Źródła polskiego kartezjanizmu fenomenologicznego: Od Idei i percepcji do Człowieka i czasu

• Authors: Wojciech Starzyński

Title variants

EN

Sources of Polish Phenomenological Cartesianism: From Idea i Percepcja [Idea and Perception] to Człowiek i Czas [Man and Time]

Abstracts

EN

The aim of this article is to examine the sources of Polish phenomenological Cartesianism, which the author hypothesises to be found in Kazimierz Twardowski’s doctoral dissertation Idee und Perception:  Eine erkenntnistheoretische Untersuchung aus Descartes (1891). The dissertation is examined from the aspect of Brentano’s influence on it, which can be seen both at the level of epistemological solutions and in the concept of practising the history of philosophy. Although Twardowski corrects Brentano’s interpretation of Descartes, he remains on the ground of Brentano's descriptive psychology, which constitutes a certain preliminary version of phenomenology. The second part of the article reconstructs the Cartesian motif contained in Roman Ingarden’s egology as presented in his Człowiek i czas [Man and Time] (1937–1946), in order to conclude by characterising the common elements supporting the continuity and specificity of the Cartesian motif in the beginnings of Polish phenomenology. 

PL

Celem artykułu jest zbadanie źródeł polskiego kartezjanizmu fenomenologicznego, które autor hipotetycznie sytuuje w rozprawie doktorskiej Kazimierza Twardowskiego Idee und Perception. Eine erkenntnistheoretische Untersuchung aus Descartes (1891). Rozprawa jest badana w aspekcie brentanowskiego na nią wpływu, który daje się zauważyć zarówno na poziomie rozstrzygnięć epistemologicznych, jak i w koncepcji uprawiania historii filozofii. Choć Twardowski koryguje w niej kartezjańską interpretację Brentana, to pozostaje na gruncie brentanowskiej psychologii opisowej, stanowiącej pewną wstępną wersję fenomenologii. W drugiej części artykułu rekonstruuje się wątek kartezjański zawarty w egologii Romana Ingardena, jaką zaprezentował w Człowieku i czasie (1937–1946), by w konkluzji scharakteryzować wspólne elementy przemawiające za ciągłością i swoistością motywu kartezjańskiego w początkach polskiej fenomenologii.

Keywords

EN

Cartesianism; Polish phenomenology; egology; Kazimierz Twardowski; Roman Ingarden; Franz Brentano; Descartes

PL

kartezjanizm; fenomenologia polska; egologia; Kazimierz Twardowski; Roman Ingarden; Franz Brentano; Descartes

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2023
• Volume: 71
• Issue: 3
• Pages: 63-92

Dates

published

2023

Contributors

author

Wojciech Starzyński

• Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences

• https://orcid.org/0000000339766292

References

• Albertazzi, Liliana. 1993. „Brentano, Twardowski, and Polish scientific philosophy”. W: Polish Scientific Philosophy: The Lvov–Warsaw School, red. Francesco Coniglione, Roberto Poli i Jan Woleński, 11–40. Amsterdam: Rodopi.
• Besoli, Stefano. 1988. „La rappresentazione e il suo oggetto: dalla psicologia descrittiva alla metafisica”. W: Kazimierz Twardowski. 1988. Contenuto e oggetto. Tłum. Stefano Besoli, 7–21. Torino: Bollati Boringhieri.
• Betti, Arianna. „Twardowski and Brentano”. W: The Routledge Handbook of Franz Brentano and the Brentano School, red. Uriah Kriegel, 305–311. New York: Routledge.
• Bęben, Dariusz. 2012. „Recepcja fenomenologii Edmunda Husserla w Polsce. Próba periodyzacji”. Fenomenologia 10: 107–123.
• Brentano, Franz. 1888/1889. „Descartes Meditationen (Aufzeichnungen f. praktische Uebungen)”. W: Compositions. (MS Ger 230). Houghton Library, Harvard University.
• Brentano, Franz. 1989. O źródle poznania moralnego. Tłum. Czesław Porębski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Brentano, Franz. 1999. Psychologia z empirycznego punktu widzenia. Tłum. Włodzimierz Galewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Brożek, Anna. 2010. Kazimierz Twardowski w Wiedniu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Chrudzimski, Arkadiusz. 2009. „Husserl i Brentano”. Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria 18, nr 4 (72): 115–130.
• Dąmbska, Izydora. 1978. „François Brentano et la pensée philosophique en Pologne. Casimir Twardowski et son école”. Grazer Philosophische Studien 5: 117–129.
• Descartes, René. 1996. Listy do Regiusa. Uwagi o pewnym pisemku. Tłum. Jerzy Kopania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Descartes, René. 2001. Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem. Tłum. Maria i Kazimierz Ajdukiewiczowie, Stefan Swieżawski i Izydora Dąmbska. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
• Descartes, René. 2001a. Zasady filozofii. Tłum. Izydora Dąmbska. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
• Fisette, Denis. 2018. „Phenomenology and Descriptive Psychology: Brentano, Stumpf, Husserl.” W: The Oxford Handbook of the History of Phenomenology, red. Dan Zahavi, 88–105. Oxford: Oxford University Press.
• Husserl, Edmund. 1982. Medytacje kartezjańskie. Tłum. Andrzej Wajs. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ingarden, Roman. 1987. „Człowiek i czas”. W: Książeczka o człowieku, 39–69. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Ingarden, Roman. 1987a. Spór o istnienie świata, t. I: Ontologia egzystencjalna, t. II: Ontologia formalna, cz. 2: Świat i świadomość. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kriegel, Uriah. 2017. „Brentano on Judgment”. W: The Routledge Handbook of Franz Brentano and the Brentano school, red. Uriah Kriegel, 103–109. New York: Routledge.
• Kuliniak, Radosław, Dorota Leszczyna, Mariusz Pandura i Łukasz Ratajczak. 2018. „Izydora Dąmbska - Pani Profesor wśród lwowskich filozofów”. W: Korespondencja Izydory Dąmbskiej z Romanem Witoldem Ingardenem, red. Radosław Kuliniak, Dorota Leszczyna, Mariusz Pandura i Łukasz Ratajczak, 16–126. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Kuliniak, Radosław, Dorota Leszczyna, Mariusz Pandura i Łukasz Ratajczak. 2018a. „Wstęp do wykładów Kazimierza Twardowskiego z filozofii nowożytnej”. W: Kazimierz Twardowski. Lwowskie wykłady akademickie. Tom II: Wykłady z historii filozofii. Część III: Wykłady z filozofii nowożytnej, red. Radosław Kuliniak, Dorota Leszczyna, Mariusz Pandura i Łukasz Ratajczak, 7–50. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Mehl, Edouard. 2021. „Phenomenology and Cartesian Tradition”, W: The Routledge Handbook of Phenomenology and Phenomenological Philosophy, red. Daniele De Santis, Burt C. Hopkins i Claudio Majolino, 64–71. New York: Routledge.
• Natorp, Paul. 1882. Descartes’ Erkenntnistheorie. Eine Studie zur Vorgeschichte des Kritizismus. Marburg: N. G. Elwert.
• Libardi, Massimo. 1996. „Franz Brentano (1838–1917)”. W: The School of Franz Brentano, red. Liliana Albertazzi, Massimo Libardi i Roberto Poli, 25–79. Nijhoff International Philosophy Series, vol. 52. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. https://doi.org/10.1007/978-94-015-8676-4_2.
• Paczkowska, Elżbieta. 1976. „Przedmowa tłumacza”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, 22: 319–320.
• Paczkowska-Łagowska, Elżbieta. 1980. Psychika i poznanie. Epistemologia Kazimierza Twardowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Piwowarczyk, Marek. 2010. „Endurance and Temporality”. Polish Journal of Philosophy 4: 157–169.
• Płotka, Witold. 2017. „Motyw kartezjański w polskiej fenomenologii (1895–2015): Przegląd stanowisk i próba bilansu”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, 62 (Supplement): 139–170.
• Rollinger, Robin. 2004. „Brentano and Husserl”. W: The Cambridge Companion to Brentano, red. Jacquette Dale, 255–276. Cambridge: Cambridge University Press.
• Simons, Peter. 2004. „Judging correctly: Brentano and the reform of elementary logic”. W: The Cambridge Companion to Brentano, red. Jacquette Dale, 255–276. Cambridge: Cambridge University Press.
• Starzyński, Wojciech. 2017. „Percepcja i idea: podwójny kierunek kartezjanizmu Twardowskiego”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 62 (Supplement): 171–180.
• Starzyński, Wojciech. 2021. „Roman Ingarden’s Egology and Cartesianism”. Studia UBB. Philosophia 66: 189–211. DOI:10.24193/subbphil.2021.1.10.
• Starzyński, Wojciech. 2022. „Three Enlightenments of Modernity in the Historico-Philosophical Conception of Kazimierz Twardowski”. Dialogue and Universalism 32, no. 1: 147–164.
• Twardowski, Kazimierz. 1892. Idee und Perception. Eine erkenntnistheoretische Untersuchung aus Descartes. Vienna: Verlag von Carl Konegen.
• Twardowski, Kazimierz. 1927. „Franciszek Brentano a historia filozofii.” In Rozprawy i artykuły filozoficzne, 229–242. Lwów: Księgarnia S.A. „Książnica-Atlas” T. N. S. W.
• Twardowski, Kazimierz. 1965. Wybrane pisma filozoficzne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Twardowski, Kazimierz. 1976. „Idea i percepcja. Z badań epistemologicznych nad Kartezjuszem”. Tłum. Elżbieta Paczkowska. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 22: 321–344.
• Twardowski, Kazimierz. 1988. Contenuto e oggetto. Tłum. Stefano Besoli. Torino: Bollati Boringhieri.
• Twardowski, Kazimierz. 2013. „Idea i percepcja. Z badań epistemologicznych nad Kartezjuszem”. Tłum. Elżbieta Paczkowska. W: Myśl, mowa i czyn. Pisma wybrane. Miscellanea. Część I, red. Anna Brożek i Jacek Jadacki, 79–107. Kraków: Copernicus Center Press.
• Twardowski, Kazimierz. 2013a. „W sprawie klasyfikacji zjawisk psychicznych”. W: Myśl, mowa i czyn. Pisma wybrane. Miscellanea. Część I, red. Anna Brożek i Jacek Jadacki, 137–139. Kraków: Copernicus Center Press.
• Twardowski, Kazimierz. 2014. „Autobiografia [5]”. Tłum. Elżbieta Paczkowska. W: Myśl, mowa i czyn. Część II, red. Anna Brożek, Jacek Jadacki, 35–49. Kraków: Copernicus Center Press.
• Twardowski, Kazimierz. 2018. Lwowskie wykłady akademickie. Tom II: Wykłady z historii filozofii. Część III: Wykłady z filozofii nowożytnej, red. Radosław Kuliniak, Dorota Leszczyna, Mariusz Pandura i Łukasz Ratajczak. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.

Identifiers

DOI

10.18290/rf23713.4

Biblioteka Nauki

31232837