Dom lalek. Zegar i to, czego nie wiemy o czasie

• Authors: Tadeusz Sławek

Title variants

EN

Dolls’ house. What we do not know about time

Abstracts

EN

Jean Jacques Rousseau in his praise of Geneva notes that the most flourishing industry in this town is watch- and clock-making, the source of income of nearly one fifth of the inhabitants. As we read on, it turns out that what is at stake is not only manufacturing of mechanical chronometric devices but twisting together of social and economic life with technology and, interestingly enough, establishing an extraterrestrial, although lay, horizon for the human life. A clock did not only measure hours of our mortal existence but also remained related to the rhythms of cosmic movements of planets. Hence, starting from Tadeusz Różewicz’s poem “Dolls’ House” we are trying to demonstrate that what matters is not only the very fact of being able to survive, go on living according to the measurements of the clock, like Swift’s Gulliver who “seldom did any thing without consulting it”; what we focus on is, rather, the ability to live in a more profound way which implies a different relation with time and man’s temporality.

PL

Jean Jacques Rousseau w komentarzach do życia społecznego i ustroju Genewy pisze, że „najbardziej kwitnie w Genewie wyrób zegarków, pracuje przy nim z górą pięć tysięcy osób, tj. przeszło piąta część obywateli”. Uwaga o tyle ciekawa, iż pozwala zobaczyć, że chodzi zarówno o wytwarzanie instrumentów chronometrycznych, jak i splecenie życia społecznego i ekonomicznego z mechanizmami rozwoju technologii oraz ustanowienie dla wydarzeń ludzkiej historii horyzontu jak najdosłowniej pozaziemskiego, choć świeckiego. Zegar odmierzał godziny, pozostawał również w ścisłej relacji z ustaleniami astronomii i jej instrumentów, takich jak choćby astrolabium. Wykorzystując wiersz Tadeusza Różewicza Dom lalek, autor w niniejszym eseju próbuje wykazać, że stawką naszego istnienia jest nie tylko to, aby „być żywym”, by „przeżyć”, „utrzymać się przy życiu”, lecz także odkryć w sobie głęboką żywotność, dyspozycję do bycia, której nic (również czas i instrumenty służące do jego pomiaru) nie zdoła osłabić i wyeliminować, chociaż dyspozycja ta jest niewątpliwie zagłuszona przez szum zegarowej maszynerii wyznaczającej codzienne zadania człowieka.

Keywords

EN

time; clock; machine; labour; life

PL

czas; zegar; maszyna; praca; życie

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Autobiografia. Literatura. Kultura. Media
• Year: 2021
• Volume: 16
• Pages: 39-65

Dates

published

2021

Contributors

author

Tadeusz Sławek

• Uniwersytet Śląski

References

• Auden, Wystan Hugh. „Nieszpory”. W: tegoż, Poezje. Tłum. Leszek Elektorowicz, 273. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1988.
• Barańczak, Stanisław. Angielska poezja metafizyczna XVII stulecia. Warszawa: PIW, 1991.
• Benjamin, Walter. Pasaże. Tłum. Ireneusz Kania. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
• Berkeley, George. „A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge”. W: tegoż, Philosophical Works, 61–129. London: Everyman’s Library, 1975.
• Blake, William. „Zaślubiny Nieba i Piekła”. W: tegoż, Milton. Zaślubiny Nieba i Piekła, 132. Tłum. Wiesław Juszczak. Kraków: Universitas, 2001.
• Canetti, Elias. Tajemne serce zegara. Tłum. Maria Przybyłowicz. Sejny: Fundacja Pogranicze, 1994.
• Carroll, Lewis. Alicja w Krainie Czarów. Tłum. Maciej Słomczyński. Warszawa: Czytelnik, 1972.
• Carroll, Lewis. Alicja w Krainie Czarów. Tłum. Elżbieta Tabakowska. Kraków: Wydawnictwo Bona, b.d.
• Carroll, Lewis. The Complete Works. New York: Vintage Books, 1976.
• Cipolla, Carlo. Clocks and Culture 1300–1700. New York: Norton, 1978.
• Engels, Friedrich. Położenie klasy robotniczej w Anglii. Tłum. Aleksander Długosz. Warszawa: Książka i Wiedza, 1952.
• Heidegger, Martin. Bycie i czas. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: PWN, 1994.
• Herbert, Edward, lord Cherbury. „Do zegarka swego, nie mogąc zasnąć”. Tłum. Stanisław Barańczak. W: Stanisław Barańczak, Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia, 156. Warszawa: PIW, 1971.
• Hocke, Gustav Rene. Świat jako labirynt. Maniera i mania w sztuce europejskiej 1520–1650 i współ¬cześnie. Tłum. Michał Szalsza. Gdańsk: słowo/obraz/terytoria, 2003.
• Kotarbiński, Tadeusz. Medytacje o życiu godziwym. Warszawa: Książka i Wiedza, 1967.
• Lessing, Gotthold Ephraim. Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji. Tłum. Henryk Zymon¬-Dębicki. Kraków: Universitas, 2012.
• Rousseau, Jean Jacques. „Genewa”. Tłum. Wiera Bieńkowska. W: tegoż, Umowa społeczna. List o widowiskach. Tłum. Wiera Bieńkowska, Antoni Peretiatkowicz, 276–290. Warszawa: PWN, 2010.
• Różewicz, Tadeusz. Wybór poezji, opr. Andrzej Skredno. Wrocław: Ossolineum, 2016.
• Schiller, Friedrich. Pisma teoretyczne. Tłum. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Aletheia 2011.
• Skarga, Barbara. Przeszłość i interpretacje. Z warsztatu historyka filozofii. Warszawa: PWN, 1987.
• Swift, Jonathan. Podróże Gulliwera. Tłum. Jan Kott. Warszawa: PIW, 1956.
• Vaughan, Henry. „Bycie żywym”. Tłum. Stanisław Barańczak. W: Stanisław Barańczak, Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia, 440. Warszawa: PIW, 1971.
• Weil, Simone. Dzieła. Tłum. Małgorzata Frankiewicz. Poznań: Brama, 2004.
• Zajdler, Ludwik. Dzieje zegara. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1980.

Identifiers

DOI

10.18276/au.2021.1.16-03

Biblioteka Nauki

1987128