Prawda i normatywność: Czy prawda jest normą oceny twierdzeń?

• Authors: Robert Kublikowski

Title variants

EN

Truth and Normativity: Is Truth a Norm of Evaluation of Propositions?

Abstracts

EN

The category of truth has been controversial since ancient philosophy until the contemporary one. Discussions on the correspondence classical theory of truth have given rise to non-classical theories combining the notion of truth with evidence, a useful action, coherence or a common agreement etc. A sharp polemics has tried to eliminate at all the category of truth. The question arises whether such a radical criticism is right and justified? It seems that it is exaggerated. The goal of this article is an argumentation for the thesis that truth - as a value and a norm (“a pattern”, an element of a reference system etc.) - is indispensable for the epistemic evaluation of propositions which have their theoretical and practical consequences. The structure of the article is fixed by the following paragraphs: (1) the criticism of the category of truth, (2) truth as a value and (3) truth as a norm in a reference system. At the starting point I take a compact characteristics of truth formed by Michael P. Lynch in his monograph entitled True to Life: Why Truth Matters (2020): (a) Truth is objective. (b) Truth is a value, truth is good. (c) Truth is a valuable goal of inquiry. (d) Truth is valuable itself. In fact truth is valuable because it makes it possible to claim that someone is not right, lies, commits perjury, misleads someone in private or social life. Apart from that without the category of truth it is even impossible to claim - as scepticism maintains - that it is true that truth is not valuable, noteworthy etc. The category of truth - which plays a role of a cognitive goal and of a norm - despite various controversies is still indispensable for the evaluation of a logical value of sentences (and propositions expressed by them). The category of truth is semantic, but its recognition - someone’s acknowledging of a sentence as true (i.e. an assertion) - is a pragmatic category. Asserted post factum efficiency of an action - undertaken on the basis of a sentence - is a strong reason for acknowledging it as true. The respect for truth is better that the lack of it.

PL

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda - jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) - jest niezbywalna przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić - jak to usiłuje czynić sceptycyzm - że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy - pełniąca funkcję poznawczego celu i normy - pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie - uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) - jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak.

Keywords

EN

a belief; truth; a justification; cognition; knowledge; a value; a norm

PL

przekonanie; prawda; uzasadnianie; poznanie; wiedza; wartość; norma

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2023
• Volume: 71
• Issue: 4
• Pages: 43-58

Dates

published

2023

Contributors

author

Robert Kublikowski

• John Paul II Catholic University of Lublin, Faculty of Philosophy, Institute of Philosophy, Department of the Methodology of Sciences

• https://orcid.org/0000000251993941

References

• Blackburn, Simon. 2018. On Truth. New York: Oxford University Press.
• Boghossian, Paul. 2007. Fear of Knowledge. Against Relativism and Constructivism. Oxford: Clarendon Press.
• Brandom, Robert B. 2001. Articulating Reasons. An Introduction to Inferentialism. Cambridge, MA–London, England: Harvard University Press.
• Bronk, Andrzej. 2006. „Prawda i kultura europejska”. W: Myśli o języku, nauce i wartościach. Księga ofiarowana Profesorowi Jackowi Juliuszowi Jadackiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Witold Strawiński, Mariusz Grygianiec, Anna Brożek, 396–410. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Chmielewski, Adam. 2022. „Critical Rationalism and Trust in Science”. Science & Education 31: 1671–1690.
• Chudy, Wojciech. 2003. Filozofia kłamstwa. Kłamstwo jako fenomen zła w świecie osób i społeczeństw. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
• Ellis, Brian. 2001. Scientific Essentialism. New York: Cambridge University Press.
• Engel, Pascal. 2001. „Is Truth a Norm?”. W: Interpreting Davidson, red. Peter Kotatko, Peter Pagin i Gabriel Segal, 37–51. Stanford: CSLI Publications.
• Filutowska, Katarzyna. 2022. „Pluralizm aletyczny Lyncha, czyli o wartości prawdy w czasie postprawdy” (recenzja książki: Michael Patrick Lynch. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna, tłum. Dawid Misztal, seria „Kim jest Człowiek?”. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020, ss. 491). Edukacja Filozoficzna 73: 233–240.
• Glanzberg, Michael, red. 2018. The Oxford Handbook of Truth. Oxford: Oxford University Press.
• Greenough, Patrick, i Michael P. Greenough, red. 2006. Truth and Realism. Oxford: Clarendon Press.
• Grobler, Adam. 1993. Prawda i racjonalność naukowa. Kraków: Inter Esse.
• Grobler, Adam. 2000. Prawda a względność. Kraków: Aureus.
• Horwich, Paul. 1998a. Meaning. Oxford: Oxford University Press.
• Horwich, Paul. 1998b. Truth. Oxford: Oxford University Press.
• Horwich, Paul. 2005. Reflections on Meaning. Oxford: Oxford University Press.
• Horwich, Paul. 2018. „Is truth a normative concept?”. Synthese (numer specjalny o minimalizmie na temat prawdy), 195, no. 3: 1127–1138.
• Jonkisz, Adam, i Wojciech Morszczyński, red. 1996. Postacie prawdy, t. 1. Cieszyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Jonkisz, Adam, red. 1997. Postacie prawdy, t. 2. Cieszyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Jonkisz, Adam, red. 1999. Postacie prawdy, t. 3. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Judycki, Stanisław. 2001. „O klasycznym pojęciu prawdy”. Roczniki Filozoficzne, 49, nr 1: 25–62.
• Judycki, Stanisław. Epistemologia, t. 1–2. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”, Warszawa: Instytut Tomistyczny.
• Keyes, Ralph. 2017. Czas postprawdy. Nieszczerość i oszustwa w codziennym życiu. Przeł. z języka angielskiego Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kornblith, Hilary. 1995. Inductive Inference and Its Natural Ground. An Essay in Naturalistic Epistemology. Cambridge, MA–London, England: A Bradford Book–The MIT Press.
• Kublikowski, Robert. 2012. „Rozum - wiedza - wiara. Dynamika znaczeń”. Roczniki Filozoficzne 60, nr 2: 71–88.
• Kublikowski, Robert. 2019. Inferencjalizm semantyczny Roberta B. Brandoma. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Kublikowski, Robert. 2021. „Inferencjalizm semantyczny. Studium analityczno-krytyczne filozofii języka Roberta B. Brandoma”. Roczniki Filozoficzne 69, nr 4: 145–169.
• Lekka-Kowalik, Agnieszka. 2011. „O prawdzie jako celu nauki i fundamencie jej etosu”. W: Spór o prawdę, red. Andrzej Maryniarczyk, Katarzyna Stępień i Paweł Gondek. Zadania współczesnej metafizyki, t. 13, 315–338. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
• Lynch, Michael P. 1998. Truth in Context: An Essay on Pluralism and Objectivity. Cambridge, MA–London, England: The MIT Press.
• Lynch, Michael P. 2009. Truth As One and Many. Oxford: Oxford University Press.
• Lynch, Michael P. 2020. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna. Przeł. z języka angielskiego Dawid Misztal. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Lynch, Michael P., Jeremy Wyatt, Junyeol Kim i Nathan Kellen, red. 2021. The Nature of Truth. Classic and Contemporary Perspectives, wyd. 2. Cambridge, MA–London, England: A Bradford Book–The MIT Press.
• Maciaszek, Janusz. 2008. Znaczenie. Prawda. Przekonanie. Problematyka znaczenia w filozofii języka. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Majdański, Stanisław. 2003. „Postawy i logiczne wartości (szkic w nawiązaniu do pewnych idei Jana Łukasiewicza)”. W: Wartość i sens. Aksjologiczne aspekty teorii interpretacji: studia, red. Andrzej Tyszczyk, Edward Fiała i Ryszard Zajączkowski, 93 125. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• McHugh, Conor, i Jonathan Way. 2022. Getting Things Right: Fittingness, Reasons, and Value. Oxford: Oxford University Press.
• McHugh, Conor. 2012. „The Truth Norm of Belief”. Pacific Philosophical Quarterly 93, no. 1: 8–30.
• Mulligan, Kevin, Peter Simons i Barry Smith. 1984. „Truth-Makers”. Philosophy and Phenomenological Research 44, no. 3: 287–321.
• Rodzeń, Jacek. 2005. Czy sukcesy nauki są cudem? Studium filozoficzno-metodologiczne argumentacji z sukcesu nauki na rzecz realizmu naukowego. Rozprawy. Kraków–Tarnów: OBI – Biblos.
• Rorty, Richard. 1999. Obiektywność, relatywizm i prawda. Przeł. z języka angielskiego Janusz Margański. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Rorty, Richard. 2005. „True to Life: Why Truth Matters” (recenzja). Philosophy and Phenomenological Research 71, no. 1: 231–239.
• Schantz, Richard, red. 2002. What is Truth? Current Issues in Theoretical Philosophy, t. 1. Berlin–New York: Walter de Gruyter.
• Sepczyńska, Dorota. 2015. Problematyczny status prawdy w polityce. Strauss – Rawls – Habermas. Kraków: Universitas.
• Skorupski, John. 2010. The Domain of Reasons. Oxford: Oxford University Press.
• Stępień, Antoni B. 1995. Wstęp do filozofii, wyd. 5. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Szubka, Tadeusz. 2006. „Dlaczego należy zapomnieć o korespondencyjnej teorii prawdy?”. Filozofia Nauki (numer specjalny o prawdzie) 14, nr 2 (54): 59–73.
• Szymura, Jerzy. 2006. „Kłopoty z pojęciem korespondencji”. Filozofia Nauki (numer specjalny o prawdzie) 14, nr 2 (54): 27–58.
• Tokarz, Marek. 2006. Argumentacja, perswazja, manipulacja. Wykłady z teorii komunikacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Tuchańska, Barbara. 2012. Dlaczego prawda? Prawda jako wartość w sztuce, nauce i codzienności. Warszawa: Wydawnictwo Poltext.
• Whiting, Daniel. 2013. „Truth: the Aim and Norm of Belief”. Theorema 32, no. 3: 121–135.
• Williamson, Timothy. 2017a. „Norms of Belief: Structure”. Whitehead Lecture 2017, 1. Harvard University. YouTube, video, 1:55:08. Dostęp 1.09.2023. https://www.youtube.com/watch?v =Bw2xiKE42A0.
• Williamson, Timothy. 2002. Knowledge and its Limits. Oxford: Oxford University Press.
• Williamson, Timothy. 2017b. „Norms of Belief: Strength”. Whitehead Lecture 2017, 2. Harvard University. YouTube, video, 1:49:55. Dostęp 1.09.2023. https://www.youtube.com/watch?v =fIpmml2sfnY.
• Wojtysiak, Jacek. 2021a. „Prawda”. To Prawda! wystawa - warsztaty - spotkanie. Youtube, video 49:54. Dostęp 1.09.2023. https://www. youtube.com/watch?v=GJbwENASPZ0 &t=0s.
• Wojtysiak, Jacek. 2021b. „Jak ocalić prawdę”. To Prawda! wystawa - warsztaty - spotkanie. You Tube, video 1:01:22. Dostęp 1.09.2023. https://www. youtube. com/watch?v=-aUebICkxe8.
• Woleński, Jan. 2005. Epistemologia: poznanie, prawda, wiedza, realizm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Ziemińska, Renata, red. 2013. Przewodnik po epistemologii. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Identifiers

DOI

10.18290/rf23714.3

Biblioteka Nauki

31233173