Synodalność w prawosławnej, protestanckiej i katolickiej refleksji teologicznej

• Authors: Janusz Bujak

Title variants

EN

Synodality in Orthodox, Protestant and Catholic theological reflection

Abstracts

EN

The aim of this article is to show some issues of a theological reflection on the meaning of synods in Orthodox, Lutheran, and Catholic theology. Orthodox theologians justify the synodal dimension of the Church by the teaching of Christ, the practice of the apostolic period, and the development of synodality in the first millennium of the Church. In the Orthodox Churches, synodality is episcopocentric and is expressed both at the local church level with the bishop in the lead and at the regional one. After breaking up of the unity with the Roman Church in 1054 the Orthodox Churches did not hold any council of an ecumenical dimension. What is characteristic of the Eastern theology of synods and councils is the conviction that their decisions are not obligatory ex sese but acquire their validity after acceptance by the faithful. In the ecclesiastical communities dating back to the Reformation, we have various forms of synodal organization. German Lutheranism had a state church model until the 20th century in which the affairs of the Church were managed by the lay rulers of the bishops. This form of Church governance was due to a number of factors including Martin Luther’s theology of the universal priesthood and the lack of bishops who were replaced by princes. In the 19th and especially in the 20th century the Lutheran churches in Germany developed synodal structures in which lay people play a central role. Decisions made at synods are not considered infallible so they can be changed. The Lutheran communities are also unaware of the ecumenical dimension of synods. In the Roman Catholic Church, as in the Orthodox Churches, the source of synodality is considered to be the practice of the Apostolic Church especially the Apostolic Council described in Acts, chapter 15, and the period of the first millennium of the Church in which synodal and conciliar structures developed. In the Roman Catholic Church, we have two levels of synodality: the first concerns the primacy of the pope and the college of bishops who are in communion with him, while the second is based on the participation of all the baptized in the life of the Church, which consists of their advisory function. Thanks to the pope who convenes councils it is characteristic of the Roman Catholic Church to maintain all three levels of synodality: local, regional and universal. In the Roman Catholic Church conciliar decisions do not to be approved by the lay faithful, but they are considered binding once adopted by the conciliar assembly and the Pope. Currently, there is a discussion on the bigger inclusion of the lay faithful in making decisions regarding the life of the Church.

DE

Ziel dieses Artikels ist es, ausgewählte Themen der theologischen Reflexion über die Bedeutung von Synoden in der orthodoxen, lutherischen und katholischen Theologie zu beleuchten. Orthodoxe Theologen begründen die synodale Dimension der Kirche mit der Lehre Christi, der Praxis der apostolischen Zeit und der Entwicklung der Synodalität im ersten Jahrtausend der Kirche. In den orthodoxen Kirchen ist die Synodalität bischöflich geprägt und kommt auf der Ebene der Ortskirche mit dem Bischof an der Spitze und auf regionaler Ebene zum Ausdruck. Nach dem Bruch der Einheit mit der römischen Kirche im Jahr 1054 haben die orthodoxen Kirchen kein Konzil mit ökumenischer Dimension abgehalten. Kennzeichnend für die östliche Theologie der Synoden und Konzilien ist die Überzeugung, dass ihre Beschlüsse nicht von vornherein verbindlich sind, sondern ihre Gültigkeit erst nach der Annahme durch die Gläubigen erlangen. In den kirchlichen Gemeinschaften, die aus der Reformation hervorgegangen sind, gibt es verschiedene Formen synodaler Organisation. Im deutschen Luthertum gab es bis zum zwanzigsten Jahrhundert ein staatskirchliches Modell, bei dem die Angelegenheiten der Kirche von den Laienvorständen der Bischöfe verwaltet wurden. Die Akzeptanz dieser Form der Kirchenleitung war auf eine Reihe von Faktoren zurückzuführen, unter anderem auf Martin Luthers Theologie des allgemeinen Priestertums und das Fehlen von Bischöfen, die lediglich durch Fürsten ersetzt wurden. Im neunzehnten und vor allem im zwanzigsten Jahrhundert entwickelten die lutherischen Kirchen in Deutschland synodale Strukturen, in denen die Laien eine zentrale Rolle spielen. Die auf den Synoden gefassten Beschlüsse gelten nicht als unfehlbar und können daher geändert werden. Auch die lutherischen Gemeinschaften sind sich der ökumenischen Dimension der Synoden nicht bewusst. In der römisch-katholischen Kirche wie auch in den orthodoxen Kirchen werden die Praxis der apostolischen Kirche, insbesondere das in der Apostelgeschichte, Kapitel 15, beschriebene Apostolische Konzil, und die Zeit des ersten Jahrtausends der Kirche, in der sich synodale und konziliare Strukturen entwickelten, als Quelle der Synodalität betrachtet. In der römisch-katholischen Kirche gibt es zwei Ebenen der Synodalität: Die erste betrifft den Primat des Papstes und des Bischofskollegiums, das mit ihm in Gemeinschaft steht, während die zweite auf der Beteiligung aller Getauften am Leben der Kirche beruht, die in ihrer beratenden Funktion besteht. Ein Merkmal der römisch-katholischen Kirche ist die Beibehaltung aller drei Ebenen der Synodalität: lokal, regional und universal, dank des Papstes, der Konzilien einberuft. In der römisch-katholischen Kirche bedürfen konziliare Beschlüsse nicht der Zustimmung der Laien, sondern werden als verbindlich anerkannt, sobald sie von der konziliaren Versammlung und dem Papst angenommen worden sind. Gegenwärtig gibt es eine Debatte über die stärkere Einbeziehung der Laien in die Entscheidungsfindung über das Leben der Kirche.

PL

Celem artykułu jest ukazanie wybranych kwestii z zakresu teologicznej refleksji nad znaczeniem synodów w teologii prawosławnej, luterańskiej i katolickiej. Teologowie prawosławni uzasadniają synodalny wymiar Kościoła nauczaniem Chrystusa, praktyką okresu apostolskiego i rozwojem synodalności w pierwszym tysiącleciu Kościoła. W Kościołach prawosławnych synodalność ma charakter episkopocentryczny i wyraża się na poziomie Kościoła lokalnego, z biskupem na czele oraz na poziomie regionalnym. Po zerwaniu jedności z Kościołem rzymskim w roku 1054 Kościoły prawosławne nie odbyły żadnego soboru o wymiarze ekumenicznym. To, co jest charakterystyczne dla wschodniej teologii synodów i soborów, to przekonanie, że ich decyzje nie są obowiązujące ex sese, ale uzyskują swoją ważność po recepcji przez wiernych. We Wspólnotach kościelnych wywodzących się z reformacji mamy różne formy organizacji synodalnej. W luteranizmie niemieckim do XX wieku obowiązywał model Kościoła państwowego, w którym sprawami Kościoła zarządzali władcy świeccy biskupów. Akceptacja takiej formy zarządzania Kościołem wynikała z wielu czynników, m.in. z teologii Marcina Lutra o powszechnym kapłaństwie i braku biskupów, których zastąpili właśnie książęta. W XIX, a zwłaszcza w XX wieku Kościoły luterańskie w Niemczech wypracowały struktury synodalne, w których główną rolę odgrywają świeccy. Decyzje podejmowane na synodach nie są uznawane za nieomylne, dlatego mogą podlegać zmianom. Również Wspólnoty luterańskie nie znają ekumenicznego wymiaru synodów. W Kościele rzymskokatolickim, podobnie jak w Kościołach prawosławnych, za źródło synodalności uznaje się praktykę Kościoła apostolskiego, zwłaszcza Sobór Apostolski opisany w Dziejach Apostolskich w rozdziale piętnastym, i okres pierwszego tysiąclecia Kościoła, w którym rozwinęły się struktury synodalne i soborowe. W Kościele rzymskokatolickim mamy dwa poziomy synodalności: pierwszy dotyczy prymatu papieża i kolegium biskupów będących z nim w jedności, drugi natomiast opiera się na udziale wszystkich ochrzczonych w życiu Kościoła, który polega na ich funkcji doradczej. Charakterystyczne dla Kościoła rzymskokatolickiego jest zachowanie wszystkich trzech poziomów synodalności: lokalnego, regionalnego i powszechnego, dzięki papieżowi, który zwołuje sobory. W Kościele rzymskokatolickim decyzje soborowe nie wymagają zatwierdzenia przez wiernych świeckich, ale uznawane są obowiązujące po przyjęciu ich przez zgromadzenie soborowe i papieża. Obecnie trwa dyskusja nad większym włączeniem w wiernych świeckich w podejmowanie decyzji dotyczących życia Kościoła.

Keywords

DE

Synode; Konzil; Synodalität; Katholizität; Orthodoxie; Luthertum

EN

synod; council; synodality; Catholicism; Orthodoxy; Lutheranism

PL

synod; sobór; synodalność; katolicyzm; prawosławie; luteranizm

• Publisher: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie / Wyższe Seminarium Duchowne w Koszalinie
• Journal: Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie
• Year: 2023
• Volume: 30
• Pages: 45-67

Dates

published

2023

Contributors

author

Janusz Bujak

• Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, Instytut Nauk Teologicznych

References

• Afanasjew, Mikołaj. Kościół Ducha Świętego. Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, 2002.
• Althaus, Rüdiger. „Die Synodalität (in) der Kirche aus Sicht des katholischen Kirchenrechts”. Catholica 2, 70 (2016): 101–113.
• Antòn, Angel. El misterio de la Iglesia. T. 2. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos; Toledo: Estudio teologico de San Ildefonso, 1986.
• Baczyński, Andrzej. „Kościół jako Eucharystia”. Rocznik Teologiczny 2 (2014): 117–135.
• Bara, Zoltán Józef. „La Santissima Trinità come fonte e modello di sinodalità della Chiesa secondo Dumitru Stăniloae”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 29 (2022): 41–70.
• Berndt, Christian. „Gründung des Deutschen Reichs 1871. Protestantischer Jubel und katholische Skepsis”. Dostęp 13.01.2023. https://www.deutschlandfunkkultur.de/gruendung-des-deutschen-reichs-1871-protestantischer-jubel-100.html.
• Blaza, Marek. „Synodalność (soborowość) w Kościołach wschodnich”. Studia Bobolanum 31, 2 (2020): 87–111.
• Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi kościoła, red. Stanisław Głowa, Ignacy Bieda. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1989.
• Bujak, Janusz. „Idźcie do Józefa”. Nauczanie papieży o św. Jozefie. Od bł. Piusa IX do Franciszka. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2021.
• Bujak, Janusz. „Etapy rozwoju synodalności Kościoła pierwszego tysiąclecia w dokumentach dialogu katolicko-prawosławnego”. Ateneum Kapłańskie 3 (2005): 525–544.
• Bujak, Janusz. „Komunia Kościołów lokalnych a kolegialność episkopatu w dokumentach dialogu katolicko-prawosławnego”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 9 (2004): 67–79.
• Bujak, Janusz. „Nauczanie papieża Franciszka o synodalności w kontekście współczesnej refleksji teologicznej i ekumenicznej”. Collectanea Theologica 1 (2021): 51–76.
• Bujak, Janusz. „Pierwszeństwo Kościoła powszechnego wobec Kościołów lokalnych”. Collectanea Theologica 76, 1 (2006): 39–55.
• Bujak, Janusz. „Sakramentalność święceń biskupich w Konstytucji dogmatycznej o Kościele «Lumen gentium» nr 21”. Colloquia Theologica Ottoniana 1 (2006): 17–29.
• Bujak, Janusz. „Synodalność i prymat jako wyzwanie w ekumenicznym dialogu katolicko-prawosławnym”. Sympozjum 26, 1 (2022): 91–122.
• Bujak, Janusz. Dialog katolicko-prawosławny w latach 2005–2015. Studia i Rozprawy 40. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
• Calabrese, Gianfranco. „Il «significato» teologico-ecclesiale della sinodalità: punti fermi e questioni aperte. Prospettiva cattolica”. Path 13, 1 (2014): 157–181.
• Dinkel, Christoph. „Synode III. Reformation bis zur Gegenwart”. W: Theologische Realenzyklopädie, Band 32, 571–575. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2001.
• Duprey, Pierre. „La structure synodale de l’Eglise dans la théologie orientale”. Proche-Orient Chretienne (1970): 123–145.
• Ferrario, Fulvio. „Il significato teologico-ecclesiale della sinodalità: punti fermi e questioni aperte. La prospettiva protestante”. Path 1 (2014): 147–156.
• Franciszek. Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”: do biskupów, prezbiterów i diakonów, do osób konsekrowanych, do wiernych świeckich: o głoszeniu Ewangelii we współczesnym świecie. Częstochowa: Edycja św. Pawła, 2013.
• Gaillardetz, Richard. „The Eucharistic Ecclesiology of Nicolas Afanassieff: Prospects and Challenges for Contemporary Ecumenical Dialogue”. Diakonia 27 (1994): 18–44.
• Hauschildt, Friedrich. „Synodalität (in) der evangelischen Kirche”. Catholica 2, 70 (2016): 114–132.
• Hauschildt, Friedrich. „Synodalität nach evangelischen Verständnis und im Hinblick auf die Debatte in der römisch-katholisch Kirche”. Catholica 2, 74 (2020): 112–129.
• Ioan-Vasile, Leb. „La signification théologique-ecclesiale de la synodalité: points fortes et questions ouvertes; un point de vue orthodoxe”. Path 13, 1 (2014): 137–146.
• Kasper, Walter. Vie dell’unità. Prospettive dell’ecumenismo. Brescia: Queriniana, 2006.
• Kijas, Zdzisław. „Zasada «sobornosti» w teologii i życiu Wschodu prawosławnego”. Studia Theologica Varsaviensia 2 (1995): 31–45.
• Loubichi, Stefan. „Die unrühmliche Rolle der Evangelischen Kirche im Dritten Reich”. Dostęp 13.01.2013. https://www.zukunft-braucht-erinnerung.de/die-unruehmliche-rolle-der-evangelischen-kirche-im-dritten-reich.
• Łosski, Włodzimierz. Teologia dogmatyczna. Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, 2000.
• Meyendorff, John. Teologia bizantyjska. Historia i doktryna. Warszawa; Instytut Wydawniczy PAX, 1984.
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna. Synodalność w życiu i misji Kościoła. Tłum. własne.
• Moskałyk, Jarosław. „Funkcja soborności Kościoła”. Colloquia Theologica Ottoniana 1 (2011): 115–128.
• Mueller, John Theodore. Dogmatyka chrześcijańska. Podręcznik dla duszpasterzy, nauczycieli i laików. Warszawa: Lutheran Heritage Foundation, 2008.
• Nikolakopoulos, Konstantin. „Prinzipien der Synodalität nach dem Neuen Testament. Insbesondere am Beispiel des Apostelskonzils”. Orthodoxes Forum 2 (1991): 193–205.
• Oeldemann, Johannes. „Die Synodalität in der Orthodoxen Kirche”. Catholica 2, 70 (2016): 133–148.
• Paprocki, Henryk. „Prawosławne rozumienie związku Eucharystii z Kościołem”. Sympozjum 1 (2011): 49–59.
• Pesch, Otto Hermann. Zrozumieć Lutra. Kraków: W drodze, 2008.
• „«Pierwszy bez równych». Odpowiedź Patriarchatu Ekumenicznego na stanowisko Patriarchatu moskiewskiego w kwestii prymatu w Kościele powszechnym (8.01.2014)”, w: Janusz Bujak, Dialog katolicko-prawosławny w latach 2005–2015, Studia i Rozprawy 40, 185–191. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
• Przybył, Elżbieta. Wyznania wiary. Kościoły orientalne i prawosławne. Kraków: Partner, 2006.
• Rabczyński, Paweł. „Synodalność według papieża Franciszka”. W: Synodalność. Perspektywa polskokatolicka i rzymskokatolicka, red. Paweł Rabczyński, 115–125. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 2020.
• Schwarz, Anderea. „Verfassung der Evangelisch-Lutherischen Kirche im rechtsrheinischen Bayern, 1921”. Dostęp 9.01.2023. https://www.historisches-lexikon-bayerns.de/Lexikon/Verfassung_der_Evangelisch-Lutherischen_Kirche_im_rechtsrheinischen_Bayern,_1921.
• Słomski, Wojciech. „Eklezjologia eucharystyczna Mikołaja Afanasiewa”. Collectanea Theologica 3 (1997): 97–105.
• Sobór Watykański II. „Konstytucja dogmatyczna o Kościele «Lumen gentium»”. W: Sobór Watykański II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, 139–266. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2008.
• Sojka, Jerzy. „Czym jest sobór dla Kościoła? Perspektywa ewangelicka”. W: Przed Soborem Wszechprawosławnym, red. Tadeusz Kałużny, Zdzisław Józef Kijas, 55–82. Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, 2016.
• „Stanowisko Patriarchatu moskiewskiego w kwestii prymatu na poziomie Kościoła powszechnego (28.12.2013)”. W: Janusz Bujak, Dialog katolicko-prawosławny w latach 2005–2015. Studia i Rozprawy 40, 176–184. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
• Špidlík, Tomáš. Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów, 2000.
• Szymański, Walenty. „Kompetencje konstantynopolitańskiego synodu endemousa (do XI w.) odnośnie do sakramentów”. Studia Warmińskie 16 (1979): 399–432.
• Wspólna Międzynarodowa Komisja dla Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym. „Synodalność i prymat podczas pierwszego tysiąclecia: ku wspólnemu rozumieniu w służbie jedności, Chieti, 21 września 2016 r.”. Tłum. E. Sojka. Studia i Dokumenty Ekumeniczne 2, 83 (2018): 122–129.
• Vitali, Dario. „Il Concilio Vaticano I nel contesto ecclesiologico del secolo XIX”. Path 13 (2014): 69–76.

Identifiers

DOI

10.18276/skk.2023.30-03

Biblioteka Nauki

30098241