„Z każdego stworzenia umiał się ku więtszej miłości Boskiej pobudzić”: zwierzęta jako przyjaciele sług Bożych (na podstawie Żywotów świętych Piotra Skargi)

• Authors: Ewa Cybulska-Bohuszewicz

Title variants

EN

„Each Creature Inspired to Greater God's Love”: Animals as Friends of God's Servants (on the Basis of Piotr Skarga's Żywoty Świętych)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi analizę motywów zwierzęcych występujących w Żywotach świętych P. Skargi. Mogłoby się wydawać, że nie pełnią one istotnej roli w monumentalnym przecież dziele. Jednak kiedy zwrócimy na nie baczniejszą uwagę, okazuje się, że są nośnikami cennych informacji, związanych z tym, w jaki sposób na gruncie chrześcijaństwa kształtowały się poglądy dotyczące miejsca człowieka i zwierząt we wszechświecie. Analiza zebranych w artykule motywów ukazuje, że nie mają racji bytu rozpowszechnione (zwłaszcza w ostatnim czasie) stereotypy, wynikające głównie z błędnego odczytania biblijnej frazy: „Czyńcie sobie ziemię poddaną”, w świetle których chrześcijaństwo jako religię już od samego początku cechować miał jakoby brak szacunku do stworzonego świata i instrumentalne podejście do zwierząt. Podobnie błędne jest przeświadczenie, że przyjazne relacje z „braćmi mniejszymi” miał tylko św. Franciszek z Asyżu, zaś inne święte osoby nie były związkami z nimi zainteresowane. Prezentowany tekst metodologicznie nawiązuje do ustaleń tzw. śląskiej „szkoły” mikrologii, a zatem zakłada skupienie się na tych częściach badanego dzieła, które są uznawane za fragmenty, odpryski, słowem − „miniatury” − komunikaty, które (na pierwszy rzut oka) nie przesądzają o jego wartości. Studium stanowi dopełnienie artykułu „Znać iżeście i bestyj podlejszy”: zoomorficzne inkarnacje szatana w „Żywotach świętych” Piotra Skargi, który został opublikowany w czasopiśmie „Terminus” (2/2019).

EN

This article is an analysis of the animal motifs in Piotr Skarga's Żywoty świętych [The Lives of the Saints]. It might initially seem that they do not play an important role in this monumental work. However, when we pay more attention to them, it turns out that they convey valuable information related to the way in which views on the place of man and animals in the Christian universe were formed. An analysis of the motifs collected in the article shows that there is no justification for those stereotypes which result mainly from an erroneous interpretation of the biblical phrase: „Be fruitful and multiply and fill the earth and subdue it”, according to which, from the very beginning, Christianity as a religion was supposed to be characterised by a lack of respect for the created world and a merely instrumental approach to animals. Similarly, the conviction that only St. Francis of Assisi had a friendly relationship with „friars minor”, while other saints were not interested in relationships with them, is also erroneous. The presented text methodologically refers to the findings of the so-called Silesian „school” of micrology, and therefore it aims to concentrate on those parts of the examined work which are considered to be fragments, scraps or „miniatures” – messages that (at first glance) do not determine its value. The present study supplements the article „Znać iżeście i bestyj podlejszy”: zoomorficzne inkarnacje szatana w „Żywotach świętych” Piotra Skargi published in the journal Terminus (2/2019).

Keywords

PL

świętość; zwierzęta; natura; hagiografia; patrologia; mikrologia; świętość; zwierzęta; natura; hagiografia; patrologia; mikrologia

EN

sacred; animals; nature; hagiography; patristics; micrology

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2020
• Volume: 68
• Issue: 1
• Pages: 31-57

Dates

published

2020-02-03

Contributors

author

Ewa Cybulska-Bohuszewicz

• The Institute of Literary Research of the Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland

References

• Abramowska J.: Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich, „Pamiętnik Literacki” 73(1982), z. 1-2, s. 3-23.
• Adamczyk D.: Postać węża w opowiadaniu z Rdz 3, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 2010, t. 15, s. 5-34.
• Aleksiejuk A.: „Homilie na sześć dni stworzenia” świętych Bazylego Wielkiego i Ambrożego z Mediolanu: przyczynek do analizy porównawczej „Hexaemeronów”, „Acta Patristica” 9(2018), z. 18, s. 56–72.
• Barycz H.: Z dziejów jednej książki, w: tegoż, Z epoki renesansu, reformacji i baroku. Prądy, idee, ludzie, książki, Warszawa 1971.
• Battistini M.: Astrologia, magia, alchemia. Leksykon historia, sztuka, ikonografia, przeł. E. Morka, Warszawa 2006.
• Borkowska M.: Motyw Raju odzyskanego w apoftegmatach Ojców Pustyni (Pustelnicy i zwierzęta), „Vox Patrum” 8(1988), z. 15, s. 951-960.
• Chevalier J., Gheebrant A.: Dictionaire des symboles: mythes, rêves, coutumes, gestes, formes, figures, coloreurs, nombres, Paryż 1982.
• Curtius E.R.: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. i oprac. A. Borowski, Kraków 1997.
• Cybulska-Bohuszewicz E.: „On utwierdził na wieki niebo niestanowne”. Chrześcijańska wizja kosmosu w poezji polskiej (od połowy XVI do połowy XVIII w.), Warszawa 2010.
• Dominikanie w czasach krucjat, katedr i herezji, red. T. Gałuszko, M. Karp, Poznań 2016.
• Dominikanie w środkowej Europie w XIII-XV wieku: aktywność duszpasterska i kultura intelektualna, red. J. Kłoczowski, J.A. Spież, Poznań 2002.
• Ferguson G.: Signs & Symbols in Christian Art, London–Oxford 1989.
• Forstner D.: Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. W. Zarzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 2001.
• Hanusiewicz M.: Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin 1998.
• Jaskóła P.: Bóg rzekł i stało się. Zarys patrologii, Opole 2018.
• Jordan z Saksonii: Książeczka o początkach Zakonu Kaznodziejów, przeł. M. Wylęgała, wstępem i przypisami opatrzył J.A. Spież, Warszawa 2008.
• Kobielus S.: Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji: Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
• Kopaliński W.: Słownik symboli, Warszawa 2001.
• Kowalski J.W.: Świat mnichów i zakonów, Warszawa 1987.
• Krasnodębski M.: Dusza i ciało. Zagadnienie zjednoczenia duszy i ciała w wybranych tekstach Tomasza z Akwinu oraz w filozofii tomistycznej, Warszawa 2004.
• Krzewińska A.: Miejsca rozkoszne i miejsca straszne w tradycjach mitologiczno-religijnych, filozoficznych i literacko-retorycznych, w: Muzy i Hestia. Studia dedykowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. M. Cieński i J. Sokolski, Wrocław 1999.
• Kwapiszewska-Antas M.: Człowiek wobec zwierząt na przestrzeni dziejów, „Słupskie Studia Filozoficzne” 2007, nr 6, s. 97-110.
• Lévi-Strauss C.: Totemizm, przeł. A. Steinsberg, Warszawa 1968.
• Lurker M.: Słownik obrazów i symboli religijnych, przeł. K. Romaniuk, Poznań 1989.
• Marecki J., Rotter L.: Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2009.
• Mayenowa M.: O kilku staropolskich formach ekspresywnych. Z materiałów „Słownika polszczyzny XVI w.”, „Pamiętnik Literacki” 1966, nr 4, s. 485-490.
• Nawarecki A.: [Wstęp do:] Miniatura i mikrologia literacka, t. I-III, red. A. Nawarecki, Katowice 2000-2003.
• Nawarecki A.: O śląskiej szkole mikrologii (1999-2005). Garść wspomnień, „Forum Poetyki” 2017, s. 13. http://fp.amu.edu.pl/o-slaskiej-szkole-mikrologii-1999-2005-garsc-wspomnien/
• Nehring P.: Topika wczesnych łacińskich żywotów świętych. Od „Vita Antonii” do „Vita Augustini”, Toruń 1999.
• Niesiołowski-Spanò Ł. [rec.]: Biblijny kult węża-addenda (w związku z artykułem Macieja Münnicha „Biblijny kult węży − próba interpretacji”, PH, t. XCV, 2004, z. 2, s. 153-167), „Przegląd Historyczny” 96(2005), nr 4, s. 607-616.
• Nowakowski D.: Św. Augustyn a paradoks zła, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Philosophica 2010, nr 23, s. 61-88.
• Parchem M.: Symbolika teriomorficzna w żydowskich pismach apokaliptycznych okresu Drugiej Świątyni na przykładzie Księgi Daniela (Dn 7-8), Apokalipsy zwierząt (1 Hen 85-90) i Czwartej Księgi Ezdrasza (4 Ezd 11-12), „Studia Gdańskie” 2015, t. 36, s. 15-42.
• Pierwsi świadkowie, tłum. A. Świderkówna, oprac. M. Starowieyski, Kraków 1978.
• Przybylski R.: Pustelnicy i demony, Kraków 1994.
• Przybyła W.: Kulturowa semantyka motywu zwierząt, „Teksty Drugie” 2011, nr 3, s. 238-252.
• Raubo A. [rec.]: „Filozofii są dziwacy, surowi, melankolicy...” o atopicznych cechach osobowości filozofów w literaturze polskiego renesansu, „Pamiętnik Literacki” 99(2008), z. 3, s. 57-86.
• Sahaj T.: Poglądy Augustyna na temat śmierci, „Lingua ac Communitas” 1999, t. 9, s. 211-222.
• Skala mikro w badaniach literackich, red. A. Nawarecki, M. Bogdanowska, Katowice 2005.
• Simonetti M.: Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej, przeł. T. Skibiński, Kraków 2000.
• Stępień T.: Wprowadzenie do antropologii filozoficznej Tomasza z Akwinu, Warszawa 2013.
• Szczepanowicz B.: Zwierzęta i rośliny w życiu świętych oraz jako ich atrybuty, Kraków 2007.
• Tazbir J.: Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji, Warszawa 1978.
• Wipszycka E., Starowieyski M.: Męczennicy, Kraków 1991.
• Zgraja B.: Stworzenia nierozumne wezwaniem do doskonałości. Przyczynek do studium nad „Hexaemeronem” św. Ambrożego, „Vox Patrum” 32(2012), t. 57, s. 821-836.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.20681-3