Dekret o wolności sumienia i wyznania z 5 sierpnia 1949 roku jako przykład szykanowania duchowieństwa Kościoła gorzowskiego w latach 1949–1969. Zarys problematyki

• Authors: Dariusz Śmierzchalski-Wachocz

Title variants

EN

Decree on freedom of conscience and faith of 5 August 1949, as an example of clerical change in the Gorzów Church in the years 1949-1969: an outline of the problems

Abstracts

EN

The release of the decree on the freedom of conscience and faith from 5 August 1949 was the consequence of the struggle between the communist government in Poland and the Catholic Church. A decree – in the hands of the officials of the time – was a tool used primarily to repress the faithful and the clergy. Extensive actions on the side of the communist authorities aimed to transform the country, with its deeply rooted Catholic traditions, into a lay state like the USSR. The decree announced on 5 August 1949 was in force until 1989, and, in 1969, its records were typed into Art. 192–198 of the Penal Code. From 1949 to 1956, violations of its rules were subject to draconian sanctions, although these were eased over time. This article presents the genesis of the decree and its reception in the Gorzów Church area, whose jurisdiction in the years 1945–1972 covered one-seventh of the area of post-war Poland. The author focused on analysing cases of repression of the Catholic clergy working in the Gorzów Church in the name of respecting the rules of the decree from 1949.

PL

Wydanie dekretu o wolności sumienia i wyznania 5 sierpnia 1949 roku było konsekwencją prowadzonej przez władze komunistyczne w Polsce walki z Kościołem katolickim i ludźmi wierzącymi. W rękach ówczesnych urzędników dekret był narzędziem represjonowania ludzi wierzących, a w pierwszej kolejności duchowieństwa katolickiego. Szeroko zakrojone działania ze strony władzy miały na celu przeobrażenie kraju o głęboko zakorzenionych tradycjach katolickich w państwo laickie na wzór ZSRR. Dekret ogłoszony 5 sierpnia 1949 roku obowiązywał do roku 1989, przy czym w 1969 roku jego zapisy znalazły się w art. 192–198 Kodeksu karnego. W latach 1949–1956 za złamanie jego postanowień groziły drakońskie sankcje, które z czasem uległy złagodzeniu. Artykuł przybliża genezę dekretu oraz jego recepcję na obszarze Kościoła gorzowskiego, którego jurysdykcja w latach 1945–1972 obejmowała 1/7 powierzchni powojennej Polski. Autor skupił się na przeanalizowaniu przypadków represjonowania duchowieństwa posługującego w Kościele gorzowskim w imię respektowania postanowień dekretu z 1949 roku.

Keywords

EN

Communism; conscience; worldview; clergy; atheistic indoctrination; decree; Church; regained lands

PL

komunizm; sumienie; światopogląd; duchowieństwo; indoktrynacja ateistyczna; dekret; Kościół; ziemie odzyskane

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Colloquia Theologica Ottoniana
• Year: 2021
• Volume: 37
• Pages: 223-241

Dates

published

2021

Contributors

author

Dariusz Śmierzchalski-Wachocz

• Uniwersytet Szczeciński, Polska

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddział w Szczecinie (AIPN Sz), sygn. Sz 008/126, t. 1.
• Archiwum Państwowe w Gorzowie Wlkp. (APG), sygn. 1091, 1245.
• Archiwum Państwowe w Szczecinie (APSz), sygn. 3827, 3828, 3877, 3879, 3887, 3900, 3901.
• Archiwum Państwowe w Zielonej Górze (APZG), sygn. 22, 1750, 2946, 410.
• Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267.
• Dz.U. 1925, nr 72, poz. 501.
• Dz.U. 1932, nr 60, poz. 571.
• Dz.U 1949, nr 45, poz. 334.
• Dz.U 1969, nr 13, poz. 94.
• Bocheński J., Lewica. Religia. Sowietologa, Warszawa 1996.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
• Kienzler I., Kronika PRL 1944–1989, t. 27: Kościół w PRL, Warszawa 2016.
• Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), Białystok 1997.
• Kowalczyk K., Specyfika polityki państwa wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 1: 1945–1956, prac. zb. pod red. M. Siedziaki, Z. Stanucha, ks. G. Wejmana, Szczecin 2016, s. 59–74.
• Kumor B., Historia Kościoła, cz. 8: Czasy współczesne 1914–1992, Lublin 1995.
• Mazurkiewicz D., Ingerencja władz państwowych w sprawowanie kultu publicznego na przykładzie działań zielonogórskiej administracji wyznaniowej wobec Kościoła gorzowskiego w latach 1945–1972, „Colloquia Theologica Ottoniana” 2 (2019), s. 35–55.
• Misztal H., Polskie prawo wyznaniowe, I: Zagadnienia wstępne. Rys historyczny, Lublin 1996.
• Mojak R., Problematyka prawna wolności sumienia i wyznania w Polsce Ludowej, Warszawa 1989.
• Nowicz A., Stosunki Kościół – państwo w Polsce (Szkic zagadnienia), Poznań 1984.
• Resler T., Konkordat z 1925 roku – podstawa funkcjonowania kościoła katolickiego w II Rzeczypospolitej, „Acta Erasmiana” XIII (2016).
• Stanuch Z., Walka o religię. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1961, Szczecin 2014.
• Szczygieł T., Kwestia „ochrony” wolności sumienia i wyznania w toku prac nad kodyfikacją prawa karnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1949–1969, „Miscellanea Historico-Iuridica” 19 (2020) 2.
• Śmierzchalski-Wachocz D., Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach. Na przykładzie Środkowego Nadodrza w latach 1945–1989, Ząbki 2007.
• Śmierzchalski-Wachocz D., Państwowe i kościelne przeobrażenia administracyjne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1992, w: Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956, red. E. Wojcieszyk, Poznań 2012, s. 27–44.
• Śmierzchalski-Wachocz D., Prześladowania duchowieństwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Metody i przykłady, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 1: 1945–1956, prac. zb. pod red. M. Siedziaki, Z. Stanucha, ks. G. Wejmana, Szczecin 2016, s. 75–87.
• Śmierzchalski-Wachocz D., Prześladowanie duchowieństwa na ziemiach zachodnich i północnych w latach 1945–1956. Metody i przykłady, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Środkowym Nadodrzu do czasów najnowszych, red. ks. A. Put, ks. R. Kufel, Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski 2020, s. 123–138.
• Warchałowski K., Prawnokarna ochrona wolności religijnej w Polsce w latach 1932–1997, „Studia z Prawa Wyznaniowego” IV (2002).
• Wąsek A., Ochrona uczuć religijnych w prawie karnym, w: Prawo wyznaniowe, red. H. Misztal, Lublin 2000.
• Wejman G., Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972, Szczecin 2007.
• Wisłocki J., Konkordat Polski z 1925 roku, Poznań 1977.
• Zieliński Z., O konkordacie polskim z 1925 r., „Kwartalnik Historyczny” 87 (1980) 2.
• Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
• Żaryn J., Kościół w PRL, Warszawa 2004.
• Żaryn J., Początki drogi – główne aspekty polityki wyznaniowej władz Polski Ludowej w pierwszych latach po wojnie, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 1: 1945–1956, prac. zb. pod red. M. Siedziaki, Z. Stanucha, ks. G. Wejmana, Szczecin 2016, s. 29–36.

Identifiers

DOI

10.18276/cto.2021.37-13

Biblioteka Nauki

2010801