„Rzeczy pospolite”: stare i nowe pojęcia powszechnika

• Authors: Paweł Rojek

Title variants

EN

“Common Things”: The Old and the New Concepts of Universals

Abstracts

EN

Analytic philosophers usually believe that the problem of universals they discuss is the same problem that was discussed in antiquity and the Middle Ages. However, historians of philosophy point out that the old dispute on universals involved many different issues and did not focus on the currently debated problem of common properties. In my book Tropy i uniwersalia [Tropes and Universals], I assumed that the concept of universals had more or less the same meaning and I interpreted St. Thomas Aquinas’ position as a kind of contemporary realism. My interpretation raised interesting polemics by historians of philosophy, Tomasz Tiuryn and Michał Głowala. In this paper I attempt to examine the similarities and differences between contemporary and medieval understandings of universals and to answer some of their objections. It seems that there were at least three different notions of universals in the Middle Ages. First, they were understood as common beings, strictly identical in many realizations. This concept of universals is perhaps due to the patristic discussions of the Trinity in the fourth century. Second, universals were defined as entities predicated of the many, that is, as general concepts existing in the intellect. Third, and finally, they were thought, especially in late scholasticism, as entities divided into their realizations. Only the first concept agrees with the contemporary understanding of universals. It follows that the medieval and contemporary dispute over universals partially overlap. Finally, I also try to show that the interpretations of Aquinas’s position proposed by Tomasz Tiuryn and Michał Głowala lead in fact to a peculiar position that combines trope theory and Quine’s ostrich nominalism.

PL

Filozofowie analityczni zwykle uważają, że dyskutowany przez nich problem uniwersaliów jest tym samym problemem, którym zajmowano się w starożytności i średniowieczu. Historycy filozofii pokazują jednak, że dawny spór o uniwersalia dotyczył wielu różnych kwestii i wcale nie skupiał się na dyskutowanym obecnie problemie wspólnych własności. W swojej książce Tropy i uniwersalia przyjmowałem, że pojęcie powszechników miało zawsze mniej więcej to samo znaczenie i interpretowałem stanowisko św. Tomasza z Akwinu jako rodzaj współczesnego realizmu. Moja interpretacja wywołała interesujące polemiki ze strony historyków filozofii, Tomasza Tiuryna i Michała Głowali. W tym artykule staram się zbadać podobieństwa i różnice między współczesnym a średniowiecznym rozumieniem powszechników i odpowiedzieć na niektóre sformułowane przez nich zarzuty. Wygląda na to, że w średniowieczu istniały co najmniej trzy różne pojęcia uniwersaliów. Po pierwsze, rozumiano je jako byty wspólne, ściśle tożsame w wielu swoich realizacjach. To pojęcie uniwersaliów być może zawdzięczamy patrystycznym dyskusjom o Trójcy Świętej w IV wieku. Po drugie, uniwersalia definiowano jako byty orzekane o wielu, to znaczy ogólne pojęcia istniejące w intelekcie. Po trzecie wreszcie, uważano je, zwłaszcza w późnej scholastyce, za byty dzielące się w swoich realizacjach. Tylko to pierwsze pojęcie zgadza się ze współczesnym rozumieniem uniwersaliów. Wynika z tego, że średniowieczny i współczesny spór o powszechniki częściowo pokrywają się ze sobą. Staram się także pokazać, że proponowane przez Tiuryna i Głowalę interpretacje stanowiska św. Tomasza prowadzą do osobliwego poglądu łączącego teorię tropów i strusi nominalizm Quine’a.

Keywords

PL

uniwersalia; realizm; nominalizm; teoria tropów; scholastyka; patrystyka; Trójca Święta

EN

universals; realism; nominalism; trope theory; scholasticism; patristics; Trinity

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2022
• Volume: 70
• Issue: 3
• Pages: 367-399

Dates

published

2022

Contributors

author

Paweł Rojek

• Jagiellonian University in Krakow, Poland

• https://orcid.org/0000000225840108

References

• Armstrong, David Malet. 1975. „Towards a Theory of Properties: Work in Progress on the Problem of Universals”. Philosophy 50, no. 192: 145–155. DOI: https://doi.org/10.1017/S0031819100061039.
• Armstrong, David Malet. 1978a. Universals and Scientific Realism, t. 1: Nominalism and Realism. Cambridge: Cambridge University Press.
• Armstrong, David Malet. 1978b. Universals and Scientific Realism, t. 2: Theory of Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
• Armstrong, David Malet. 1989. Universals: An Opinionated Introduction. Boulder: Westerview Press.
• Armstrong, David Malet. 1997. A World of State of Affairs. Cambridge: Cambridge University Press.
• Arystoteles. 1983. Metafizyka. Tłum. Kazimierz Leśniak. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [PWN].
• Arystoteles. 2018. Peri hermeneias (Hermeneutyka). Tłum. Tomasz Tiuryn. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Augustyn. 1996. O Trójcy Świętej. Tłum. Maria Stokowska. Kraków: Znak.
• Barska, Katarzyna. 2021. „Ontologia Romana Ingardena wobec sporu o uniwersalia. W związku z książką Pawła Rojka Tropy i uniwersalia”. Filozofia Nauki 29, nr 1: 81–107. DOI: https://doi.org/10.14394/filnau.2021.0004.
• Boecjusz. 2009. „Drugi komentarz do Isagogi, ks. I, rozdz. 10–11”. Tłum. Tomasz Tiuryn. W: Tomasz Tiuryn. Boecjusz i problem uniwersaliów, 401–408. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Branson, Beau. 2014. The Logical Problem of the Trinity. Dissertation, University of Notre Dame.
• Brower, Jeffrey E. 2016. „Aquinas on the Problem of Universals”. Philosophy and Phenomenological Research 92, no. 3: 715–735. DOI: https://doi.org/10.1111/phpr.12176.
• Chrudzimski, Arkadiusz. 2011. „Nominalizm”. W: Przewodnik po metafizyce, red. Sebastian Kołodziejczyk, 127–159. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Copleston, Frederick. 1955. Aquinas. Baltimore: Penguin Books.
• Cross, Richard. 2002. „Gregory of Nyssa on Universals”. Vigiliae Christianae 56, no. 4: 372–410. DOI: 0.1163/157007202320809202.
• Cross, Richard. 2003. „Duns Scotus on Divine Substance and the Trinity”. Medieval Philosophy and Theology 11: 181–201. DOI: https://doi.org/10.1017.S1057060803000070.
• Erismann, Christophe. 2007. „Immanent Realism. A Reconstruction of an Early Medieval Solution to the Problem of Universals”. Documenti e Studi sulla Tradizione Filosofica Medievale 18: 211–229.
• Erismann, Christophe. 2014. „Explaining Exact Resemblance: Gilbert of Poitiers’s Conformitas Theory Reconsidered”. Oxford Studies in Medieval Philosophy 2: 1–24.
• Edwards, Douglas. 2014. Properties. Cambridge: Polity Press.
• Galluzzo, Gabriele. 2008. „The Problem of Universals and its History. Some General Considerations”. Documenti e Studi sulla Tradizione Filosofica Medievale 19: 335–369.
• Gałka z Dobczyna, Andrzej. 1997. „Pieśń o Wiklefie”. W: Polska poezja świecka XV wieku, red. Maciej Włodarski, 23–29. Wrocław: Ossolineum.
• Głowala, Michał. 2022. „Tomasz z Akwinu i widmo ukrytego nominalizmu”. Roczniki Filozoficzne 70, nr 3: 325–346. DOI: https://doi.org/10.18290/rf22703.14.
• Grossmann, Reinhardt. 1994. The Existence of the World. An Introduction to Ontology. London: Routledge.
• Heitzman, Marian. 1926. „Jana Wyclifa traktat De universalibus i jego wpływ na Uniwersytet Praski i Krakowski”. Archiwum Komisji do Badania Historii Filozofii w Polsce 2, nr 2: 111–156.
• Jan Duns Szkot. 2000. „Czy substancja materialna ze swej natury jest substancją jednostkową i indywidualną”. Tłum. Martyna Koszkało. W: Wszystko to ze zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XIV wieku, red. Elżbieta Jung-Palczewska, 51–61. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kenny, Anthony. 1986. „The Realism of the De Universalibus”. W: Wyclif in His Times, red. Anthony Kenny, 17–29. Oxford: Oxford University Press.
• Kolbuszewski, Stanisław. 1964. Herezja kanonika Jędrzeja Gałki. Wrocław: Ossolineum.
• Lewis, David. 1997. „New Work for a Theory of Universals”. W: Properties, red. D. H. Mellor, Alex Oliver, 188–227. Oxford: Oxford University Press.
• Libera, Alain de. 2014. La Querelle des universaux. De Platon à la fin du Moyen Âge. Paris: Seuil.
• Loux, Michael J. 2021. Metafizyka. Współczesne wprowadzenie. Tłum. Marcin Iwanicki. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Markowski, Mieczysław. 1968. „Stanowisko polskich średniowiecznych komentatorów Isagogi Porfiriusza wobec wiklefowskiej teorii uniwersaliów”. Roczniki Filozoficzne 15, z. 1: 125–131.
• Moreland, James P. 2001. Universals. Chesham: Acumen.
• Panaccio, Claude. 2012. „Universals”. W: The Oxford Handbook of Medieval Philosophy, red. John Marenbon, 385–402. Oxford: Oxford University Press.
• Piwowarczyk, Marek. 2020. „Platonizm a spór o uniwersalia. W związku z książką Pawła Rojka Tropy i uniwersalia”. Filozofia Nauki 28, nr 2: 113–133. DOI: https://doi.org/10.14394/filnau.2020.0012.
• Quine, Willard Van Orman. 2000. „O tym, co istnieje”. W: Willard Van Orman Quine. Z punktu widzenia logiki. Tłum. Barbara Stanosz, 29–47. Warszawa: Aletheia.
• Rojek, Paweł. 2018. „Regresy podobieństwa. Podwójny relacyjny argument przeciwko nominalizmowi tropowemu”. Filozofia Nauki 26, nr 2: 13–40. DOI: https://doi.org/10.14394/filnau.2018.0009.
• Rojek, Paweł. 2019. Tropy i uniwersalia. Badania ontologiczne. Warszawa: Scholar.
• Rojek, Paweł. 2021. „Piekący problemat Ingardena. Platonizm, uniwersalia i byty relacyjne”. Filozofia Nauki 29, nr 1: 109–138. DOI: https://doi.org/10.14394/filnau.2021.0002.
• Rojek, Paweł. 2022. „Barbarzyńca w ogrodzie. Wprowadzenie do dyskusji o Tropach i uniwersaliach”. Roczniki Filozoficzne 70, nr 3: 277–296. DOI: https://doi.org/10.18290/rf22703.12.
• Spade, Paul Vincent. 1985. „Introduction”. W: John Wyclif. On Universals, vi-l. Oxford: Oxford University Press.
• Spade, Paul Vincent. 1994. „Introduction”. W: Five Texts on the Mediaeval Problem of Universals: Porphyry, Boethius, Abelard, Duns Scotus, Ockham, red. Paul Vincent Spade, vii-xviii. Indianapolis: Hackett.
• Spade, Paul Vincent. 2005. „The Problem of Universals and Wyclif's Alleged Ultrarealism”. Vivarium 43 (1): 111–123. DOI: https://doi.org/10.1163/1568534054068429.
• Stróżewski, Władysław. 2003. Ontologia. Kraków: Aureus.
• Swieżawski, Stefan. 1978. Dzieje filozofii europejskiej XV wieku, t. 3: Byt. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Swieżawski, Stefan. 2000. Dzieje europejskiej filozofii klasycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Szymura, Jerzy. 2011. „Nominalizm”. W: Przewodnik po metafizyce, red. Sebastian Kołodziejczyk, 161–210. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Tiuryn, Tomasz. 2009. Boecjusz i problem uniwersaliów. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Tiuryn, Tomasz. 2022. „Arystoteles i początki pojęcia powszechnika”. Roczniki Filozoficzne 70, nr 3: 297–324. DOI: https://doi.org/10.18290/rf22703.13.
• Tomasz z Akwinu. 2000. „O bycie i istocie”. Tłum. Mieczysław A. Krąpiec. W: Mieczysław A. Krąpiec. Byt i istota. Św. Tomasza „De ente et essentia” przekład i komentarz, 7–47. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
• Urbańczyk, Stanisław. 1981. „Komentarz filologiczny do Pieśni o Wiklefie Andrzeja Gałki”. W: O języku literatury, red. Józef Bubak i Aleksander Wilkoń, 28–36. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Wicher, Andrzej. 2016. „Pieśń o Wiklefie Andrzeja Gałki jako próba upolitycznienia filozoficznego realizmu”. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 66: 223–236.
• Wyclif, John. 1985. On Universals. Transl. by Anthony Kenny. Oxford: Oxford University Press.
• Zachhuber, Johannes. 2013. „Universals in the Greek Church Fathers”. W: Universals in Ancient Philosophy, red. Riccardo Chiaradonna i Gabriele Galluzzo, 425–470. Pisa: Edizioni della Normale.

Identifiers

DOI

10.18290/rf22703.16

Biblioteka Nauki

31232207