The Key to Enlightenment: John Toland’s “Clidophorus” and His Grand Theory of the Esoteric and Exoteric Doctrines

• Authors: Maciej B. Stępień

Title variants

EN

The Key to Enlightenment: John Toland’s “Clidophorus” and His Grand Theory of the Esoteric and Exoteric Doctrines

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Klucz do oświecenia: „Clidophorus” Johna Tolanda i jego wielka teoria doktryn ezoterycznych i egzoterycznych  „Clidophorus” (albo „Klejdoforos”, z gr. κλειδόφορος „Niosący Klucz”) to traktat Johna Tolanda dotyczący dziejów filozofii podzielonej na „ezoteryczną” i „egzoteryczną”, napisany w 1720 r. Jego autor argumentował na rzecz tezy, że całe dziedzictwo starożytnej filozofii, we wszystkich kręgach kulturowych, nie jest niczym innym, jak tylko fasadą, celowo wzniesioną przez starożytnych filozofów, aby chronić i ukryć ich głębszą, „ezoteryczną” doktrynę przed wzrokiem gawiedzi. Autor „Klejdoforosa” tym samym podrywał wiarygodność wszystkiego, co stanowiło znane wówczas dziedzictwo filozofii- kwestionował całą filozoficzną tradycję. To jednak, w jaki sposób pojmował on podział na „ezoteryczną” i „egzoteryczną” filozofię, zrobiło w XVIII stuleciu zawrotną karierę, zwłaszcza w lożach wolnomularskich. Jest on więc także, najprawdopodobniej, głównym odpowiedzialnym za zmianę sposobu myślenia, dzięki której w drugiej połowie XVIII wieku spotykamy w źródłach historycznych nieużywane wcześniej neologizmy: rzeczowniki „ezoteryka” i „ezoteryzm” (l’esoterisme, Esoterismus). „Klejdoforos” to zatem również znaczący wkład Tolanda w wykształcenie dwojakiego charakteru epoki oświecenia: z jednej strony racjonalnego, świeckiego, reformatorskiego i stawiającego na edukację, a z drugiej-idącego ślepo za każdą obietnicą, pochodzącą od każdego szarlatana, jeśli tylko zacznie on mówić o wtajemniczeniu w arkana prawdy „ezoterycznej”- a więc prawdy ukrytej i zastrzeżonej dla nielicznych.

EN

“Clidophorus” (from Gr. κλειδόφορος “The Bearer of the Key”) was John Toland’s treatise (1720) on the history of exoteric and esoteric philosophy. He extensively argued in support of the thesis that the entire philosophical heritage of ancient philosophers of all cultures was but a façade purposely devised by them to protect and hide a deeper, ‘esoteric doctrine’ from the general public. The author of “Clidophorus,” while undermining validity of the then known philosophical heritage, has totally won over the 18th-century standard understanding of that which is ‘esoteric’ and ‘exoteric’, especially within the Masonic movement. He also likely influenced the emergence of the related nouns (esotericism, l’esoterisme, Esoterismus). “Clidophorus” is Toland’s outstanding contribution to the two-fold profile, clearly visible in the general climate of opinion of the Enlightenment era: one rational, progressive, lay, reformist, and highly educated, the other completely entranced by every charlatan’s promise of initiation into supposedly ancient, esoteric truth.

Keywords

PL

ezoteryka zachodnia; John Toland; wolnomularstwo; filozofia oświeceniowa; iluminizm; ezoteryka zachodnia; John Toland; wolnomularstwo; filozofia oświeceniowa; iluminizm

EN

Western esotericism; John Toland; freemasonry; Enlightenment philosophy; illuminism

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Kulturoznawcze
• Year: 2020
• Volume: 11
• Issue: 2
• Pages: 91-103

Dates

published

2020-12-15

Contributors

author

Maciej B. Stępień

• https://orcid.org/0000-0003-3062-2890

References

• Asprem, Egil. “Reverse-Engineering ‘Esotericism': How to Prepare a Complex Cultural Concept for the Cognitive Science of Religion.” Religion 46 (2016), issue 2: 158–85.
• Bergé, Christine. “Illuminism.” In Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff and Roelof van den Broek, 601–6. Leiden: Brill Academic, 2006.
• Broek, Roelof van den, “Gnosticism.” In Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff and Roelof van den Broek, 403–32. Leiden: Brill Academic, 2006.
• DGWE = Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff and Roelof van den Broek. Leiden: Brill Academic, 2006.
• Faivre, Antoine. Kirchberger et l’Illuminisme du XVIIIe siècle. La Haye: Martinus Nijhoff, 1966.
• Faivre, Antoine. Mystiques, théosophes et Illuminés au siècle des Lumières. Hildesheim, New York: Georg Olms Verlag, 1976.
• Fouke, Daniel C. Philosophy and Theology in a Burlesque Mode: John Toland and the Way of Paradox. New York: Prometheus Books, 2008.
• Hanegraaff, Wouter J.“The Birth of Esotericism from the Spirit of Protestantism.” Aries 10 (2010), issue 2: 197–216.
• Hanegraaff, Wouter J. “Esotericism.” In Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff and Roelof van den Broek, 336–40. Leiden: Brill Academic, 2006.
• Hanegraaff, Wouter J. Esotericism and the Academy: Rejected Knowledge in Western Culture. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
• Jacob, Margaret C. The Radical Enlightenment: Pantheists, Freemasons and Republicans. New Orleans: Cornerstone Books, 2006.
• Joseph de Maistre: Illuminisme et Franc-Maçonnerie: actes du colloque de Chambéry, 4 et 5 mai, 1979, [edited by a committee from] Universités de Turin et de Savoie, Centre d’études franco-italien. Paris: Société d’Éditions Les Belles Lettres, 1980.
• Kilcher, Andreas B. “Jewish Influences IV: Enlightenment/Romanticism.” In Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff and Roelof van den Broek, 642–44. Leiden: Brill Academic, 2006.
• Lumières et Illuminisme. Actes du colloque international de Cortona, 3-6 Oct. 1983, edited by Mario Matucci. Pisa: Pacini Editore, 1984.
• Neugebauer-Wölk, Monika. “Illuminaten.” Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff, and Roelof van den Broek, 590–97. Leiden: Brill Academic, 2006.
• Neugebauer-Wölk, Monika. “Historische Esoterikforschung, oder: Der lange Weg der Esoterik zur Moderne.” In Aufklärung und Esoterik: Wege in die Moderne, edited by Renko Geffarth, Markus Meumann, and Monika Neugebauer-Wölk. Berlin, Boston: De Gruyter, 2013.
• Pasi, Marco. “The Problems of Rejected Knowledge: Thoughts on Wouter Hanegraaf’s Esotericism and the Academy.” Religion 43 (2013), issue 2: 201–12.
• Snoek, Jan A.M. “Illuminés d’Avignon.” In Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wouter J. Hanegraaff and Roelof van den Broek, 597–600. Leiden: Brill Academic, 2006.
• Stępień, Maciej B. Okultyzm: studium ezoteryki zachodniej. Lublin: Academicon, 2015.
• Stępień, Maciej B. “‘Wczesny Faivre’ czy ‘pełny Hanegraaf’? Dylematy metodologiczne ezoteryki zachodniej.” In Tożsamość w ezoterycznych nurtach kultury, edited by Agata Świerzowska and Izabela Trzcińska, 129–44. Kraków: Wydawnictwo libron-Filip Lohner, 2016.
• Viatte, Auguste. Les sources occultes du Romantisme: Illuminisme-Théosophie, 1770–1820, Volume 1. Paris: H. Champion, 1927.

Identifiers

DOI

10.18290/rkult20112-4