Klasyczna argumentacja a persona w inskrypcjach nagrobnych czasów nowożytnych

• Authors: Jarosław Nowaszczuk

Title variants

EN

The Aantique Argumentation a persona in Inscriptions on Modern Gravestones

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Starożytni znawcy dziedziny retoryki formułowali katalogi loci a persona, czyli wypisy okoliczności (circumstantiae) albo atrybutów (attributa) dotyczących opisywanej postaci. Niektórzy z nich, jak Marek Fabiusz Kwintylian, doceniali znaczenie tych loci jako sedes argumentorum, czyli źródeł, którymi można posłużyć się w zakresie dowodzenia. Kategorie, które wyszczególnili antyczni uczeni są w wysokim stopniu zbieżne z tymi, jakie w charakterystyce postaci zmarłego, a przez to w strukturze inskrypcji nagrobnych wyodrębnili nowożytni teoretycy tej formy pisarstwa, jak choćby Thomas Correa, Jacobus Pontanus, Gaetano Felice Verani. Jak przekonuje wywód Christiana Weise w dziele De poesi hodiernorum politicorum sive de argutis inscriptionibus libri II, koincydencja nie jest przypadkowa. Uczony stwierdza wprost, że w tworzeniu napisów nagrobnych można wykorzystać topikę retoryczną z zakresu przyporządkowanego osobie (a persona). Twierdzenia badaczy gatunku znajdują potwierdzenia w zachowanym dorobku epigraficznym. Wysiłki pisarzy zmierzały ku temu, by jak najzwięźlej odnieść się do maksymalnej ilości loci a persona. Jak pokazano na przykładzie, tendencja do amplifikacji poprzez congeries, nie wiązała się z wielkością płyty nagrobnej i kosztami jej wykonania, lecz wynikała z upodobań estetycznych epoki.

EN

Antique rhetoricians produced loci a persona directories, i.e. lists of circumstances (circumstantiae) or attributes (attributa) relating to the person being described. Some of them, such as Marcus Fabius Quintilianus, valued the importance of these loci as sedes argumentorum, i.e. sources that can be referred to for arguments. The categories identified by the antique scholars are largely consistent with those identified in the descriptions of the dead, and thus in the structure of gravestone inscriptions, by modern researchers studying this form of writing, including Thomas Correa, Jacobus Pontanus, Gaetano Felice Verani, to mention only a few. In his work entitled De poesi hodiernorum politicorum sive de argutis inscriptionibus libri II, Christian Weise argues that this coincidence is not accidental. This scholar points out clearly that rhetoric topics can be used for a persona epigraphic inscriptions. The assertions made by epigraph researchers are reflected in the preserved epigraphs. The writers made efforts to refer, as concisely as possible, to the largest possible number of loci a persona. An example shows that the tendency towards amplification through congeries was not linked with the size of the gravestone or the cost of making it, but was a result of the aesthetic preferences of the time.

Keywords

PL

Kompozycja inskrypcji nagrobnych; struktura epitafiów; aplikowanie loci a persona w twórczości funeralnej; zasady tworzenia napisów nagrobnych; Kompozycja inskrypcji nagrobnych; struktura epitafiów; aplikowanie loci a persona w twórczości funeralnej; zasady tworzenia napisów nagrobnych

EN

Composition of gravestone inscriptions; structure of epitaphs; application of loci a persona in funeral writings; the rules for creating gravestone inscriptions

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2020
• Volume: 68
• Issue: 3
• Pages: 71-92

Dates

published

2020-02-07

Contributors

author

Jarosław Nowaszczuk

• University of Szczecin, Faculty of Theology

• https://orcid.org/0000-0002-4584-5184

References

• [Incertus Auctor]. „Incerti auctoris tractatus de adtributis personae et negotio (siue Commentarius in Ciceronis de Inuentione)”. W Rhetores Latini minores, ed. Carl Halm, 305-310. Lipsiae: in aedibus B.G. Teubneri, 1863.
• Alcuinus Flaccus Albinus. Dialogus de rhetorica et virtutibus. W Patrologiae cursus completus (PL), red. Jacques-Paul Migne, t. CI, szp. 919-950. Parisiis: Ex Typis J.-P. Migne, 1863.
• Augustinus Aurelius. Principia rhetorices. W Patrologiae cursus completus (PL), red. Jacques Paul Migne, t. XXXII, szp. 1439-1448. Parisiis: Ex Typis Catholicis Migne, 1841.
• Balbín, Bohuslav. Verisimilia humaniorum disciplinarum. Pragae: Typis Universitatis Carolo-Ferdinandea, 1666.
• Boëthius Anicius Manlius Severinus. De differentiis topicis libri quattuor. W Patrologiae cursus completus (PL), red. Jacques-Paul Migne, t. LXIV, szp. 1174-1216. Parisiis: Ex Typis Jacques Paul Migne, 1847.
• Callimachus, Philippus [Buonaccorsi, Filippo]. Rhetorica, edidit Casimirus Felix Kumaniecki. Varsaviae: Auctarium Maeandreum, 1950.
• Caussin, Nicolas. De eloquentia sacra et humana libri XVI. Parisiis: Apud I. Libert, 1643.
• Cicero Marcus Tullius. „O wynalezieniu retorycznem”. W Marek Tulliusz Cyceron: Dzieła. Tłumaczył Erazm Rykaczewski. T. VIII, cz. 2. Poznań: Xięgarnia luxemburgska, 1879.
• Cicero, Marcus Tullius. O inwencji retorycznej / De inventione. Tłumaczyła Karolina Ekes, wstęp Bartosz Awianowicz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2013.
• Correa, Thommaso. De toto eo poematis genere, quod epigramma vulgo dicitur. Venetiis: Ex officina F. Ziletti, 1569.
• Helikon Sarmacki. Wątki i tematy polskiej poezji barokowej. Wybór tekstów, wstęp i komentarz André de Vinzenz, opracował Marian Malicki, ilustracje wybrał Juliusz Chrościcki. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989.
• Du Cygne, Martin. Ars rhetorica. Sylvaeducis: Apud J. a Turnhout, 1677.
• Dyck, Joachim. Ticht-Kunst. Deutsche Barockpoetik und rhetorische Tradition. Bad Homburg vor der Höhe–Berlin–Zürich: Gehlen, 1969.
• Erasmus Roterodamus Desiderius. De copia verborum libri duo. In usum scholæ Paulinæ. Londini: Imprimebat J.F. Dove, Venenunt apud G. et W.B. Whittaker, 1823.
• Faber, Basilius. Thesaurus eruditionis scholasticae. Lipsiae et Francofurti: Sumptibus Haeredum Schürerio-Gözianorum et J. Fritzschii, 1672.
• Gesnerus, Iohannes Matthias. Novus linguae et eruditionis Romanae thesaurus. T. I. Lipsiae: Impensis C. Fritschii viduae et B. Chr. Breitkopfii, 1749.
• Hermogenes. „Wstępne ćwiczenia retoryczne. Προγυμνάσματα [Progymnasmata]”. W Progymnasmata. Greckie ćwiczenia retoryczne i ich modelowe opracowanie. Opracowanie, tłumaczenie, komentarz Henryk Podbielski, 59-82. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2013.
• Hofmann, Johann Jacob. Lexicon Universale historiam sacram... chronologiam... geographiam... genealogiam... explanans. T. II. Lugduni Batavaroum: Apud J. Hackium, C. Boutesteyn, P. Vander, AA et J. Luchtmans, 1698.
• Kirsch, Adam Friedrich. Abundantissimum cornucopiae linguae Latinae et Germanicae selectum. Pars Latino-Germanica. Lipsiae: Sumtu Engelharti Beniaminis Svikertii, 1774.
• Kolendo, Jerzy, Jerzy Żelazowski, Eryk Bunsch. Teksty i pomniki. Zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego. Warszawa: Ośrodek Badań Archeologicznych-Novae, 2003.
• Krebs, Johann Philipp. Antibarbarus der Lateinischen Sprache. Frankfurt am Main: Verlag Ludwig Brönner, 1837.
• Lausberg, Heinrich. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Opracował i tłumaczył Albert Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini, 2002.
• Lichański, Jakub Zdzisław. Retoryka. Od renesansu do współczesności – tradycja i innowacja. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000.
• Melanchton, Philippus. „Compendiaria dialecticis ratio”. W Corpus reformatorum 20. Opracował Carolus Gotlieb Bretschneiderus, edidit Henricus Ernestus Bindseil, 709-764. Brunsvigae: Apud C.A. Schwetschke et filium, 1854.
• Menestrier, Claude-François. Des Decorations Funebres. Paris: Chez R.J.B. De La Caille, 1684.
• Milewska-Waźbińska, Barbara. Ars epitaphica. Z problematyki łacińskojęzycznych wierszy nagrobnych. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.
• Noltenius, Johannes Fridericus. Lexicon Latinae linguae antibarbarum. Lipsiae et Helmstadii: Apud Christian Frideric Weygand, 1744.
• Nowaszczuk, Jarosław. Miejsca wspólne łacińskich epitafiów epoki renesansu. Szczecin: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
• Nowaszczuk, Jarosław. Wierszowane epitafia łacińskie w Polsce epoki renesansu. Kompozycja. Antologia utworów. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2009.
• Perzanowski, Zbigniew, red. Zenon Piech, wstęp i komentarz. Corpus Inscriptionum Poloniae. T. VIII (Województwo Krakowskie), z. 2 (Bazylika Mariacka w Krakowie). Kraków: Dom Wydawniczy PWN, 1987.
• Plezia, Marian, red. Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
• Pontanus, Iacobus. Poeticarum institutionum libri tres. Ingolstadii: Ex typographia D. Sartorii, 1594.
• Skwara, Marek. O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 1999.
• Soares, Cyprianus [K. Cipriano]. De arte rhetorica libri tres. Conimbricae: Ex typographia in Collegio Artium Societatis Iesu, 1710.
• Sondel, Janusz. Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków. Kraków: Universitas, 1997.
• Starnawski, Jerzy. „Premisliensia w Szymona Starowolskiego Monumenta Sarmatarum”. Rocznik Przemyski 45, z. 3(2009), Literatura i język: 47-75.
• Starovolscius, Simon. Monumenta Sarmatarum. Cracoviae: In Officina Viduae et Haeredum F. Caesarii, 1655.
• Szymanowski, Wojciech. Dykcyonarz biograficzny powszechny. Warszawa: Nakład Gustawa Leona Glücksberga, 1851.
• Tosi, Renzo. Dizionario delle sentenze latine e greche. Milano: BUR Biblioteca Univ. Rizzoli, 2003.
• Trebellus, Theodosius, Latinae linguae universae promptuarium. T. I. Basileae: Per Ioan. Oporinum et Rob. Winther, 1545.
• Verani, Gaetano Felice. Pantheon argutae elocutionis. T. II. Augustae Vindelicorum et Francofurti: Sumptibus J.C. Bencard, 1712.
• Victor, Gaius Julius. „Ars rhetorica”. W Rhetores Latini minores, edidit Carl Halm, 371-448. Lipsiae: in aedibus B.G. Teubneri, 1863.
• Von Moos, Peter. Consolatio. Studien zur mittellateinischen Trostliteratur über den Tod und zum Problem der christilichen Trauer. T. II (Testimonienband). Münchem: W. Fink, 1972.
• Vovelle, Michel. Śmierć w cywilizacji Zachodu: od roku 1300 po współczesność. Przełożyli Tomasz Swoboda, Maryna Ochab, Magdalena Sawiczewska-Lorkowska, Diana Senczyszyn. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2004.
• Weise, Christian. De poesi hodiernorum politicorum sive de argutis inscriptionibus libri II. Weissenfelse: Excudebat J. Brühl, 1678.
• Worpitz, Georg. Clara et praeclara methodus parandae eloquentiae: secundum doctrinam et praecepta Cypriani Soarii e Societate Jesu... accommodata... et selecta... Coloniae Agrippinae: Sumptibus E.Th. Kinchii, 1700.
• Żychliński, Teodor. Złota księga szlachty polskiej. T. XV. Poznań: Jarosław Leitgeber, 1893.

Identifiers

DOI

10.18290/rh20683-5