„Als fromme und getrewe Bürger…” – projektowanie pożądanych zachowań społecznych w gdańskich ordynacjach ogniowych z XVI i XVII wieku

• Authors: Alicja Janusz

Title variants

EN

“Als fromme und getrewe Bürger…”: Designing Desired Social Behaviour in 16th- and 17th-century Fire Ordinances from Gdańsk

Abstracts

EN

Fire ordinances, called Feuerordnung or Willkür in German, were quite early documents regulating fire prevention and showing how to act in the case of a conflagration. They were especially popular in German-speaking areas, although they have rarely been investigated from a linguistic perspective. In this article, the vocabulary concerning desirable and undesirable human actions in the time of a conflagration, as well as the consequences of such actions, was analysed in order to investigate the focal vocabulary of the authors of three fire ordinances from Gdańsk. The aim of this article is also to state clearly, through analysis, whether the authors of the ordinances believed punishment or reward to be a better motivation in fire prevention.

PL

Ordynacje ogniowe, zwane też porządkami lub wilkierzami, są jednymi z najwcześniejszych instrukcji zachowania się w wypadku pożaru lub zagrożenia. Popularne zwłaszcza w obszarze niemieckojęzycznym, stanowią wciąż teksty słabo zbadane pod kątem językowym. W niniejszym artykule została przeanalizowana, pochodząca z trzech gdańskich dokumentów, leksyka dotycząca zachowań pozytywnych i negatywnych w obliczu zagrożenia, a także ta dotycząca ich konsekwencji, celem poznania wartościowania elementów rzeczywistości przez twórców poszczególnych porządków oraz ustalenia, co uznawali oni (karę czy nagrodę) za lepszą motywację do działań ku wspólnemu dobru.

Keywords

PL

porządki ogniowe; leksyka wartościująca; wczesno-nowo-wysoko-niemiecki; Gdańsk

EN

fire ordinance; focal vocabulary; Early New High German; Gdańsk

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2022
• Volume: 70
• Issue: 6
• Pages: 61-77

Dates

published

2022

Contributors

author

Alicja Janusz

• John Paul II Catholic University of Lublin, Poland

• https://orcid.org/0000000237195644

References

• Bartmiński, Jerzy. „Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata”. Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999, ss. 103-120.
• Hartweg, Frédéric, i Klaus-Peter Wegera. Frühneuhochdeutsch: Eine Einführung in die deutsche Sprache des Spätmittelalters und der frühen Neuzeit. Walter de Gruyter, 2013.
• Henning, Beate. Kleines Mittelhochdeutsches Wörterbuch 6. Auflage, Walter de Gruyter, 2014.
• Puzynina, Jadwiga. „Kłopoty z nazwami wartości (i wartościami)”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. 2014, online od 19.05.2015: cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_17951_et_2014_ 26_7. Dostęp 18.05.2021.
• Tokarski, Ryszard. „Słownictwo jako interpretacja świata”. Współczesny Język Polski, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej 2001, ss. 343-370.
• Ulicki, Bogusław. „Budownictwo ognioodporne w polskiej literaturze naukowej i technicznej XVIII-XIX i początku XX stulecia”. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, t. 64, nr 3, 2019, ss. 93-145.
• Ulicki, Bogusław. „Od sikawki ręcznej do sikawki parowej, czyli jak kiedyś gaszono pożary”, Histmag, online od 11.12.2016: histmag.org/Od-sikawki-recznej-do-sikawki-parowej-czyli- jak-kiedys-gaszono-pozary-14413. Dostęp 18.05.2021.
• Ulicki, Bogusław. „Technika w obronie przed pożarami dawnej Warszawy”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 64, nr 1, 2016, ss. 59-83.
• Von Kienle, Richard. Historische Laut- und Formenlehre des Deutschen. Max Niemeyer Verlag, 1960.

Identifiers

DOI

10.18290/rh22706.3

Biblioteka Nauki

31342673