Bractwa w kościołach franciszkańskich w Polsce w okresie potrydenckim (XVI-XVIII wiek)

• Authors: Adam Mączka

Title variants

EN

Fraternities in the Franciscan Churches in Poland in the Post-Trident Period (16th-18th Centuries)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W XVI wieku równocześnie z odgórną reformą trydencką rozwijał się nurt religijności tradycyjnej. Dynamizm tego nurtu religijności ludowej miał swoje źródło w późnośredniowiecznym procesie głębszego przenikania chrześcijaństwa do świadomości i życia ogółu społeczeństwa. Wyrazem tego nurtu religijnego były bractwa, które stały się jedną z form odrodzenia katolickiego w Polsce po Soborze Trydenckim. Sobór Trydencki podkreślił zasadniczą więź organizacyjną bractw z Kościołem i wyszczególnił ich specyfikę oraz poddał je bezpośredniej jurysdykcji Stolicy Apostolskiej i biskupa ordynariusza miejsca. Cechą charakterystyczną bractw była ich uniwersalność i wszechstanowość; rekrutacja członków dokonywała się z ludzi różnych stanów i zawodów. Zakonnicy św. Franciszka w okresie potrydenckim poszerzyli teren swojego oddziaływania społeczno-religijnego, konsolidując przy swoich świątyniach trzy nowe, popularne, bractwa kościelne. Odzwierciedleniem tej sytuacji była świątynia franciszkańska w Krakowie, przy której powstały w XVI/XVII wieku trzy typowe dla franciszkanów bractwa: Paska św. Franciszka (1587 r.), Męki Pańskiej (1595 r.), Św. Antoniego (1664 r.). Bractwa były objęte kierownictwem duchowym zakonników franciszkańskich, korzystały z licznych przywilejów i odpustów, o które starali się zakonnicy. Działalność bractw przy kościołach franciszkańskich była charakterystycznym zjawiskiem katolickiej odnowy po Soborze Trydenckim. Franciszkanie, obok innych zakonów mendykanckich, wpisali się w ten nurt w sposób imponujący, bowiem dzięki ich zaangażowaniu i pracy integracja grup społecznych na poziomie religijnym, duchowym, kulturowym i charytatywnym przyczyniła się do odnowy Kościoła i społeczeństwa polskiego.

EN

In the 16th century, the trend of traditional religiosity was developing simultaneously with the top-down Tridentine reform. The dynamism of this trend of popular piety had its source in the late medieval process of deeper penetration of Christianity into the consciousness and life of the general public. This religious trend was expressed in fraternities, which became one of the forms of Catholic revival in Poland after the Council of Trent. The Council of Trent emphasized the fundamental organizational bond of the fraternities with the Church and specified their specificity and subjected them to the direct jurisdiction of the Holy See and the local bishop. A characteristic feature of the fraternities was their universality and omnipotence; members were recruited from people of different classes and professions. The friars of St. Francis, in the post-Tridentine period, they expanded the area of their social and religious influence, consolidating three new, popular church fraternities at their churches. A reflection of this situation was the Franciscan church in Krakow, next to which in the 16th/17th century were founded three typical Franciscan fraternities: the Cord of St. Francis (1587), the Passion of Christ (1595), St. Anthony (1664). The fraternities took advantage of the spiritual direction of the Franciscan friars and enjoyed numerous privileges and indulgences that the friars were seeking. The activity of fraternities in Franciscan churches was a characteristic phenomenon of Catholic renewal after the Council of Trent. The Franciscans, along with other Mendicant orders, entered this trend in an impressive way, because thanks to their commitment and work, the integration of social groups on the religious, spiritual, cultural and charitable level contributed to the renewal of the Church and Polish society.

Keywords

PL

arcybractwo; bractwo; św. Franciszek z Asyżu; św. Antoni z Padwy; franciszkanie; odpusty; arcybractwo; bractwo; św. Franciszek z Asyżu; św. Antoni z Padwy; franciszkanie; odpusty

EN

archconfraternity; fraternity; Saint Francis of Assisi; Saint Anthony of Padua; Franciscans; indulgences

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2021
• Volume: 68
• Issue: 6
• Pages: 59-89

Dates

published

2021-07-20

Contributors

author

Adam Mączka

• Pontifical University of St. Bonaventure, Italy

• https://orcid.org/0000-0002-6674-7807

References

• „Arcybractwo Paska św. Franciszka”. Wiadomości Tercjarskie 28(1936).
• „Arcybractwo Paska św. Franciszka”. Pochodnia Seraficka 3(1936).
• Barcik, Józef Symeon. Kalwaria Pacławska. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1985.
• Bartosiewicz, Julian. „Księga protokołów franciszkańskich prowincji ruskiej 1625-1650”. Studia Historyczne i Literackie 3(1881): 113-135.
• Bruździński, Andrzej. „Bractwa religijne w siedemnastowiecznym Krakowie”. W Historia świadectwem czasów. Księdzu profesorowi Markowi Tomaszowi Zahajkiewiczowi, red. W. Bielak, S. Tylus. 103-147. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2006.
• Chiminelli, Pietro. L’umile capestro. La corda francescana. Padova: Edizioni il Messaggero di Sant’Antonio, 1957.
• Codex iuris canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25 Ianuarii 1983). W Acta Apostolicae Sedis 75(1983-II).
• Encyklopedia Katolicka, t. 2, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1985.
• Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. Ludomir Bieńkowski, Piotr Hemperek, Stanisław Kamiński, Jerzy Misiurek, Krystyna Stawecka, Antoni Stępień, Adam Szafrański, Jan Szlaga, Anzelm Weiss. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989.
• Estreicher, Karol. Bibliografia polska, t. XXI. Kraków: Wyd. Stanisław Estreicher, 1913.
• Franchini, Giovanni. Bibliosofia e memorie letterarie di scrittori Francescani conventuali. Modena: Per gli eredi solani stampatori duch, 1693.
• Kantak, Kamil. Franciszkanie polscy, t. 2. Kraków: Prowincja Polska OO. Franciszkanów, 1938.
• Kuczkowski, Mirosław. „Arcybractwo Paska św. Franciszka z Asyżu w Polsce na przestrzeni wieków”. Teologia i Człowiek 22(2013), 2: 43-60.
• Lelito, Stanisław. Historia klasztoru Franciszkanów w Starym Sączu (1280-1815). Kraków: Biblioteka Franciszkanów (mps), 2009.
• Litak, Stanisław. „Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wiek. Rozwój i problematyka”. Przegląd Historyczny 88(1997), 3-4: 499-523.
• Piasecki, Jakub. Opisanie kościołów i klasztorów księży franciszkanów (konwentualnemi zwanych): z dawnej prowincyi Polskiej Ś. Franciszka Seraficznego po utworzeniu w r. 1815 Królestwa Polskiego pozostałych / przez Jakóba Piaseckiego. Warszawa: Drukarnia J. Glücksberga, 1845.
• Liricius, Hipolit. Bractwo chordy abo paska zakonnego s. Franciszka po wszytkiey Koronie Polskiey v Braciey Mnieyszych Franciszka s. mocą stolice apostolskiey postanowione [...]; z Sporządzeniem nabożeństwa ktore zwykło bywać na mszach y processyach brackich, z niektoremi modlitwami. Kraków: W drukarniey Waleryana Piątkowskiego: [nakł. Bractwa św. Franciszka], 1646.
• Prokop, Krzysztof Rafał. Poczet biskupów krakowskich. Kraków: Wyd. Św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, 1999.
• Pruszcz, Piotr. Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney. Kraków: W Drukarni Akademickiey, 1745.
• Rejormationes generales ad clerum et populum dioecesis Cracoviensis pertinentes. Cracoviae: in Officina Andrea Petricovij 1621.
• Sartori, Antonio. L’Arciconfraternita del Santo. Padova: Tip. della Provincia Patavina di S. Antonio dei Frati Minori Conventuali, 1955.
• Słownik Polskich Pisarzy Franciszkańskich, red. Hieronim Wyczawski. Warszawa: Archiwum Prowincji OO. Bernardynów, 1981.
• Statut Bractwa Świętego Antoniego z Padwy przy kościele Stygmatów św. Franciszka, Sanktuarium św. Antoniego i klasztorze Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Warszawie, Warszawa 2010. Dostęp: 19.01.2021, http://www.warszawa.franciszkanie-warszawa.pl/duszpasterstwo/wspolnoty/bractwo-sw-antoniego/.
• Synowiec, Damian. „Franciszkanie Polscy 1772–1970”. W Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772–1970, t. 2, red. Joachim Bar, 4-136. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.
• Wróbel, Ryszard. „Dorobek kaznodziejski franciszkanów (Braci Mniejszych Konwentualnych) w Polsce w XVII i XVIII w.”. W Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX wieku, 53-70. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2006.
• Zwiercan, Antoni. „Bractwo Męki Pańskiej w Krakowie (1595-1795)”. Prawo Kanoniczne 26(1983), 1-2: 83-201.
• Zaremska, Hanna. Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Studium form społecznych życia religijnego. Wrocław: Ossolineum, 1977.

Identifiers

DOI

10.18290/rt21686-4