Roztropność, rozsądek, rozwaga – cnoty zalecane nie tylko Polakom. O twórczości etycznej i pedagogicznej Wincentego Kadłubka

• Authors: Alicja Żywczok

Title variants

EN

Prudence, Sense, Caution – The Virtues Recommended not only to the Poles. On Ethical and Pedagogical Works of Wincenty Kadłubek

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ze względu na rzadką recepcję twórczości średniowiecznego myśliciela – Wincentego Kadłubka – autorka artykułu poddała badaniu część osiągnięć dziejopisarskich kronikarza należącą do dorobku aksjologii i aretologii. Kategorie „roztropność”, „rozsądek” i „rozwaga” mają bowiem, oprócz proweniencji etycznej, również wyraźne usytuowanie w dyscyplinie pedagogika i niektórych jej subdyscyplinach. Istotne znaczenie tych kategorii ujawnia się w obszarze pedagogiki teoretycznej i praktycznej. Zatem oprócz przypomnienia specyficznych cech epoki, w jakiej żył oraz tworzył ten wyjątkowy w dziejach narodu polskiego intelektualista, a także zaprezentowania zwięźle zarówno kroniki, jak i faktów biograficznych, niniejszy artykuł stanowi propozycję udzielenia odpowiedzi na kilka pytań: jak Wincenty Kadłubek postrzega roztropność, rozsądek i rozwagę? Jak ujmuje „rodowód”/genezę ludzkiej roztropności, rozsądku i rozwagi? Jakie znaczenie przypisuje kronikarz uosabianiu roztropności, rozsądku i rozwagi? Jakie warunki osiągnięcia roztropności podaje? Jakie czynniki stanowią, w jego przekonaniu, ich przeciwieństwa i przeszkody? Jakie przekazuje wskazówki odnośnie do przezwyciężania tych przeszkód, a także do wychowawczego kształtowania roztropności, rozsądku i rozwagi? Autorka podjęła się hermeneutycznej interpretacji mniej znanej części dorobku Kadłubka w przekonaniu, że analizowane dziedzictwo stanowi kapitał kulturowy narodu, skarbnicę rodzimej tradycji, wciąż mającą wiele do zaoferowania każdemu odbiorcy.

EN

Due to the rare reception of the literary output of Wincenty Kadłubek, a medieval thinker and chronicler, the author of this article examines those literary achievements of Kadłubek’s that relate to axiology and arethology. Such categories as “prudence”, “sense” and “caution”, apart from their ethical provenance, are also closely connected to pedagogics and some of its sub-disciplines. The significant meaning of these categories manifests itself in the spheres of theoretical and practical pedagogics. Therefore, beside containing a sketch of the specific features of the epoch, in which this outstanding Polish intellectual lived and created, and alongside a concise study of the chronicle and the biographical facts, this article also addresses several research problems: how does Wincenty Kadłubek perceive prudence, sense and caution? How does he understand the “origin”/genesis of the human prudence, sense and caution? What significance does the chronicler assign to personification of prudence, sense and caution? What conditions does he consider to be necessary in order to achieve prudence? What factors, in his opinion, hinder these values, and what are their antonyms? How does he propose to overcome all that thwarts prudence, sense and caution, and what advice does he have for educational shaping of these values? The author undertakes a hermeneutic interpretation of the lesser known output of Wincenty Kadłubek in the belief that it belongs to the Polish cultural capital and treasury of tradition, and that it continues to offer much not only to Polish researchers but also to individual recipients.

Keywords

PL

aretologia; cnota; roztropność; rozsądek; rozwaga; aretologia; cnota; roztropność; rozsądek; rozwaga

EN

arethology; virtue; prudence; sense; caution

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Pedagogiczne
• Year: 2021
• Volume: 13(49)
• Issue: 1
• Pages: 119-138

Dates

published

2021-04-21

Contributors

author

Alicja Żywczok

• University of Silesia in Katowice, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-3994-9558

References

• Arystoteles (2007). Etyka nikomachejska (tł. D. Gromska). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Belardinelli, S. (2010). Cnota roztropności w życiu rodzinnym (tł. P. Mikulska). Ethos, 4 (92), 119-130.
• Bergson, H. (2004). O zdrowym rozsądku i studiach klasycznych (tł. P. Kostyło). W: H. Bergson, Wykłady o wychowaniu (s. 31-48). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Bieniak, J. (2001). Mistrz Wincenty w życiu politycznym Polski przełomu XII i XIII wieku. W: K.R. Prokop (red.), Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda (s. 21-48). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Chmielewska, K. (2019). Uczeni w średniowiecznych klasztorach. Wykształceni zakonnicy – w relacjach kronikarskich. W: A. Żywczok, M. Kitlińska-Król (red.), Uczeni z odległej i nieodległej przeszłości. Rekonstrukcje, interpretacje, refleksje (s. 35-46). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Grodecki, R. (1923). Mistrz Wincenty, biskup krakowski (zarys biograficzny). Rocznik Krakowski, 19, 30-61.
• Grondin, J. (2007). Wprowadzenie do hermeneutyki filozoficznej (tł. L. Łysień). Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Jan Paweł II (1982). Nauczanie społeczne 1978-1979. T. 2. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych.
• Jasienica, P. (1992). Trzej kronikarze. Warszawa: „Czytelnik”.
• Jaśtal, J. (2015). Etyka i czas. Wariacje aretologiczne. Kraków: „Księgarnia Akademicka”.
• Kürbis, B. (2001). Jak Mistrz Wincenty pisał historię Polski. W: K.R. Prokop (red.), Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda (s. 59-78). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Kürbis, B. (1980). Przedmowa. W: Myśli i nauki Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem (zbiór i tł. B. Kürbis) (s. 6-17). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Lekka-Kowalik, A. (2016). Cnota. W: K. Chałas, A. Maj (red.), Encyklopedia aksjologii pedagogicznej (s. 168-174). Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne „Polwen”.
• Magistrii Vincentii Chronicon Polonorum (1994). W: M. Plezia (red.), Monumenta Poloniae Historica. Nova series, t. XI. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Matla-Kozłowska, M. (1996). Wstęp do Kroniki polskiej Mistrza Wincentego Kadłubka. W: Mistrz Wincenty Kadłubek, Kronika polska (tł. B. Kürbis). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Milerski, B. (2011). Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT.
• Mistrz Wincenty Kadłubek (1996). Kronika polska (tł. B. Kürbis). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Myśli i nauki Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem (1980) (zbiór i tł. B. Kürbis). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Plezia, M. (1991). Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem. W: S. Grzeszczuk (red.), Pisarze staropolscy, sylwetki, t. 1 (s. 93-131). Warszawa: „Wiedza Powszechna”.
• Prokop, K.R. (2005). Wincenty Kadłubek. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Skrzyniarz, R., Dziaczkowska, L., Opozda, D. (red.) (2016). Przedmiot, źródła i metody badań w biografii. Lublin: Fundacja „Biografie Codzienności”, Wydawnictwo „Episteme”.
• Samek, J. (2001). Błogosławiony Wincenty Kadłubek w sztuce (rozeznanie problemu). W: K.R. Prokop (red.), Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda (s. 93-101). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Samsonowicz, H. (2009). Sytuacja polityczna Polski w czasach Wincentego. W: A. Dąbrówka, W. Wojtowicz (red.), Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego (s. 29-38). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
• Słownik pojęć filozoficznych (1994). W. Krajewski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
• Słownik przewodnik filozoficzny. Osoby – problemy – terminy (2012). A. Maryniarczyk, P. Jaroszyński, H. Kiereś, Z.J. Zdybicka, (red.). Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
• Stępień, A.B. (2001). Wstęp do filozofii. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Stróżewski, W. (1981). Istnienie i wartość. Kraków: Wydawnictwo „Znak”.
• Świżek, K. OCist. (1999). Błogosławiony Wincenty Kadłubek. Życie – kult – modlitwy. Jędrzejów: „Nowa Galicja” s.c.
• Tyszczyk, A., Fiała, E., Zajączkowski, R. (red.) (2003). Wartość i sens. Aksjologiczne aspekty teorii interpretacji. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Wiszewski, P. (2009). Polska w kronice Mistrza Wincentego. Ze studiów nad terminologią dzieła i hierarchiami wartości w Polsce pełnego średniowiecza. W: A. Dąbrówka, W. Wojtowicz (red.), Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego (s. 75-90). Warszawa, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
• Wyrozumski, J. (2001). Kraków i Małopolska w czasach Mistrza Wincentego Kadłubka. W: K.R. Prokop (red.), Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda (s. 13-19). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Żywczok, A. (2012). Rozum, rozsądek i intuicja w nauce. Zastosowanie teorii kultury Bogdana Nawroczyńskiego w dyscyplinach pedagogicznych. W: S. Sztobryn, M. Wasilewski, M. Rojek (red.), Metamorfozy filozofii wychowania od antyku po współczesność (s. 307-322). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Identifiers

DOI

10.18290/rped21131.9