Księga Koheleta 1,1–11 z buddyjskiej perspektywy. Przyczynek do przekładu i komentarza międzyreligijnego

• Authors: Piotr Goniszewski

Title variants

EN

The book of Kohelet 1:1–11 from a Buddhist perspective. Contribution to translation and interreligious commentary

Abstracts

EN

In this article, we have proposed an alternative, interreligious translation and commentary on Ecclesiastes 1:1–11 from the perspective of Buddhist philosophy. When translating and commenting on Ecclesiastes 1:1–11, we did not base ourselves on the philosophy of one particular branch of Buddhism. Reference was made to ideas that are present in both Theravada Buddhism and Mahayana, bearing in mind that in individual branches of this religion they have specific accents and sometimes play a slightly different role. The proposed translation leads to two important conclusions related to the process of interreligious dialogue. First, in literary works representing different religious and cultural systems, one can find ideas that are similar to each other. On the one hand, it facilitates the translation process, because we introduce some similar concepts in place of others. However, we must remember that even these seemingly similar ideas function in completely different social, historical, cultural and religious contexts. In the case of Ecclesiastes 1:1–11, such a concept that immediately evokes certain associations with Buddhist philosophy is the Kohelet hăbel/hebel (“evanescence”, “vanity”), which we decided to render by two similar concepts, i.e. the Sanskrit term śūnyatā (“emptiness”) and the Pali dukkha (“something unsatisfactory”, “suffering”). Secondly, the challenge for this kind of translation and commentary is to find adequate ideas that perform an analogous function in the two juxtaposed religious systems, but at the same time they may radicaliy differ from each other. In this case, the translator must find and grasp the specificity of various religious concepts and their place in a given system, and then find structural equivalents in the source text and doctrine from the perspective of which he interprets this text. In Ecclesiastes 1:1–11, an example of this type of phenomenon were those fragments in which eschatological threads appear. Ecclesiastes is a representative of the traditional Semitic idea, which limits authentic human life to the temporal world only. After death, the shadow of man is in the abyss called Sheol, where he only vegetates. Buddhism, on the other hand, teaches about the endless cycle of successive lives. Of course, Buddhism, based on the doctrine of non-self (anātman, Pali anattā), rejects the concept of an immortal, wandering soul or self.

DE

In diesem Artikel wird eine alternative interreligiöse Übersetzung und Kommentierung von Koh 1:1-11 aus der Perspektive der buddhistischen Philosophie vorgeschlagen. Bei der Übersetzung und Kommentierung von Koh 1,1-11 wurde sich nicht auf die Philosophie einer bestimmten Richtung des Buddhismus gestützt. Es wurde auf Ideen Bezug genommen, die sowohl im Theravada- als auch im Mahayana-Buddhismus vorhanden sind, wobei zu berücksichtigen ist, dass sie in den verschiedenen Zweigen der Religion spezifische Aspekte betonen und manchmal eine etwas andere Rolle spielen. Die vorgeschlagene Übersetzung führt zu zwei wichtigen Schlussfolgerungen in Bezug auf den Prozess des interreligiösen Dialogs. Erstens kann man in literarischen Werken, die verschiedene religiöse und kulturelle Systeme repräsentieren, Ideen finden, die einander ähnlich sind. Einerseits erleichtert dies den Übersetzungsprozess, da wir gewissermaßen einige ähnliche Konzepte anstelle anderer einführen. Wir müssen jedoch bedenken, dass selbst diese scheinbar ähnlichen Konzepte in völlig unterschiedlichen sozialen, historischen, kulturellen und religiösen Kontexten funktionieren. Im Fall von Koh 1,1-11 ist ein solcher Begriff, der sofort einige Assoziationen zur buddhistischen Philosophie weckt, der koeletische hăbel/hebel ("Vergänglichkeit", "Vergeblichkeit"), der gewählt wurde, um durch zwei ähnliche Begriffe wiedergegeben zu werden, nämlich durch den Sanskrit-Begriff śūnyatā ("Leere") und den Pali-Begriff dukkha ("etwas Unbefriedigendes", "Leiden"). Zweitens besteht die Herausforderung für diese Art der Übersetzung und des Kommentars darin, relevante Begriffe zu finden, die in den beiden nebeneinander stehenden religiösen Systemen eine analoge Funktion haben, aber gleichzeitig radikal unterschiedlich sein können. Folglich muss der Ausleger die Besonderheit der verschiedenen religiösen Begriffe und ihren Platz im betreffenden System finden und erfassen und dann strukturelle Entsprechungen im Ausgangstext und in der Lehre finden, aus deren Perspektive er den Text auslegt. In Koh 1,1-11 wurde diese Art von Phänomen in jenen Passagen veranschaulicht, in denen eschatologische Themen auftauchen. Kohelet ist ein Vertreter der traditionellen semitischen Vorstellung, die das authentische menschliche Leben auf die zeitliche Welt beschränkt. Nach dem Tod befindet sich der Schatten des Menschen in einem Abgrund, der Sheol genannt wird und in dem er lediglich vegetiert. Der Buddhismus hingegen lehrt einen endlosen Zyklus von aufeinanderfolgenden Leben. Offensichtlich lehnt der Buddhismus auf der Grundlage der Lehre vom Nicht-Selbst-Sein (skr. anātman; pali anattā) das Konzept einer unsterblichen, wandernden Seele oder eines Selbst ab.

PL

W niniejszym artykule zaproponowano alternatywny, międzyreligijny przekład oraz komentarz Koh 1,1–11 dokonany z perspektywy filozofii buddyjskiej. Przekładając i komentując Koh 1,1–11, nie bazowano na filozofii jednego określonego nurtu buddyzmu. Odwołano się do idei, które są obecne zarówno w buddyzmie therawada, jak i w mahajanie, pamiętając, że w poszczególnych odłamach tej religii akcentują one specyficzne aspekty i czasami pełnią nieco inną rolę. Zaproponowany przekład skłania do dwóch ważnych wniosków związanych z procesem międzyreligijnego dialogu. Po pierwsze, w utworach literackich reprezentujących odmienne systemy religijne i kulturowe można odnaleźć idee, które są podobne do siebie. Z jednej strony ułatwia to proces przekładu, ponieważ niejako wprowadzamy jedne podobne koncepcje w miejsce innych. Musimy jednak pamiętać, że nawet te na pierwszy rzut oka podobne idee funkcjonują w zupełnie odmiennych kontekstach społecznych, historycznych, kulturowych i religijnych. W przypadku Koh 1,1–11 takim pojęciem, które od razu nasuwa pewne skojarzenia z filozofią buddyjską, jest koheletowe hăbel/hebel („ulotność”, marność”), które postanowiono oddać przez dwa podobne pojęcia, czyli sanskrycki termin śūnyatā („pustka”) oraz palijski dukkha („coś niesatysfakcjonującego”, „cierpienie”). Po drugie, wyzwanie dla tego rodzaju przekładu i komentarza stanowi znalezienie adekwatnych idei, które pełnią analogiczną funkcję w dwóch zestawianych ze sobą systemach religijnych, ale jednocześnie radyklanie mogą różnić się między sobą. W związku z tym tłumacz musi odnaleźć i uchwycić specyfikę różnych koncepcji religijnych wraz z ich miejscem w danym systemie, a następnie znaleźć strukturalne ekwiwalenty w tekście źródłowym i doktrynie, z perspektywy której interpretuje ten tekst. W Koh 1,1–11 przykładem tego typu zjawiska były te fragmenty, w których pojawiają się wątki eschatologiczne. Kohelet jest reprezentan tem tradycyjnej semickiej idei, która ogranicza autentycznie ludzkie życie jedynie do świata doczesnego. Po śmierci cień człowieka znajduje się w otchłani, zwanej Szeolem, w której jedynie wegetuje. Z kolei buddyzm naucza o niekończącym się cyklu kolejnych żywotów. Oczywiście buddyzm, na podstawie doktryny braku samo-bytu (skr. anātman; pali anattā), odrzuca koncepcję nieśmiertelnej, wędrującej duszy czy jaźni.

Keywords

DE

Buch Kohelet; Buddhismus; interreligiöser Dialog; alternative Übersetzung; christlich-buddhistischer Dialog

EN

the Book of Kohelet; Buddhism; interreligious dialogue; alternative translation; Christian-Buddhist dialogue

PL

Księga Koheleta; buddyzm; dialog międzyreligijny; przekład alternatywny; dialog chrześcijańsko-buddyjskim

• Publisher: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie / Wyższe Seminarium Duchowne w Koszalinie
• Journal: Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie
• Year: 2023
• Volume: 30
• Pages: 11-28

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Goniszewski

• Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, Instytut Nauk Teologicznych

References

• An Analysis of the Pali Canon, red. Russel Webb. Kandy: Buddhist Publication Society, 2008.
• Bardski, Krzysztof. „Być uczniem Jezusa – alternatywna parafraza Mt 10–12”. Warszawskie Studia Teologiczne 31, 4 (2018): 106–130.
• Bardski, Krzysztof. „Mateuszowa Ewangelia cudów (Mt 8–9) – przekład alternatywny”. Warszawskie Studia Teologiczne 31, 1 (2018): 60–76.
• Bhikkhu Bodhi. In the Buddha’s Words: An Anthology of Discourses from the Pali Canon. Rooksley: Ingram Publisher Services, 2005.
• Briks, Piotr. Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. Warszawa: Vocatio, 2000.
• Buddhadasa. Christianity and Buddhism. Bangkok: Thammasapha & Bunluentham Institution, 2009.
• Buddhadasa. Under the Bodhi Tree: Buddha’s Original Vision of Dependent Co-Arising. Somerville: Wisdom Pub., 2017.
• Cobb Jr., John B. Beyond Dialogue. Toward a Mutual Transformation of Christianity and Buddhism. Philadelphia: Wipf & Stock Pub., 1982.
• Dalajlama, Cziedryn, Tubten. Buddyzm. Jeden nauczyciel, wiele tradycji. Poznań: Rebis, 2015.
• Frey, Northrop. Il grande codice. Turyn: Eunaudi, 1986.
• Goniszewski, Piotr. „Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej… (Pwt 5,15). Judaizm i filozofia pamięci”. W: Adlojada. Pamięć i kultura, red. Jaromir Brejdak, Dariusz Kacprzak, Beata Małgorzata Wolska, 15–24. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2017.
• Graham, Aelerd. Conversations. Christian and Buddhist. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1968.
• Hart, William. Sztuka życia. Medytacja vipassana według nauki S.N. Goenki. Warszawa: Anicca, 2019.
• Hinüber, Oscar von. A Handbook of Pāli Literature. Berlin: Walter de Gruyter, 2000.
• Ingram, Paul O. Buddhist-Christian Dialogue in an Age of Science. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2007.
• Ingram, Paul O. The Modern Buddhist-Christian Dialogue. Two Universalistic Religions in Transformation. New York: Edwin Mellen, 1988.
• Jakubczak, Krzysztof. „Filozoficzne szkoły buddyzmu mahajany – madhjamaka i jogaczar”. W: Filozofia wschodu, red. Barbara Szymańska. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2001.
• Jakubczak, Krzysztof. Madhjamaka Nagardżuny. Filozofia czy terapia. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010.
• Jastrow, Markus. A Dictionary of the Targumum, the Talmud Babli and Yerushalmi and the Midrashic Literature. London–New York: Luzac G.P. Putnam’s Son, 1903.
• Karunadasa, Yakupitiyage. The Theravada Abhidhamma: Inquiry into the Nature of Conditioned Reality. Somerville: Wisdom Pub., 2019.
• Keenan John P. The Gospel of Mark. A Mahayana Reading. Eugene: Wipf & Stock Pub., 1995.
• Klein Ernst. A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for readers of English. Jerusalem: Carta, 1987.
• Koehler, Ludwig. Baumgartner, Walter. Stamm, Johann J. Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. Warszawa: Vacatio, 2008.
• Koziara, Stanisław. Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2009.
• Krupiewski, Wiesław. Filozofia pradżniaparamita. Droga bodhisattwy. Kraków: Wydawnictwo A, 2010.
• Lai, Whalen, Brück, Michael, von. Christianity and Buddhism: A Multicultural History of Their Dialogue. Maryknoll: Orbis Books, 2001.
• Majjhima Nikaya. Zbiór mów średniej długości. Warszawa: Fundacja „Theravada”, 2021.
• Mejor, Marek. Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach. Warszawa: Pruszyński i S-ka, 2001.
• Murphy, Ronald. Ecclesiastes. Grand Rapids: Zondervan, 1992.
• Nanavira, Thera. Seeking The Path 1960–1965. Path Press., 2012.
• Nhat Hanh, Thich. Żywy Budda, żywy Chrystus. Warszawa: Zysk i S-ska, 1998.
• Nyanatiloka. Buddhist Dictionary. Manual of Buddhist Terms and Doctrines. Kandy: Buddhist Publication Society, 1980.
• Patalon, Mirosław. Kohelet Taoista. Przyczynek do dialogu międzykulturowego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2017.
• Piela, Marek. Grzech dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego Testamentu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.
• Przybysławski, Artur. Buddyjska filozofia pustki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
• Ravasi, Gianfranco. Kohelet. Najbardziej oryginalna i „skandaliczna” księga Starego Testamentu. Kraków: Wydawnictwo Salwator, 2003.
• Sadakata, Akira. Góra Sumeru i kraina Sukhawati. Zarys kosmologii buddyjskiej. Warszawa: Moderski i S-ka, 2000.
• Suzuki, Deisetz T. Mysticism. Christian and Buddhist. New York: Routledge 2002.
• Zapart, Jarosław. Tathagatagarbha. U źródeł koncepcji natury buddy. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2017.
• Zotz, Volker. Historia filozofii buddyjskiej. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.

Identifiers

DOI

10.18276/skk.2023.30-01

Biblioteka Nauki

30098253