The Scope and Meaning of the Term “Police” in the Political Literature at the Close of the Noble Republic

• Authors: Jarzy Malec
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Termin „policja” wywodzi się z greckiej politei, oznaczającej początkowo ustrój państwa. Od XV w., a zwłaszcza w XVII i XVIII stuleciu, stał się synonimem słowa „administracja” sensu largo. W Polsce od XVIII w., mimo braku recepcji założeń zachodnioeuropejskiej nauki policji, zaczął być stosowany również w tym znaczeniu. Próby zdefiniowania „policji” podejmowali polscy pisarze polityczni, poczynając od Stanisława Leszczyńskiego, po autorów reformy ustrojowej państwa na Sejmie Czteroletnim. Rozumiano to pojęcie szeroko, u większości pisarzy jako porządek wewnętrzny państwa, ale także w rozumieniu tzw. administracji świadczącej, a więc jako policję ogniową, budowlaną, lekarską, drogową itp., czyli to wszystko, co miało się przyczyniać do zapewnienia przez państwo dobrobytu społeczeństwu. Często włączano do zakresu zadań policji także wymiar sprawiedliwości. O policji pisali zarówno zwolennicy reformy państwa, jak i jej przeciwnicy, admiratorzy republikańskiej formy rządów oraz głosiciele idei silnego państwa na wzór monarchii absolutnych. U większości polskich autorów policja była rozumiana jednak nie jako środek do wzmocnienia władzy państwowej, lecz sposób zapewnienia „dobrego porządku”, czyli bezpieczeństwa, spokoju i wygody publicznej.

EN

The term “police” is derived from the Greek term “politei” which denotes an initial system of state. Since the 16th century, particularly in the 17th and 18th centuries, it has functioned as the synonym of the term “administration”. In Poland, since the 18th century, despite the lack of the reception of the assumptions of the West-European police studies, the term started to be used in that sense. Polish political writers, starting with Stanisław Leszczyński and ending with the authors of the reform of the state’s political system presented at the Four-Year Sejm, made an attempt at defining the term “police”. The term was understood in a variety of ways, for most writers it meant state’s internal order but it also denoted service administration such as fire, construction, medical or traffic police, that is all services whose aim was to secure social prosperity and well-being. The scope of police tasks often included the judiciary system. The police issue was in the scope of interest of the writers supporting the reforms as well as of their opponents, of those who admired the republican system as well as of the advocates of the concept of a strong state following the example of absolute monarchies. However, a vast majority of Polish authors did not understand the term “police” as a means of strengthening the power of the state but as a means of reassuring good order, that is social security, peace and quiet.

Keywords

PL

administracja; historia administracji; policja; nauka policji; zarząd wewnętrzny państwa; literatura polityczna XVIII w.

EN

administration; history of administration; police; police studies; internal state management; 17th-century political literature

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Studia Iuridica Lublinensia
• Year: 2016
• Volume: 25
• Issue: 3

Dates

published

2016

online

2017-01-30

Contributors

author

Jarzy Malec

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Królestwa Polskiego, 352.
• Bieniarzówna J., Projekty reform magnackich w połowie XVIII wieku. (Nowe dążenia ekonomiczne), „Przegląd Historyczny” 1951, t. 42.
• Delamarre N., Traité de la police ou l’on trouvera l’histoire de son établissement les fonctions et les prèrogatives de ses magistrats, Vol. 1, Paris 1719.
• Deutsche Verwaltungsgeschichte, Bd. 1: Vom Spätmittelalter bis zum Ende des Reiches, Stuttgart 1983.
• Grotowski Ż., Rzut oka na stosunki gospodarcze w Polsce pod koniec XVIII stulecia. Przedmowa do F. Naxa, Wykładu początkowych prawideł ekonomiki politycznej, [w:] Biblioteczka Dzieł-Społeczno-Ekonomicznych, Seria I, t. 8: Ekonomiści polscy, Warszawa 1914.
• Hasło: Polizei, [w:] Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte, Hrsg. A. Erler, E. Kaufmann, Bd. 3, Berlin 1984.
• Horalek W., Na pismo pod tytułem: Czamarka i Sarafan, w czasie sejmu patriotycznego w Polskę wprowadzone […], Warszawa 1791.
• Izdebski H., Historia administracji, wyd. 5, Warszawa 2001.
• Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków 1917.
• Leszczyński S., Głos wolny wolność ubezpieczający, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
• Longchamps F., Założenia nauki administracji, Wrocław 1949.
• [Ładowski R.], Krótkie zebranie trzech praw początkowych, Lwów 1780.
• Maier H., Die ältere deutsche Staats-und Verwaltuagslehre (Polizeiwissenschaft). Ein Beitrag zur Geschichte der politischen Wissenschaft in Deutschland, 2. Aufl., München 1980.
• Malec J., Policey im frühneuzeitlichen Polen: Gesetzgebung Und Literatur, [w:] Policey im Europa der Frühen Neuzeit, Hrsg. V.M. Stolleis, Frankfurt a. Main 1996.
• Malec J., Polska myśl administracyjna XVIII wieku, wyd. 2, Kraków 2008.
• Malec J., Studia z dziejów administracji nowożytnej, Kraków 2003.
• Malec J., Malec D., Historia administracji i myśli administracyjnej, wyd. 2 uzup., Kraków 2003.
• Myśli o ogólnej poprawie rządu krajowego, [b.m.w.] [b.w.r.].
• Nax F., Uwagi nad uwagami, czyli obserwacje nad książką, która w roku 1785 wyszła pod tytułem: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana w. kor., Warszawa 1789.
• Nax F., Wykład początkowych prawideł ekonomiki politycznej, z przystosowaniem przepisów gospodarstwa narodowego do onego wydźwignienia i polepszenia, stosownie do aktualnego stanu, w którym rzeczy zostają, Warszawa 1790.
• Oczapowski J.B., Kameralista polski z czasów Sejmu Czteroletniego. Studium z dziejów ekonomiki u nas, [w:] Roztrząsania i rozbiory w naukach politycznych i ekonomicznych z lat kilkunastu zebrane, Warszawa 1889.
• Oczapowski J.B., Policyści zeszłego wieku i nowożytna nauka administracji. Historia nauki administracji w XVIII wieku, Warszawa 1882.
• Orzechowski S., Policya Królestwa Polskiego na kształt arystotelesowych polityk wypisana i na świat dla dobra pospolitego trzema księgami wydana, Kraków 1859.
• Plater K., Listy posła do ojca na wsi mieszkającego i odpowiedne w okolicznościach sejm teraźniejszy zatrudniających, cz. 4, 1788.
• Początkowe prawidła policyi ogolnej w kraiu. Tłomaczone z Francuzkiego ięzyka, na polski. Tom I. w Warszawie 1792. Roku, przedm. J. Malec, Kraków 2008.
• Popławski A., Zbiór niektórych materii politycznych, Warszawa 1774.
• Puget Puszet J. de, O uszczęśliwieniu narodów, t. 1, Warszawa 1788.
• Rostworowski E., Myśli polityczne Józefa Pawlikowskiego, [w:] Legendy i fakty XVIII w., Warszawa 1963.
• Serjarz projektów do prawa, innych różnych pism, uwag, myśli patriotycznych, żądań województw, ziem i powiatów, pomiędzy sejmem a sejmem od senatorów, posłów, gorliwych patriotów formowanych, [b.m.w.] 1785.
• Skrzetuski W., Mowy o główniejszych materiach politycznych, Warszawa 1773.
• Skrzetuski W., Prawo polityczne narodu polskiego, Warszawa 1782–1784.
• Wielhorski M., Essai sur la rétablissement de l’ancienne forme du gouvernement de Pologne, suivant la constitution primitive de la République…, Londres 1775.
• Wielhorski M., O przywróceniu dawnego rządu według pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw…, [b.m.w.] 1775.
• Wybicki J., Listy patriotyczne, oprac. K. Opałek, Wrocław 1955.
• Wybicki J., Myśli polityczne o wolności cywilnej, t. 1–2, Poznań 1775–1776.
• Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów, Warszawa 1959.
• Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1752, Warszawa 1983.

Identifiers

DOI

10.17951/sil.2016.25.3.617