Święty Jacek w religijności ludowej i w kulturze polskiej

• Authors: Dorota Świtała-Trybek

Title variants

EN

Saint Jack in Folklore Religiosity and Polish Culture

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Święty Jacek Odrowąż, dominikanin urodzony w Kamieniu Śląskim nieopodal Opola, kanonizowany w 1594 r. przez papieża Klemensa VIII, należy do najwybitniejszych postaci XIII wieku. Jest uważany za twórcę polskiej prowincji dominikanów za inicjatora powstania wielu klasztorów w Polsce, Prusach, Czechach (Znojnie, Igławie, Ołomuńcu, Pradze) i Austrii (we Friesach na pograniczu Styrii i Karyntii). Nazywany Apostołem Północnej Europy, Apostołem Słowian, Światłem Północy, Lux ex Silesiae (Światłem ze Śląska), prowadził misje ewangelizacyjne wśród ludów zamieszkujących dzisiejsze państwa bałtyckie oraz stepy nadczarnomorskie, także w Rusi Kijowskiej. Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba omówienia i analizy kultu św. Jacka w polskiej tradycji i kulturze religijnej. Autorka przedstawia biografię świętego, legendy i podania z nim związane, także przysłowia, zwyczaje agrarne i kulinaria. Materiały, które stały się podstawą omówienia, pochodzą z badań terenowych, które autorka prowadziła w latach 2015–2020, jak i z dostępnej literatury przedmiotu.

EN

St. Jacob Odrowąż, a Dominican born in Kamień Śląski close to Opole, canonized in 1594 by Clement VIII, is one of the most prominent figures of the thirteenth century. He is considered to be the founder of the Polish province of the Dominican and initiator of the creation of many monasteries in Poland, Prussia, the Czech Republic (Znojmo, Jihlava, Olomouc and Prague) and Austria (Friesach on the border between Styria and Catharinia). He is called the Apostle of the Northern Europe, the Apostle of the Slavs, the Light of the North, Lux ex Silesiae (the Light from Silesia); he carried out evangelization among the peoples inhabiting today’s Baltic countries and the Black Sea grasslands, also in Kievan Rus. This article is an attempt to discuss and analyse the cult of St. Jack in Polish tradition and religious culture. The author presents the biography of the Saint, legends and myths associated with him as well as proverbs, agrarian and culinary customs. The materials used in this article come from field research that the author conducted in the years 2015-2020, as well as from the available literature.

Keywords

PL

św. Jacek Odrowąż; kult; religijność; legendy; pierogi; św. Jacek Odrowąż; kult; religijność; legendy; pierogi

EN

St. Jacob Odrowąż; cult; religiosity; legends; dumplings

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2020
• Volume: 67
• Issue: 9
• Pages: 141-158

Dates

published

2020-09-29

Contributors

author

Dorota Świtała-Trybek

• University of Opole

• https://orcid.org/0000-0001-8525-5800

References

• Adalberg, Samuel, oprac. Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa 1889–1894.
• Borkowski, Zbigniew. Święty Jacek. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2019.
• Camilleri, Rino. Wielka księga świętych patronów. Kielce: Jedność, 2002.
• Drabina, Jan. „Wokół tragicznego zdarzenia z roku 1367 w Bytomiu”. W Szkice z dziejów Bytomia, red. Jan Drabina, 107–120. Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1984.
• Fusco, Roberto. „Jackowe modele ikonograficzne we włoskich obrazach ołtarzowych w okresie późnego manieryzmu i wczesnego baroku”. W Święty Jacek Odrowąż Apostoł Północnej Europy, red. ks. A. Nocoń, ks. A. Wuwera, 62–92. Roma–Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2012.
• Jacek z Wygiełzowa. Wojsko św. Jadwigi. Bytom, 1922.
• Kanior, Marian OSB. „Święty Jacek”. W Polscy święci 8, red. Joachim Roman Bar OFMConv, 84–122. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1987.
• Kolberg, Oskar. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Krakowskie, część pierwsza. Kraków, 1871.
• Ku czi św. Jacka. Opole (Oppeln O.-S.): Wydał Związek Polskich Kół Śpiewaczych na Śląsku Opolskim, 1938.
• Lompa, Józef. Bajka i podania, Wrocław, 1965.
• Opolskie smaki 5, red. Karina Bedrunka i in. Opole, 2016.
• Rożek, Michał. Magia kultury. Kraków: Wydawnictwo Petrus, 2012.
• Skarga, Piotr, ks. Żywoty świętych polskich. Kraków: WAM, 2011.
• Spież, Jan Andrzej OP. Św. Jacek Odrowąż. Kraków: WAM, 2007.
• Szczech, Bernard. Srebrne miasto czyli bytomskie legedny i podania. Bytom: Platan, 2000.
• Świtała-Trybek, Dorota. „Na świętego Marcina najlepsza gęsina. Święci i kulinaria”. W: Święci i świętość w literaturze i kulturze, red. Maria Kopsztejn i Barbara Szargot, 135–150. Bytom: Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, 2009.
• Świtała-Trybek, Dorota. „Sałatki mnicha, pierogi św. Jacka, kiełbaski z refektarza… Na szlaku świętych smaków’”. Zeszyty Naukowe. Turystyka i Rekreacja nr 1 (2016): 147–166.
• Tomczyk-Miczka, Elżbieta, Mielec, Piotr. Opolski Bifyj. Przyjazny przewodnik kulinarny. Kraków: Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna, 2015.
• Walczak, Marek. „Obraz Wizja św. Jacka Odrowążu jako vera effigies pierwszego polskiego dominikanina”. W Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 595–623. Kraków: Esprit, 2013.
• Wileniec-Sønderby, Bożena Anna. „Św. Jacek w Skandynawii: misja czy fikcja?”. W Święty Jacek Odrowąż Apostoł Północnej Europy, red. ks. A. Nocoń, ks. A. Wuwera, 110–124. Roma–Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2012.
• Woroniecki, Jacek OP. Święty Jacek Odrowąż i sprowadzenie Zakonu Kaznodziejskiego do Polski. Kraków–Katowice: Esprit, 2007.
• Zalewski, Wincenty SDB. Święci na każdy dzień. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 1989.

Identifiers

DOI

10.18290/rt20679-10