June 1928), the National Club decided, in November 1928, to file the Bill on the postponing (by one year) the coming into force of the enactment of common courts of law structure. In the Sejm, the Bill was subjected to the debate during three sessions and eventually the lower house passed the law on the postponing (until 30 January 1930) the coming into force of the new provisions. However, this enactment failed to come under consideration of the Republic’s Senate. As a result, despite the alleged victory of the Sejm in its struggle with the executive power, the Ministry of Justice implemented its own image of the new organization of the administration of justice and, while exploiting the temporary suspension of the principle of irremovability of judges, got rid of those of them whose views did not comply with the political line promoted by the Sanation (Sanacja)  Camp. Among those who were dismissed there was the First President of the Supreme Court W. Seyda and other Supreme Court judge A. Mogilnicki, known for his critical attitude toward the new provisions. The dismissal of W. Seyda caused a considerable critical reaction of the public and even induced the National Democratic Party members to try to pass the vote-of no confidence vis-à-vis Minister of Justice S. Car who was responsible for the introduction of the 6 Feb. 1928 Ordinance and for making staff changes in the judicature. In February 1929, the question of amendment was again subjected to the debate of the parliament which finally adopted, on 4 March 1929, the Statute that liberalized a series of contested principles. Yet despite this, the hopes for further changes in the system of administration of justice were shattered by next alterations that were introduced, and particularly those of August 1932, which laid out the tendency to further interfering by the Ministry with the independence of judiciary. It was, inter alia, W. Makowski who, during the December debate on the administration of justice, expressed his criticism to the principle of the separation of powers and the concept of preserving balance between them. These last ideas were reflected in the ever more energetic works that tended toward the drafting of a new Constitution. When the latter was in fact adopted, it rejected the principle of separation and the balancing of powers.

Keywords

PL

wymiar sprawiedliwości; prawo o ustroju sądów powszechnych; kodyfikacja prawa; Sejm II kadencji; II Rzeczpospolita; okres międzywojenny w Polsce; sanacja; zasada nieusuwalności sędziów; niezawisłość sędziowska

EN

administration of justice; Statute on the Structure of Common Courts of Law; law codification; Sejm of the second term of office; Second Republic of Poland; inter-war Poland; constitutional improvement referred to as Sanation (Sanacja)

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Iuridica Lublinensia
• Year: 2016
• Volume: 25
• Issue: 3

Dates

published

2016

online

2017-01-30

Contributors

author

Dorota Malec

References

• Ajnenkiel A., Historia Sejmu polskiego, t. 2, cz. 2: II Rzeczpospolita, Warszawa 1989.
• Czerwiński A., Ustrój sądów powszechnych wedle rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 lutego 1928 r., Lwów 1928.
• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na Odzyskane Ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz.U., nr 78, poz. 534).
• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i o rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych (Dz.U., nr 87, poz. 585).
• Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 listopada 1938 r. o usprawnieniu postępowania sądowego (Dz.U., nr 89, poz. 609).
• Druk Sejmowy nr 42, okres II (1928–1930).
• Druk Sejmowy nr 250, okres II (1928–1930).
• Druk Sejmowy nr 334, okres II (1928–1930).
• Druk Sejmowy nr 340, okres II (1928–1930).
• Druk Sejmowy nr 367, okres II (1928–1930).
• Druk Sejmowy nr 403, okres II (1928–1930).
• Gołąb S., Organizacja sądów powszechnych opracowana systematycznie z uwzględnieniem rozwoju historycznego, sądownictwa szczególnego oraz ustroju adwokatury, Prokuratorii Generalnej i notariatu, Kraków 1938.
• Gołąb S., Ustrój sądów powszechnych, Warszawa 1928.
• Jamontt J., Historia i krytyka rozporządzenia o ustroju sądów powszechnych, Warszawa 1928.
• Jamontt J., Zmiana w ustroju sądów, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1930, nr 8.
• Jamontt J., Zmiany w ustroju sądów, „Głos Sądownictwa” 1930, nr 3.
• Konarski S., Biogram S. Sieczkowskiego, „Internetowy Polski Słownik Biograficzny”, www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/stefan-sieczkowski [dostęp: 10.03.2016].
• Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Majchrowski, G. Mazur, K. Stepan, Warszawa 1994.
• Lutwak A., Wymiar sprawiedliwości wśród zarzutów. Z powodu publikacji prof. Stanisława Gołąba, „Głos Prawa” 1928, nr 7–8.
• Ławnikowicz G., Idea niezawisłości sędziowskiej w porządku prawnym i myśli prawniczej II Rzeczypospolitej, Toruń 2009.
• Makowski W., Ku państwu społecznemu, „Nowe Państwo” 1931, nr 4.
• Makowski W., Rewizja umowy społecznej, Warszawa 1933.
• Malec D., O niezawisłości sędziowskiej w Drugiej Rzeczypospolitej. Uwagi na marginesie pracy Aleksandra Mogilnickiego „Niezawisłość sędziowska w nowym ustroju sądowym”, [w:] Państwo, prawo, społeczeństwo w dziejach Europy Środkowej, Katowice – Kraków 2009.
• Malec D., Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej w okresie międzywojennym, [w:] Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej. Historia i nowoczesność, red. A. Korobowicz, Warszawa 2007.
• Materniak-Pawłowska M., Ustrój sądownictwa powszechnego w II Rzeczypospolitej, Poznań 2003.
• Miszewski W., Dziesięć lat prawa o ustroju sądów powszechnych, „Ruch Prawniczy i Ekonomiczny” 1938.
• Mogilnicki A., Niezawisłość sędziów w nowym ustroju sądowym, Warszawa 1928.
• Mogilnicki A., Niezawisłość sędziowska w nowym ustroju sądowym, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 10–15.
• Mogilnicki A., Wspomnienia: spisane w Łodzi w latach 1949–1955, Warszawa 2008.
• Mohyluk M., Prawo o ustroju sądów powszechnych, Białystok 2004.
• Nagórski Z., Prawo o ustroju sądów powszechnych z dnia 6 lutego 1928 r. według jednolitego tekstu z dnia 15 listopada 1932 r. wraz z ustawami i rozporządzeniami związkowemi i wykonawczemi oraz orzecznictwem Sądu Najwyższego, Warszawa 1933.
• Notatka, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 52.
• Notatka, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1929, nr 13.
• Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 3: Okres międzywojenny, Kraków 2001.
• Pol K., Poczet prawników polskich, przejrzał i oprac. A. Redzik, wyd. 2, Warszawa 2011.
• Redzik A., Nowe państwo – udana inicjatywa prof. Wacława Makowskiego powołania pisma polityczno-prawnego, „Palestra” 2010, nr 7–8.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. (Dz.U., nr 123, poz. 93).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1930 r. w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r., zawierającego prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U., nr 80, poz. 626).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 sierpnia 1932 r. zmieniające niektóre przepisy prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U., nr 73, poz. 661).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 października 1932 r. zmieniające niektóre przepisy prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U., nr 86, poz. 734).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. – Przepisy wprowadzające prawo o sądowem postępowaniu egzekucyjnem (Dz.U., nr 93, poz. 804).
• Sprawozdanie Komisji Prawniczej z dnia 22 stycznia 1929 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 7. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 kwietnia 1928 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 26. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 października 1928 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 34. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 listopada 1928 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 35. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 5 grudnia 1928 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 36. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 14 grudnia 1928 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 37. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 grudnia 1928 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 51. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 19 lutego 1929 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 52. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 22 lutego 1929 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 54. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 27 lutego 1929 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 55. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 1 marca 1929 r.
• Sprawozdanie stenograficzne z 56. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 4 marca 1929 r.
• Szarycz J., Sędziowie i sądy w Polsce w latach 1918–1988, Warszawa 1988.
• Szpoper D., Aleksander Meysztowicz: portret polityczny konserwatysty, Gdańsk 2001.
• Ustawa z dnia 4 marca 1929 r. w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r., zawierającego prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U., nr 5, poz. 43).
• Ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U., nr 30, poz. 220).
• Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju (Dz.U., nr 24, poz. 213).

Identifiers

DOI

10.17951/sil.2016.25.3.599