Vade-mecum drogami cnoty. O poetyckiej aretologii Cypriana Norwida

• Authors: Agnieszka Ziołowicz

Title variants

EN

Paths of virtue in Vade-mecum. Cyprian Norwid’s poetic aretology

Abstracts

EN

This article discusses the concept and imagery of virtue in Norwid’s cycle of poems Vademecum, focusing on lyrical pieces that refer directly to this subject (“Larwa” [The Larva], “Fatum” [Fate], “Ironia” [Irony] ,“Zawody” [Disappointments], “Centaury” [Centaurs], “Królestwo” [Kingdom], “Cnót-oblicze” [Face-of-Virtues], “Bohater” [Hero], “Ideał i reformy” [Ideal and Reforms],“Fortepian Szopena” [Chopin’s Piano]). They are nevertheless considered in the light of his entire body of work and on the backdrop of ancient – Greek and Roman – as well as Christian aretology. Norwid’s poetic study of virtue remains closely connected with these traditions, but is also inspired by literature (especially Homer, Prudentius and Dante) and art (the iconography of virtue). As analyses demonstrate, an aretology that involves reflection on virtues such as valour, moderation, justice and kalokagathia constitutes an important factor that binds together Vade-mecum at the levels of the development of the lyrical subject, the epic dimension of the cycle, as well as the anthropological and ethical issues it raises. These questions facilitate better understanding of Norwid’s concept of a poet-moralist and his diagnosis regarding the crisis of humanity in the nineteenth century.

PL

Artykuł dotyczy obrazowania i koncepcji cnoty w cyklu poetyckim Vade-mecum. Przedmiot analizy stanowią utwory, w których mamy do czynienia z bezpośrednimi nawiązaniami do tej problematyki (Larwa, Fatum, Ironia, Zawody, Centaury, Królestwo, Cnót-oblicze, Bohater, Ideał i reformy, Fortepian Szopena), jednak widzianymi w kontekście całego dzieła pisarza i sytuowanymi na tle starożytnej, greckiej i rzymskiej, oraz chrześcijańskiej refleksji aretologicznej. Poetycka aretologia Norwida pozostaje w ścisłym związku z wymienionymi tradycjami, podlega również inspiracjom literackim (zwłaszcza Homer, Prudencjusz, Dante), a także artystycznym (ikonografia cnoty). Jak dowodzą przeprowadzone analizy, wątek aretologiczny, obejmujący przede wszystkim refleksję nad takimi cnotami, jak męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość i kalokagathia, jest ważnym czynnikiem spójności Vade-mecum (na poziomie kreacji podmiotu dzieła, w epickiej płaszczyźnie cyklu, w obrębie problematyki antropologiczno- etycznej). Jest to zespół zagadnień pozwalających lepiej zrozumieć Norwidowską koncepcję poety-moralisty oraz Norwidowską diagnozę kryzysu człowieczeństwa w XIX wieku.

Keywords

PL

Cyprian Norwid; cnota; aretologia; męstwo; umiarkowanie; sprawiedliwość; kalokagathia

EN

Cyprian Norwid; virtue; aretology; valour; moderation; justice; kalokagathia

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2021
• Volume: 39
• Pages: 5-30

Dates

published

2021

Contributors

author

Agnieszka Ziołowicz

• Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego

• https://orcid.org/0000000253351125

References

• Cnoty i wady [hasło], w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Leon-Dufour, przeł. i oprac. bp K. Romaniuk, Poznań 1990, s. 160-162.
• Domański J., Chrześcijaństwo a filozofia grecka, „Znak” 1992, nr 1, s. 58-66.
• Fert J., Poeta sumienia. Rzecz o twórczości Norwida, Lublin 1993.
• Fert J., Wstęp i komentarz, w: C. Norwid, Vade-mecum, oprac. J. Fert, wyd. 2, zmienione, Wrocław 1999.
• Gomulicki J. W., Norwidowe „Idź za mną”, w: C. Norwid, Vade-mecum, tekst opracował oraz wstępem i dodatkiem opatrzył J. W. Gomulicki, wyd. 2, zmienione, Warszawa 1969.
• Gryglewicz F., Wegner H., Cnót katalogi, w: Encyklopedia katolicka, red. zbior., t. III , Lublin 1979, s. 527-530.
• Heza E., Kryzys arystokratycznego pojęcia areté. Z badań nad historią myśli greckiej, „Etyka” 1972, s. 61-85.
• Jaeger W., Early Christianity and Greek Paideia, Harvard University Press 1962.
• Jaeger W., Paideia. Formowanie człowieka greckiego, przeł. M. Plezia, H. Bednarek, Warszawa 2001.
• Jaroszyński P., Kalokagathia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. V, Lublin 2004, s. 444-447.
• Katzenellenbogen A., Allegories of the Vitrues and Vices in Medieval Art. From Early Christian Times to the Thirteenth Century, New York 1939.
• Klinger F., Humanität und Humanitas, w: Römische Geisteswelt, Hamburg-München 1961, s. 690-732.
• Kuhn H., Humanitas Christiana, w: Interpretationen der Welt. Festschrift Romano Guardini, hrsg. von H. Kuhn, Würzburg 1965, s. 151-171.
• Kurek J., Paideia rzymska. Model formowania człowieka w myśli Seneki, Epikteta i Marka Aureliusza, Warszawa 2016.
• MacIntyre A., Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, przeł. A. Chmielewski, Warszawa
• Mazurczak M. U., Spes – nadzieja pośród personifikacji cnót. Wokół Andrei Pisana drzwi południowych baptysterium we Florencji, „Ethos” 2010, nr 92, s. 183-199.
• Melina L. ks., Problematyka cnoty we współczesnej teologii moralnej, przeł. P. Mikulska, „Ethos” 2010, nr 92, s. 61-77.
• Misztal H., Heroiczność cnót, w: Encyklopedia katolicka, red. zbior., t. IV, Lublin 1993, szp. 798-799.
• Pańpuch Z., Areté, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. I, Lublin 2004, s. 318-325.
• Pańpuch Z., Aretologia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. I, Lublin 2004, s. 325-329.
• Pańpuch Z., Męstwo, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. VII , Lublin 2006, s. 140-143.
• Pańpuch Z., W poszukiwaniu szczęścia. Śladami aretologii Platona i Arystotelesa, Lublin 2015.
• Patzek B., Homer i jego czasy, przeł. M. Tycner, Warszawa 2007.
• Pawlak W., Z dziejów pojęcia „humanitas” (do XVII wieku), w: Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. 1: Paradygmaty – tradycje – profile historyczne, red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2009-2010, s. 168-186.
• Ripa C., Ikonologia, przeł. I. Kania, Kraków 2004.
• Stabryła S., Humanitas Christiana w poezji Prudencjusza, w: Świadek Chrystusowych cierpień. Prace dedykowane Księdzu Profesorowi Adamowi Kubisiowi, Kraków 2004, s. 839-853.
• Stabryła S., Z badań nad poezją Prudencjusza, w: Stromata historica in honorem Romani Mariae Zawadzki, Kraków 2006, s. 677-695.
• Stabryła S., Chrześcijański świat poezji Prudencjusza, Kraków 2011.
• Starowieyski M., ks., „Psychomachia” Prudencjusza, czyli katecheza o cnotach i grzechach, „Ethos” 2010, nr 92, s. 171-182.
• Stróżewski W., Doskonałe-wypełnienie. O „Fortepianie Szopena” Cypriana Norwida, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4, s. 43-72.
• Stróżewski W., Filozofia człowieka w „Vade-mecum” Cypriana Norwida, w: tenże, O wielkości. Szkice z filozofii człowieka, Kraków 2002, s. 7-27.
• Stróżewski W., Chopin i Norwid, w: tenże, Wokół piękna. Szkice z estetyki, Kraków 2002, s. 289-307.
• Witek S., Wegner H., Cnota, w: Encyklopedia katolicka, red. zbior., t. III , Lublin 1979, szp. 521-527.
• Włodarski M., Motyw „psychomachii” w literaturze polskiej XV i XVI wieku, „Pamiętnik Literacki” 1983, z. 2, s. 3-22.
• Ziołowicz A., Norwidowskie miary i oglądy heroizmu, „Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU” 2018, s. 113-133.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2139.1

Biblioteka Nauki

17931122