Model i wzór osobowy księdza parafialnego w interpretacji socjologicznej i w wyobrażeniach katolików dorosłych w Polsce na przełomie XX i XXI wieku

• Authors: Józef Baniak

Title variants

EN

The model and personal pattern of a priest working in a parish in the sociological interpretation and in the imagination of adult Catholics in Poland at the turn of the 20th and 21st centurie

Abstracts

EN

The presented article consists of two parts: theoretical and empirical. In the theoretical part, the author shows two issues: the methodological assumptions of the research undertaken in the article and the sociological interpretation of the model and personal pattern of the priest on duty in a parish. In the empirical part, he shows and analyzes from a sociological point of view the ideas of adult Polish Catholics regarding the model and personal pattern of a priest working in a parish. In the empirical part, I show and analyze, from a sociological point of view, the ideas of adult Polish Catholics regarding the model and personal pattern of a priest working in a parish. In the imagination of Catholics, there are their attitudes and assessments, including the attitude of such priests to the model of a priest that is valid (functions) in the Roman Catholic Church. The basis for this analysis are the results of surveys carried out by sociologists in the past and present century in rural and urban parishes. These studies have shown that the community model and personal pattern of the priest serving in a parish postulated theological doctrine of the institutional Church. In many aspects it differs from the official model, which is indicated by the views of the surveyed adult Catholics directly regarding this model. This difference is confirmed by the results of the sociological research presented here. The attitudes and assessments of the surveyed adult Catholics regarding the model and personal pattern of the priest who serves in a parish were sometimes significantly by their personal and social characteristics and the parish environment (the type of parish – rural and urban), as well as the specificity of the local community. Positive and negative (critical) assessments of the respondents regarding the model of the priest serving in a parish were also closely related to their global attitude to faith in God and religious practices.

DE

Der vorliegende Artikel besteht aus zwei Teilen: einem theoretischen und einem empirischen. Im theoretischen Teil zeigt der Autor zwei Themen auf: die methodischen Annahmen der in diesem Artikel durchgeführten Forschung und die soziologische Interpretation des Modells und des persönlichen Musters eines Pfarrers. Im empirischen Teil zeigt und analysiert er aus soziologischer Sicht die Wahrnehmungen erwachsener polnischer Katholiken in Bezug auf das Modell und das persönliche Verhaltensmuster eines Pfarrers. Zu diesen Wahrnehmungen gehören auch Einstellungen und Bewertungen, die sich auf die Haltung der Pfarrer gegenüber dem in der römisch-katholischen Kirche geltenden Priestermodell beziehen. Grundlage für diese Analyse sind die Ergebnisse von Umfragen, die Soziologen im vergangenen und im gegenwärtigen Jahrhundert in ländlichen und städtischen Pfarreien durchgeführt haben. Diese Studien haben gezeigt, dass das Umwelt- und Persönlichkeitsmodell des Pfarrers, wie es von erwachsenen polnischen Katholiken dargestellt wird, nicht mit dem in der theologischen Lehre der institutionellen Kirche postulierten Priestermodell identisch ist. Es unterscheidet sich in vielen Aspekten und Strängen vom offiziellen Modell, wie die Wahrnehmung der befragten erwachsenen Katholiken zu diesem Modell ausdrücklich zeigt. Dieser Unterschied wird durch die Ergebnisse der hier vorgestellten soziologischen Forschung bestätigt. Die Einstellungen und Bewertungen der befragten erwachsenen Katholiken zum Leitbild und zum persönlichen Leitbild des Pfarrers unterscheiden sich zum Teil deutlich nach persönlichen und sozialen Merkmalen und sind abhängig vom Umfeld der Pfarrei (von der Art der Pfarrei - ländlich und städtisch) sowie von den Bedingungen der örtlichen Gemeinschaft. Die positiven und kritischen Einschätzungen der Befragten zum Modell und persönlichen Vorbild des Pfarrers standen auch in engem Zusammenhang mit ihrer globalen Einstellung zum Glauben an Gott und zur religiösen Praxis.

PL

Prezentowany artykuł składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. W części teoretycznej autor ukazuje dwie kwestie: metodologiczne założenia badań podjętych w artykule i socjologiczną interpretację modelu i wzoru osobowego księdza parafialnego. W części empirycznej ukazuje i analizuje z socjologicznego punktu widzenia wyobrażenia dorosłych katolików polskich dotyczące modelu i wzoru osobowego księdza parafialnego. W tych wyobrażeniach mieszczą się postawy i oceny obejmujące nastawienie księży parafialnych do modelu kapłana obowiązującego w Kościele Rzymskokatolickim. Podstawę dla tej analizy stanowią wyniki badań ankietowych, które zostały zrealizowane przez socjologów w minionym i obecnym wieku w parafiach wiejskich i miejskich. Badania te wykazały, że środowiskowy model i wzór osobowy księdza parafialnego ukazywany przez dorosłych katolików polskich nie jest identyczny z modelem kapłana postulowanym w doktrynie teologicznej Kościoła instytucjonalnego. W wielu aspektach i wątkach różni się on od modelu oficjalnego, na co wskazują wyobrażenia badanych katolików dorosłych dotyczące wprost tego modelu. Różnicę tę potwierdzają wyniki prezentowanych tu badań socjologicznych. Postawy i oceny badanych katolików dorosłych dotyczące modelu i wzoru osobowego księdza parafialnego były niekiedy istotnie zróżnicowane przez ich cechy osobowe i społeczne oraz zależne od środowiska parafialnego (od typu parafii – wiejskiej i miejskiej), a także od uwarunkowań wspólnoty lokalnej. Oceny pozytywne i krytyczne respondentów dotyczące modelu i wzoru osobowego księdza parafialnego były także ściśle powiązane z ich globalnym stosunkiem do wiary w Boga i do praktyk religijnych.

Keywords

DE

Pastoralist; Katholiken; Priester; Soziologie; Modell; Umfragen

EN

Catholics; priest; pastor; sociology; pattern; surveys

PL

duszpasterz; katolicy; ksiądz; socjologia; wzór; badania ankietowe

• Publisher: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie / Wyższe Seminarium Duchowne w Koszalinie
• Journal: Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie
• Year: 2023
• Volume: 30
• Pages: 167-197

Dates

published

2023

Contributors

author

Józef Baniak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań, Wydział Socjologii, Zakład Socjologii Cywilizacji

References

• Babbie, Earl. Badania społeczne w praktyce. Tłum. Witold Betkiewicz, Marta Bucholc, Przemysław Gadomski, Jacek Haman, Agnieszka Jasiewicz-Betkiewicz, Agnieszka Kloskowska-Dudzińska, Mikołaj Kowalski, Maja Mozga, 353–360. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
• Baniak, Józef. „Aksjologiczny wymiar zawodu księdza”. Studia Socjologiczne 4 (1989): 215–233.
• Baniak, Józef. „Kapłani i kapłaństwo w świetle badań socjologicznych i postulatów Vaticanum II”. Prace Naukowe WSP w Częstochowie 1 (1987b): 81–102.
• Baniak, Józef. „Kapłan jako typ roli społecznej”. W: Od Kościoła ludu do Kościoła wyboru. Religia a przemiany społeczne w Polsce, red. Irena Borowik, Witold Zdaniewicz, 148–175. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 1996.
• Baniak, Józef. Ksiądz w oczach młodzieży. Obraz kapłana w świadomości młodzieży licealnej i akademickiej (na przykładzie Kalisza). Studium socjologiczne. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”, 1993.
• Baniak, Józef. „Model kapłana diecezjalnego w Kościele katolickim – analiza socjologiczno-teologiczna”. Człowiek i Światopogląd 8 (1987a): 72–86.
• Baniak, Józef. „Obraz kapłana w świadomości współczesnych katolików polskich”. Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne 20 (1988): 221–252.
• Baniak, Józef. „Obraz kapłana w świadomości świeckich”. W drodze 12 (1990): 84–92.
• Baniak, Józef. Obraz kapłana w świadomości katolików świeckich na przykładzie Kalisza, Kotłowa i Przedborowa. Studium socjologiczne. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1994.
• Baniak, Józef. „Portret księdza w wyobrażeniach i ocenach polskiej młodzieży. Studium socjologiczne”. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2013.
• Baniak, Józef. Rezygnacja z kapłaństwa i wybór życia małżeńsko-rodzinnego przez księży rzymskokatolickich w Polsce. Studium socjologiczne. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2001.
• Baniak, Józef. Wierność powołaniu a kryzys tożsamości kapłańskiej. Studium socjologiczne na przykładzie Kościoła w Polsce. Poznań: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UAM, 2000.
• Blalock, Hubert C. Statystyka dla socjologów. Tłum. Marek Tabin, Irena Topińska, Krzysztof Starzec, 430–437. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1977.
• Borowski, Andrzej. „O wykształceniu humanistycznym duchownych”. Ateneum Kapłańskie 2–3, 537–538, 131 (1998): 165–176.
• Czarnowski, Stefan. Kultura. Dzieła. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1956.
• Frankfort-Nachmias, Chava, David Nachmias. Metody badawcze w naukach społecznych. Tłum. Elżbieta Hornowska. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2001.
• Fremel, Ferdinand G. „Zum Problem der Leitungstätigkeit in der Pfarrei oder der Pfarrei als Chef”. W: Dienst der Vermittlung. Festschrift zum 25-jährigen Bestehen des philosophisch-theologischen Studiums im Priesterseminar Erfurt, red. Wilhelm Ernst, Konrad Feiereis, Fritz Hoffmann, 586–623. Leipzig, 1977.
• Frielingsdorf, Karl. „Wege zur partnerschaftlichen Führung in der Kirche”. Diakonia 1 (1976): 6–24.
• Greshake, Gisbert. Być kapłanem: teologia i duchowość urzędu kapłańskiego. Tłum. Kazimierz Wójtowicz. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1983.
• Jonaczyk, Zygmunt. „Kapłan – kierownik wspólnoty parafialnej”. W: Osobowość kapłańska, red. Józef Majka, 201–215. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław, 1976.
• Jopek, Stanisław. „Kształcenie księży w Polsce lat dziewięćdziesiątych”. Więź 2, 496 (2000): 85–96.
• Kamiński, Ryszard. Przynależność do parafii katolickiej. Studium pastoralne. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin, 1987.
• Kłoskowska, Antonina. „Modele społeczne i kultura masowa”. Przegląd Socjologiczny 2 (1959): 42–59.
• Kłoskowska, Antonina. „Wzory i modele w socjologicznych badaniach rodziny”. Studia Socjologiczne 1 (1962): 27–46.
• Korzeniowski, Marek. Religijność pokoleń. Studium przypadku rejonu kędzierzyńsko--kozielskiego. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2005.
• Laikat i duchowieństwo w Kościele katolickim w Polsce. Problem dialogu i współistnienia, red. Józef Baniak. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, 2010.
• Libiszowska-Żółtkowska, Maria. „Świeccy apostaci o duchowieństwie oraz o funkcjach i dysfunkcjach Kościoła katolickiego w Polsce – wyniki badan socjologicznych”. W: Laikat i duchowieństwo w Kościele katolickim w Polsce. Problem dialogu i współistnienia, red. Józef Baniak, 319–340. Poznań: Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM, 2010.
• Lisowski, Grzegorz. „Praktyczne problemy z doborem próby do badań”. W: Metody statystyczne w socjologii, red. Krzysztof Szaniawski, 58–60. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1968.
• Majka, Józef. „Wpływ środowiska i przemian społecznych na kształtowanie się modelu kapłana – duszpasterza”. W: Osobowość kapłańska, red. Józef Majka, 105–132. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1976.
• Mariański, Janusz. „Autorytet księdza – aspekty socjologiczne”. Chrześcijanin w Świecie 50 (1977): 74–94.
• Mariański, Janusz. Dynamika przemian religijności wiejskiej w rejonie płockim w warunkach industrializacji (1967–1976). Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum, 1984b.
• Mariański, Janusz. Żyć parafią. Socjologiczne aspekty kierowania wspólnotą parafialną. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1984a.
• Merton, Robert King. Social Theory and Social Structure. Free Press from the University of California, 1949.
• Merton, Robert King. Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Tłum. Ewa Morawska, Jerzy Wertenstein-Żuławski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1982 i 2002.
• Midali, Mario. „Crisi del sacerdozio e risposta del Concilio”. W: I sacerdoti nello spirito del Vaticano II, A. Favale, 307–345. Torino: Leuman, 1968.
• Nowak, Stefan. Metodologia badań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1970.
• Nowak, Stefan. Metodologia badań socjologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1985.
• Piwowarski, Władysław. „Księża w opinii parafian wiejskich”. Homo Dei 2 (1963): 96–124.
• Piwowarski, Władysław. „Księża w opinii parafian miejskich”. Więź 5 (1964): 69–85.
• Piwowarski, Władysław. „Moralność jako sprawdzian żywotności religijnej”. Studia Warmińskie 2 (1966): 128–144.
• Piwowarski, Władysław. Religijność wiejska w warunkach urbanizacji. Studium socjologiczne. Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 1971.
• Piwowarski, Władysław. Religijność miejska w rejonie uprzemysłowionym. Studium socjologiczne. Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 1977.
• Piwowarski, Władysław. „Tradycyjny autorytet kapłana w procesie przemian”. W: Religijność ludowa – ciągłość i zmiana, red. Władysław Piwowarski, 129–152. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1983.
• Potocki, Andrzej. „Podmiotowość i demokracja – paradygmaty dialogu duchownych i świeckich”. W: Laikat i duchowieństwo w Kościele katolickim w Polsce. Problem dialogu i współistnienia, red. Józef Baniak, 221–234. Poznań: Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM, 2010.
• Pytkowski, Wacław. Organizacja badań i ocena prac naukowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1985.
• Rogowski, Roman. „Kapłan jako świadek tajemnicy”. W: Osobowość kapłańska, red. Józef Majka, 133–164. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 1976.
• Słowiński, Grzegorz. „Ksiądz wczoraj i dziś. Społeczne konstruowanie powołania do kapłaństwa”. W: Religijność i duchowość – dawne i nowe formy, red. Maria Libiszowska-Żółtkowska, Stella Grotowska, 408–423. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2010.
• Szostkiewicz, Stefan. Procedury i techniki badań socjologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Nauk Społecznych, 1964.
• Świątkiewicz, Wojciech. „Portret księdza”. W: Kościół katolicki na początku trzeciego tysiąclecia w opinii Polaków, red. Witold Zdaniewicz, Sławomir Henryk Zaręba, 107–120. Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2004.
• Taras, Piotr. „Problem modelu kapłana w Kościele katolickim”. Znak 20 (1968): 1110–1132.
• Tomczyk, Bronisław. „Model kapłana w świetle dokumentów Soboru Watykańskiego II”. Studia Warmińskie 9 (1975): 276–313.

Identifiers

DOI

10.18276/skk.2023.30-09

Biblioteka Nauki

30098242