Panenteizm a teizm klasyczny. Uwagi na kanwie Jacka Wojtysiaka krytyki stanowiska Józefa Życińskiego

• Authors: Piotr Gutowski

Title variants

EN

Panentheism and classical theism. Comments on the basis of Jacek Wojtysiak's criticism of Józef Życiński's position

Abstracts

EN

The article was inspired by the tenth anniversary of the death of Archbishop Życiński and the article containing polemic with his panentheism published by Wojtysiak. Wojtysiak claims that the essence of theism is the thesis about the existential self sufficiency of God and the resulting asymmetry of his causal relationship with the world, which consists in the fact that God can exert causal influence on the world, but the world cannot influence God in this way. Since Życiński contradicts this thesis, according to Wojtysiak, his panentheism is not theism at all. I do not agree with this judgment, and what Wojtysiak calls ‘theism’ I call ‘classical theism’. Both panentheism and classical theism constitute legitimate versions of theism. Ishow that the classical theism in the version proposed by Wojtysiak is entangled in serious difficulties. One of them is that on cosmological level it harmonizes best with occasionalism, that is, with full theological determinism. Another one is connected with the thesis t that God is impassible, which deprives him of the possibility of ful filling these pro-religious functions, which are crucial for Christianity, such as God’s experiential involvement in the history of the world. I propose that the recogni tion of divine passibility be the minimum condition for any panentheism or position similar to it. Meeting this condition does not require the rejection of the thesis about the classically understood divine immutability, omnipotence or the creation of the world ex nihilo, but it is conducive to the revision of these notions. I point out that revisions proposed by Życiński in his version of panentheism were incomparably smaller than those proposed by Whitehead or especially Hartshorne, but still they cannot be treated as a minor supplement to classical theism. They constitute ver sion of panentheism or neoclassical theism, which is a much better philosophical basis for Christianity.

Keywords

EN

Józef Życiński; Jacek Wojtysiak; thesim; panentheism; classical theism; God’s impassibility; omnipotence; omniscience; creatio ex nihil

PL

Józef Życiński; Jacek Wojtysiak; teizm; panenteizm; teizm klasyczny; boska niecierpiętliwość; wszechmoc; wszechwiedza; stworzenie świata ex nihilo

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Analiza i Egzystencja. Czasopismo Filozoficzne
• Year: 2022
• Volume: 57
• Pages: 49-69

Dates

published

2022

Contributors

author

Piotr Gutowski

• Katolicki Uniwersytet Lubelski

References

• Buckareff, A., Nagasawa, Y. (red.) (2016). Alternative Concepts of God: Essays on the Metaphysics of the Divine. Oxford: OUP.
• Culp, J. (2020). Panentheism. W: Stanford Encyclopedia of Philosophy. Pobrano z: https://plato.stanford.edu/entries/panentheism/ (3.10.2021).
• Drozdowicz, Z. (2020). Kontrowersje wokół deizmu. Humaniora, 2 (30), 13–22.
• Freddoso, A.J. (2019). Powszechne współdziałanie Boga z przyczynami wtórnymi – trudności i perspektywy. Tłum. R. Koszkało. W: P. Gutowski, M. Iwanicki (red.), Teizm, ateizm i religia. Najnowsze spory w anglosaskiej filozofii anali tycznej (s. 655–683). Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Gutowski, P. (2013). Józefa Życińskiego koncepcja relacji między nauką a religią. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 22 (1), 15–30.
• Gutowski, P. (2016). Stare i nowe. Esej o roli jednostkowych podmiotów, zmiany i wątpienia w religii. Kraków: Dominikańskie Studium Filozofii i Teologii.
• Gutowski, P. (2020). Alfred North Whitehead i jego metafizyka oraz filozofia cywilizacji. W: A.N. Whitehead, Przygody idei (s. IX–XLVIII). Tłum. M. Pi wowarczyk. Warszawa: PWN.
• Harstshorne, Ch. (1948). Divine Relativity, A Social Conception of God. New Haven: Yale University Press.
• Harstshorne, Ch. (1970). Creative Synthesis and Philosophic Method. London: SCM Press.
• Harstshorne, Ch. (1984). Omnipotence and Other Theological Mistakes. Albany: SUNY.
• Judycki, S. (2009). Filozofia i chrystologia. Analiza i Egzystencja, 10, 7–32.
• Mander, W. (2020). Pantheism. W: Stanford Encyclopedia of Philosophy. Pobrano z: https://plato.stanford.edu/entries/pantheism/ (3.10.2021).
• św. Tomasz z Akwinu (1999). Traktat o Bogu. Summa teologii. Kwestie 1–26. Tłum. G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski. Kraków: Znak.
• Whitehead, A.N. (1978). Process and Reality. New York: The Free Press.
• Wojtysiak, J. (2012). Panenteizm. W związku z poglądami Józefa Życińskiego, Charlesa Hartshorne’a i innych przedstawicieli „zwrotu panenteistycznego”. Roczniki Filozoficzne, 60 (4), 313–337.
• Zagzebski, L. (2013). Omnisubjectivity: A Defense of a Divine Attribute. Milwaukee: Marquette University Press.
• Życiński, J. (1985). Teizm i filozofia analityczna, t. 1. Kraków: Znak.
• Życiński, J. (1988). Teizm i filozofia analityczna, t. 2. Kraków: Znak.
• Życiński, J. (1990). Trzy kultury. Poznań: W drodze.
• Życiński, J. (1992a). Bóg Abrahama i Whiteheada. Tarnów: Biblos.
• Życiński, J. (1992b). Ułaskawianie natury. Kraków: Znak.
• Życiński, J. (1993). Język i metoda. Kraków: Znak.
• Życiński, J. (2000). Inspiracje chrześcijańskie w powstawaniu nauki nowożytnej. Lublin: RW KUL.
• Życiński, J. (2002). Bóg i ewolucja. Lublin: TN KUL.
• Życiński, J. (2006). The Rationality Field and the Laws of Nature. W: S. Wszołek, R. Janusz (red.). Wyzwania racjonalności (s. 87–101). Kraków: WAM.
• Życiński, J. (2009). Wszechświat emergentny. Bóg w ewolucji przyrody. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Życiński, J. (2010). Jak rozumieć matematyczność przyrody? W: M. Heller, J. Ży ciński (red.), Matematyczność przyrody (s. 19–35). Kraków: Petrus.
• Życiński, J. (2011a). Bóg i stworzenie. Zarys teorii ewolucji. Lublin: Gaudium.
• Życiński, J. (2011b). Bóg postmodernistów. Lublin: RW KUL.
• Życiński, J. (2011c). Świat matematyki i jej materialnych cieni. Kraków: Copernicus Center Press.
• Życiński, J. (2014). Transcendencja i naturalizm. Kraków: Copernicus Center Press.

Identifiers

DOI

10.18276/aie.2022.57-03

Biblioteka Nauki

2074658