„Nie potrzebuje zdrowy lekarstwa, rzecz dobra zaś – naprawy”. Pamflet Herasyma Smotryckiego Kalendarz rzymski nowy (1587)

• Authors: Tomasz Hodana

Title variants

EN

“A Healthy Man Needs No Cure, Nor a Good Thing Repair”: The New Roman Calendar (1587) by Herasym Smotrytsky

Abstracts

EN

This paper discusses the satirical pamphlet Kalendar rymskyj novy [The New Roman Calendar], part of Herasym Smotrytsky’s book better known as Kliuch tsarstva nebesnoho [The Key to the Heavenly Kingdom, 1587], which is the first printed example of Orthodox polemical literature in the Polish-Lithuanian Commonwealth. In his pamphlet, Smotrytsky shows the negative social consequences of the calendar reform by Pope Gregory XIII (1582) and categorically rejects the new calendar. Instead of scientific argumentation, he uses satire with irony, sarcasm, exaggeration and anecdotes. He also writes in a language close to the vernacular. All of this made his work understandable and convincing for Orthodox Ruthenians (Ukrainians and Belarusians) and accessible to the broad masses.  

PL

Artykuł prezentuje jeden z najwcześniejszych przykładów prawosławnego piśmiennictwa polemicznego epoki unii brzeskiej – Kalendarz rzymski nowy Herasyma Smotryckiego. Utwór ten ukazał się drukiem w zbiorze tekstów tegoż autora, znanym powszechnie jako Klucz królestwa niebieskiego (1587), i jest uznawany za pierwszy w historii literatury ukraińskiej pamflet. W charakterystyczny dla wypowiedzi satyrycznej sposób Smotrycki komentuje reformę kalendarzową Grzegorza XIII (1582), prezentując jednocześnie stanowisko Kościoła wschodniego. Nie wdając się w dyskusje na temat naukowych podstaw reformy, opisuje jej społeczne konsekwencje na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej, zamieszkałych przez ludność prawosławną, i przedstawia ośmieszającą krytykę katolickiego dyskursu jedności. Jego dzieło, napisane w przystępnej i atrakcyjnej dla ruskiego czytelnika formie oraz zrozumiałym dla niego językiem, jest przykładem udanego wykorzystania metod perswazji i argumentacji stosowanych w zachodnioeuropejskiej publicystyce religijnej doby reformacji i kontrreformacji.

Keywords

PL

Herasym Smotrycki; literatura polemiczna; reforma kalendarza; pamflet; Kościół prawosławny w Rzeczypospolitej

EN

Herasym Smotrytsky; polemical literature; Gregorian reform of the calendar; satirical pamphlet; Orthodox Church in the Polish-Lithuanian Commonwealth

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2022
• Volume: 70
• Issue: 7
• Pages: 29-43

Dates

published

2022

Contributors

author

Tomasz Hodana

• Jagiellonian University in Kraków, Poland

• https://orcid.org/0000000215387725

References

• Bilous, Petro V. Istoriya ukrayins'koyi literatury XI-XVIII st. Akademiya, 2009 [Білоус, Петро В. Історія української літератури XI-XVIII ст. Академія, 2009].
• [Borkowski], Andrzej. „Reforma kalendarza liturgicznego i jej recepcja w Kościele prawosławnym w Polsce”. Latopisy Akademii Supraskiej, vol. 4: Kalendarz w życiu Cerkwi i wspólnoty, red. Marzanna Kuczyńska i Urszula Pawluczuk, Fundacja „Oikonomos”, 2013, ss. 77-89.
• Calivas, Alciviadis C. „Oddawanie czci Bogu”. Prawosławie. Światło ze Wschodu, red. Krzysztof Leśniewski, Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 2009, ss. 215-229.
• Chodynicki, Kazimierz. Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska. Zarys historyczny (1370-1632). Skład główny Kasa imienia Mianowskiego. Instytut Popierania Nauki, 1934.
• Dziechcińska, Hanna. W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów renesansu. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Frick, David A. „Dzwony Wilna: mierzenie czasu w mieście wielu kalendarzy”. Tłum. Stanisław Dyduch. Czas i kalendarz, red. Zdzisław J. Kijas OFMConv, Wydawnictwo Naukowe PAT, 2001, ss. 237-270.
• Hrushevs'kyy, Mykhaylo. Istoriya ukrayins'koyi literatury, t. 5, kn. 2. Izbornyk, 1995 [Грушевський, Михайло. Історія української літератури, т. 5, кн. 2. Ізборник, 1995].
• Hrushevs'kyy, Mykhaylo. Istoriya Ukrayiny-Rusy, t. 6, Kyyiv–L'viv 1907 (reprint: Naukova dumka, 1995) [Грушевський, Михайло. Історія України-Руси, т. 6, Київ–Львів 1907 (передрук: Наукова думка, 1995].
• Hrytsay, Mykhaylo S. Davnya ukrayins'ka proza. Rol'fol'kloru u formuvanni obraznoho myslennya ukrayins'kykh prozayikiv XVI-pochatku XVIII st. Vyshcha shkola, 1975 [Грицай, Михайло С. Давня українська проза. Роль фольклору у формуванні образного мислення українських прозаїків XVI-початку XVIII ст. Вища школа, 1975].
• Kałużny, Tadeusz. „Rok liturgiczny w rycie bizantyjskim”. Czas i kalendarz, red. Zdzisław J. Kijas OFMConv, Wydawnictwo Naukowe PAT, 2001, ss. 159-186.
• Makhnovets' Leonid, redaktor. Istoriya ukrayins'koyi literatury, t. 1. Naukova dumka, 1967 [Махновець Леонід, редактор. Історія української літератури, т. 1. Наукова думка, 1967].
• Makhnovets', Leonid. Satyra i humor ukrayins'koyi prozy XVI-XVIII st. Naukova dumka, 1964 [Махновець, Леонід. Сатира i гумор української прози XVI-XVIII ст. Наукова думка, 1964].
• Markiewicz, Henryk. „Paszkwil i pamflet”. Nowe przekroje i zbliżenia. Szkice i rozprawy z wiedzy o literaturze. PIW, 1974, ss. 71-85.
• Mykytas', Vasyl', redaktor. Ukrayins’ka literatura XIV-XVI st. Naukova dumka, 1988 [Микитась Василь, редактор. Українська література XIV-XVI ст. Наукова думка, 1988].
• Myts'ko, Ihor Z. Ostroz'ka slov''yano-hreko-latyns'ka akademiya (1576-1636). Naukova dumka, 1990 [Мицько, Ігор З. Острозька слов’яно-греко-латинська академія (1576-1636). Наукова думка, 1990].
• Naumowicz, Józef. Geneza chrześcijańskiej rachuby lat. Tyniec. Wydawnictwo Benedyktynów, 2000.
• Pasichnyk, Ihor. „Klyuch tsarstva nebesnoho, Kalen''dar' rymsky novy Herasyma Smotryts'koho (Ostroh, 1587)”. Ostroz'ka akademiya XVI-XVII stolittya. Entsyklopediya, red. Ihor Pasichnyk, Vydavnytstvo Natsional'noho universytetu „Ostroz'ka akademiya”, 2010, ss. 156-160 [Пасічник, Ігор. „Ключ царства небесного, Каленъдарь римски новы Герасима Смотрицького (Острог, 1587)”. Острозька академія XVI-XVII століття. Енциклопедія, ред. Ігор Пасічник, Видавництво Національного університету „Острозька академія”, 2010, cc. 156-160].
• Pasichnyk, Ihor. „Smotryts'kyy Herasym”. Ostroz'ka akademiya XVI-XVII stolittya. Entsyklopediya, red. Ihor Pasichnyk, Vydavnytstvo Natsional'noho universytetu „Ostroz'ka akademiya”, 2010, ss. 413-416 [Пасічник, Ігор. „Смотрицький Герасим”. Острозька академія XVI-XVII століття. Енциклопедія, ред. Ігор Пасічник, Видавництво Національного університету „Острозька академія”, 2010, cc. 156-160].
• Shevchuk Valeriy, upor. Tysyacha rokiv ukrayins'koyi suspil'no-politychnoyi dumky. U 9-ty t., t. 2, kn. 1. Dnipro, 2001 [Шевчук Валерій, упор. Тисяча років української суспільно-політичної думки. У 9-ти т., т. 2, кн. 1. Дніпро, 2001].
• Sławiński, Janusz. „Pamflet”. Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, ss. 368-369.
• Stradomski, Jan. „O merytorycznych i konfesyjnych problemach reformy kalendarza w świetle XVI i XVII-wiecznej polemiki religijnej w Rzeczypospolitej”. „Pokazanie Cerkwie prawdziwej…”. Studia nad dziejami i kulturą Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej, red. Piotr Chomik, Libra. Wydawnictwo i Drukarnia PPHU, 2004, ss. 37-72.
• Sumtsov, Nikolay. „Istoricheskiy ocherk popytok katolikov vvesti v yuzhnuyu i zapadnuyu Rossiyu Grigorianskiy kalendar'”. Kiyevskaya starina, t. 21, 1888, ss. 235-258 [Сумцов, Николай. „Исторический очерк попыток католиков ввести в южную и западную Россию Григорианский календарь”. Киевская старина, т. 21, 1888, cc. 235-258].
• Tretiak, Józef. Piotr Skarga w dziejach i literaturze Unii brzeskiej. Nakładem Akademii Umiejętności, 1912.
• Tsypin, Vladislav. „Pravila sobora (Vselenskiy I sobor [I Nikeyskiy])”. Pravoslavnaya entsiklopediya, t. 9, Tserkovno-nauchnyy tsentr „Pravoslavnaya entsiklopediya”, 2005], ss. 576-580 [Цыпин, Владислав. „Правила собора (Вселенский I собор [I Никейский])”. Православная энциклопедия, т. 9, Церковно-научный центр „Православная энциклопедия”, 2005, cc. 576-580].
• Volyns'kyy, Petro, redaktor. Istoriya ukrayins'koyi literatury. Davnya literatura. Vyshcha shkola, 1969] Волинський, Петро, редактор. Історія української літератури. Давня література. Вища школа, 1969].
• Voznyak, Mykhaylo. Istoriya ukrayins'koyi literatury. U 2-kh kn., kn. 1. Svit, 1992 (pierwodruk 1920) [Возняк, Михайло. Історія української літератури. У 2-х кн., кн. 1. Світ, 1992 (вперше надруковано 1920)].
• Wąsowicz, Henryk. „Kalendarz juliański i gregoriański”. Czas i kalendarz, red. Zdzisław J. Kijas OFMConv, Wydawnictwo Naukowe PAT, 2001, ss. 77-115.
• Zahayko, Petro K. Ukrayins'ki pys'mennyky-polemisty kintsya ХVІ-pochatku ХVII stolit’ v borot’bi proty Vatikanu i uniyi, Vydavnytstvo AN URSR, 1957 [Загайко, Петро К. Українські письменники-полемісти кінця ХVІ-початку ХVII століть в боротьбі проти Ватікану і унії, Видавництво АН УРСР, 1957].
• Zavitnevich, Vladimir Z. „Palinodiya” Zakharii Kopystenskago i eya mesto v istorii zapadnorusskoy polemiki XVI i XVII vv. Varshava, 1883 [Завитневич, Владимир З. „Палинодия” Захарии Копыстенскаго и ея место в истории западнорусской полемики XVI и XVII вв., Варшава, 1883].
• Znosko, Aleksy. Kanony Kościoła wschodniego, t. 1. Bratczyk, 2000.

Identifiers

DOI

10.18290/rh22707.2

Biblioteka Nauki

31342729