Struktura własności dóbr ziemskich szlachty landwójtostwa słupskiego w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku.

• Authors: Kazimierz Kallaur

Title variants

EN

The structure of land ownership among the nobility of the Słupsk landvogtei in the 14th century and in the first half of the 15th century

Abstracts

EN

The article focuses on illustrating the attempt at outlining the main direction of the changes in the structure of land ownership among the nobility of the Słupsk landvogtei from the early 16th century to the period during which a part of Pomeranian Duchy was taken over by Brandenburg in 1648/1653. Another area of interest is the socio-economic, ethno-linguistic and legal history of the native nobility, a profile of whom was necessary in order to portray the conditions in which they lived and existed. The Słupsk landvogtei, a remnant of the territorial division from the Middle Ages, was an administrative, economic and taxing unit in which the most significant role was played by the property of the nobility. As indicated by the analysis of the sources from 1523, there were 32 knighthood families obliged to field cavalry in the area of the discussed landvogtei. The knighthood of Słupsk had to provide 122 horses out of which 90 (74%) had to be fielded by 18 families who originated from native Kashubian knighthood. Three families of Slavic origins, the Putkamer, Stojentin, Zitzewiz, who have been dominating in the landvogtei due to the size of their land properties, were obliged to field 56 horses (46%). The extraneous German knighthood families (Below, Gutzmerow, Kummel, Lettow, Ramel, Wejher, Winterfeld, Wobeser) and patrician towns of Słupsk (Schave, Vormann), who had manors in the Słupsk landvogtei, fielded only 32 horses, which constituted for 26% of the entire force. The analysis of the military duties register of the Słupsk knighthood from 1523 indicates that the river Słupia, namely its middle and lower course, constituted for a distinct border for settlement and property between the extraneous (German) ethnos and the native one (Kashubian-Pomeranian). From the Reformation to the Thirty Years’ War (1627–1648), the Kashubian language has decline in the researched area, in part due to the extinction of several Kashubian families (e.g. the Tessens) and the influx of new – foreign ones (Hepburn, Hoym, Nettelhorst). The German-speaking populace has expanded its land property. Over the course of a hundred years, the entire middle and lower basin of Słupia became controlled by the town of Słupsk, its patriciate, and the German-speaking nobility. In some areas, it extended beyond the course of the river Łupawa. In the light of the lan register from 1628, created in relation to the occupation of the Duchy of Pomerania by the Imperial forces, the Pomeranian-Kashubian nobility (who were very fragmented at that time) owned 60% of the tax lans, but of a lower soil bonitation. The lesser nobility dominated among the most numerous families of Slavic origins (Putkamer, Stojentin, Zitzewitz), but only seemingly wealthy. The noble families of German origins owned ca. 40% of the tax lans, but they were still not as numerous as the Kashubian-Pomeranian families. The land property of an average German speaker, on the other hand, was greater than that of a Kashubian-Pomeranian noble. Among the German-speaking families, the most numerous and the wealthiest were the Wobesers, Belows and Massows. Another analysis of the changes in the structure of land ownership among the nobility of the landvogtei and synod of Słupsk was conducted based on the tax registers from 1655 and 1666. The registers were drawn up by request of the Elector Frederick William by individual land owners. The distinctive feature of the land ownership among the nobility in the Słupsk landvogtei in the middle of the 17th century, aside from the significant fragmentation, especially along its eastern border, was the increase in the property ownership and the improved economic standing of the foreign nobility.

PL

W artykule skupiono się na przedstawieniu próby zarysowania głównych kierunków zmian w strukturze własności dóbr ziemskich szlachty landwójtostwa słupskiego od początków XVI wieku do czasów przejęcia części Księstwa Pomorskiego przez Brandenburgię w latach 1648/1653. Przedmiotem zainteresowania są ponadto dzieje społeczno-ekonomiczne i etniczno-językowo oraz prawne rodzimej szlachty, charakterystyka potrzebna do przedstawienia warunków, w jakich ona żyła i egzystowała. Landwójtostwo słupskie, będące pozostałością średniowiecznego podziału terytorialnego, było jednostką administracyjno-gospodarczo-podatkową, w której najważniejszą rolę odgrywała własność szlachecka. Z analizy źródeł z 1523 roku wynika, że na obszarze omawianego landwójtostwa występowały 32 rody rycerskie, które zobowiązane były do wystawiania służby konnej. Rycerstwo słupskie obciążone było sumą 122 koni lennych, z czego 90 (74%) wszystkich, co należy wyraźnie podkreślić, musiało wystawiać 18 rodów wywodzących się z rodzimego kaszubskiego rycerstwa. Trzy rody o rodowodzie słowiańskim, Putkamerowie, Stojentinowie, Zitzewicowie, posiadające od dawien dawna supremację w landwójtostwie słupskim, wynikającą z wielkości ich posiadłości ziemskich, zobowiązane były wystawić 56 koni lennych (46% ogółu). Napływowe niemieckie rody rycerskie (Below, Gutzmerow, Krummel, Lettow, Ramel, Wejher, Winterfeld, Wobeser) i patrycjuszowskie miasta Słupska (Schwave, Vormann) mające nadziały dóbr lennych w landwójtostwie słupskim, w owym czasie wystawiały jedynie 32 konie, czyli 26% wszystkich. Analiza wykazu powinności wojskowych rycerstwa słupskiego z 1523 roku wskazuje, iż rzeka Słupia, ściślej jej środkowy i dolny bieg, stanowiła wyraźną granicę osadniczo-majątkową etnosów pochodzenia napływowego (niemieckiego) i rodzimego (kaszubsko- pomorskiego). Od reformacji do wojny trzydziestoletniej (1627–1648) kaszubszczyzna uległa na badanym obszarze osłabieniu, między innymi w skutek wymarcia niektórych rodów kaszubskich (np. Tessenów) i napływu nowych – obcych (Hepburn, Hoym, Nettelhorst). Żywioł niemieckojęzyczny poszerzył swój stan posiadania ziemskiego. W przeciągu stu lat całe średnie i dolne dorzecze Słupi znalazło się we władaniu miasta Słupska, jego patrycjatu i szlachty języka niemieckiego. W niektórych miejscach przekraczał już bieg rzeki Łupawy. W świetle matrykuły łanowej z 1628 roku, powstałej w związku z okupacją Księstwa Pomorskiego przez wojska cesarskie, na omawianym obszarze należało do szlachty pomorsko-kaszubskiej (bardzo rozdrobnionej) 60 % łanów podatkowych, ale o niższej bonitacji ziemi. Drobna szlachta dominowała również wśród najliczniejszych rodów o rodowodzie słowiańskim (Puttkamer, Stojentin, Zitzewitz), z pozoru tylko zasobniejszych. Rody szlacheckie pochodzenia niemieckiego posiadały wówczas około 40% łanów podatkowych, ale nadal nie przewyższali liczbą rodów kaszubsko-pomorskich. Natomiast własność ziemska statystycznego posesjonata języka niemieckiego była większa niż szlachcica kaszubsko-pomorskego. Wśród rodów niemieckojęzycznych najliczniejsi i najzamożniejsi byli Wobeserowie, Belowowie i Massowowie. Kolejną analizę zmian w strukturze własności ziemskiej szlachty landwójtostwa i synodu słupskiego przeprowadzono na podstawie rejestrów podatkowych z roku 1655 i 1666. Rejestry sporządzone były na zarządzenie elektora Fryderyka Wilhelma przez poszczególnych właścicieli dóbr ziemskich. Charakterystyczną cechą własności szlacheckiej landwótostwa słupskiego z połowy XVII w., obok pogłębionego rozdrobnienia zwłaszcza wzdłuż wschodniej jego granicy, było poszerzenie stanu posiadania i wzmocnienie pozycji ekonomicznej przez szlachtę pochodzenia obcego. W landwójtostwie słupskim na przestrzeni XVI i XVII w. dokonały się istotne przemiany w strukturze własności dóbr ziemskich rodzimej kaszubsko-pomorskiej szlachty, która utraciła wymierne uposażenie w ziemi na rzecz szlachty niemieckojęzycznej, ale tej od pokoleń tutaj mieszkającej. Zmiany własnościowe wśród rozdrobnionej szlachty słupskiej następowały głównie w ramach miejscowych rodów. Na tym obszarze występował w XVI i w pierwszej połowie XVII w. mimo wszystko słaby napływ szlachty obcej, szukającej tutaj stałego miejsca osiedlenia się.

Keywords

EN

Pomerania; nobility; ethno-linguistic relations

PL

Pomorze; szlachta; stosunki etniczno-językowe

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przegląd Zachodniopomorski
• Year: 2017
• Issue: 3
• Pages: 69-92

Dates

published

2017

Contributors

author

Kazimierz Kallaur

Identifiers

DOI

10.18276/pz.2017.3-05

Biblioteka Nauki

1591132