Miejsce Norwida w kulturze

• Authors: Michał Masłowski

Title variants

EN

Norwid’s place in culture

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Norwida, nawet w obecnej fazie „postnowoczesności”, nie sposób sprowadzić do jednej formuły – jest raczej „konstelacją”, wymagając od czytelników „dyskusji nieustającej” problemów czasu. W centrum uwagi znajduje się człowiek w perspektywie dualistycznej, zmuszającej do poszukiwania syntezy materii z duchem, w perspektywie uniwersalizmu etycznego. Odwołuje się do „kopuły„monologu-nieustannie-się-parabolizującego”: kultury jako paraboli świata. Oryginalna estetyka „bieli” odwołuje się jakby do „łagodnego powiewu wiatru” z Biblii świadczącego o przejściu Boga i jest znakiem sprzeciwu wobec romantycznego uwielbienia wulkanu, któremu przeciwstawia wagę pracy. Filozofia ta, rozwinięta przez Brzozowskiego, Tischnera i Jana Pawła II doprowadziła do samoograniczającej się rewolucji „Solidarności” lat 1980-81, i ostatecznie do delegitymizacji i upadku komunizmu; po dwusetletnim panowaniu krwawego mitu rewolucji francuskiej – do przemiany paradygmatu przemian historycznych w świecie. Norwid opracowywał romantyzm epoki przemysłowej, i przeciwstawiając się mesjanizmowi martyrologicznemu narodu wypracował swoisty „mesjanizm pracy”. Łączył go z wizją Kościoła człowieka, który „przepala glob, Sumieniem”. Kościołowi globu – przeciwstawiał parafiańszczyznę, „kościół zmieniony w salonik”. Liczy się człowiek a nie instytucja, dobro a nie Sakrament formalny. Chodzi o zmartwychwstawanie świata, a sztuka jest kościołem pracy. Bliska mu była perspektywa antropocentryczna, gdzie człowiek wezwany jest do „od-poczynania”, poczynania na nowo, w drugiej potędze – błędów przeszłości. Swoim językiem i stylem Norwid konstruował nową warstwę społeczną – inteligencji – (Łapiński) jako rodzaj kopuły narodu, zwornika sumienia, świadomości zbiorowej. Tworząc rodzaj międzyosobowej transcendencji poziomej zarówno wzwyż jak wszerz społeczeństw. Przeciwieństwem narodu ze swoją kulturą jest „cesarstwo” – źródło niewoli. Zniewalające zwłaszcza Europę Środkowo-Wschodnią. Szczególnie ważne jest starcie się cywilizacji azjatyckiej z chrześcijaństwem, czyli Europą zachodnią, „rzymską”. Poeta stawia jednak Słowianina w opozycji zarówno do Wschodu jak do Zachodu. Pada nacisk na procesualny a nie esencjonalistyczny charakter kultur narodowych. Problem dialogiczności Norwida czy dominującego monologu dzieli badaczy. Ale Norwid jest w pewnym sensie Mistrzem, nauczycielem, który wciela Innego, wciela Mądrość własnym Głosem i Gestem. Istota Mądrości jest antropocentryczna, gdyż człowiek jest kapłanem, choć „bezwiednym / I niedojrzałym”, co obala podział na sacrum i profanum. Poprzez swój uniwersalizm etyczny Norwid przynosi odpowiedzi również na Oświeceniowy kryzys pojęcia uniwersalizmu racjonalności. Emancypacja jednostki nie powinna bowiem prowadzić do rezygnacji z przynależności, co jest wspólne modernizmowi Norwida i Europy środkowej (Ch. Delsol). Kultury jako wyraz pragnienia zbiorowego kształtują odpowiedzialność i poczucie przynależności – są też odpowiedzią na kryzys indywidualizmu narcystycznego naszej epoki.

EN

Even in today’s “postmodern” world, Norwid cannot be reduced to a single formula. He is rather a “constellation,” requiring that readers join the “continual discussion” on issues specific to a given era. His focus is on humanity, which he regards from a dualist perspective that necessitates pursuing a synthesis of matter and spirit under the sign of ethical universalism. Norwid refers to the “cupola of ‘a monologue-that-keeps-parabolizing-itself’” andregards culture as the parable of the world. His original aesthetics of “whiteness” refers, as it were, to the biblical “gentle gust of wind,” which announces God’s presence and indicates the rejection of the Romantic veneration for volcanoes, which he contrasts with the importance of work. This kind of philosophy, developed by Brzozowski, Tischner and John Paul II, has led to the self-limiting revolution of Solidarity in the years 1980-81, and ultimately to the de-legitimization and fall of communism; finally, after the bloody myth of the French Revolution reigned for two hundred years, this philosophy altered the paradigm of historical changes around the world. Norwid elaborated on the industrial-era Romanticism and opposed martyrological messianism, developing the original idea of a “messianism of work,”linking it with a vision of human Church, which “burns through the Globe with conscience.”He would contrast the global church with the parochial “church-turned-living-room.”Human beings count more than institutions, he argued, just like goodness prevails over formal sacraments. With the ultimate goal defined as the resurrection of the world, art becomes a church of work. Norwid embraced an anthropocentric perspective, in which human beings are called upon “to un-make” [od-poczynać] the mistakes of the past, and thus to begin afresh at a whole new level. With his language and style Norwid was constructing a new social stratum: intelligentsia (Łapiński), understanding it as the nation’s copula, i.e. the unifying force of conscienceand the collective consciousness. It would form an interpersonal, horizontal transcendence spanning the length and breadth of societies. The opposite of nation and its culture is “empire” – the root of subjugation – which particularly enslaved Central and Eastern Europe. Of special importance is the clash between Asian civilization and the “Roman” one, i.e. Christianity or Western Europe. However, the poet opposes Slavs to both the Westerners and the Easterners, emphasizing the processualand not the essentialistcharacter of national cultures. The question whether Norwid’s work is fundamentally dialogic or monologic in character continues to divide scholars. However, Norwid is in a way a Master or teacherwho embodies the Other and incarnates Wisdom in his Voice and Gesture. The nature of Wisdom is anthropocentric because man is a priest, although “involuntary / And immature,” which abolishes the distinction between the sacred and the profane. Through his ethical universalism Norwid provides a solution to the Enlightenment crisis of universal reason. Emancipation of the individual should not entail abandoning a sense of belonging, which is something that Norwid’s modernism shares with that of Central Europeans (Ch. Delsol). Understood as the expression of collective desires, cultures shape responsibility and a sense of belonging, at the same time constituting an answer to the crisis of narcissistic individualism characteristic for our times.

Keywords

PL

człowiek; cesarstwo; cywilizacja; dialog; dobro; inteligencja; kopuła; kościół; kultura; nowoczesność; od-poczynanie; Oświecenie; parabola; poezja; praca; Romantyzm; Solidarność; transcendencja pozioma; uniwersalizm etyczny; człowiek; cesarstwo; cywilizacja; dialog; dobro; inteligencja; kopuła; kościół; kultura; nowoczesność; od-poczynanie; Oświecenie; parabola; poezja; praca; Romantyzm; Solidarność; transcendencja pozioma; uniwersalizm etyczny

EN

humanity; empire; civilization; dialogue; goodness; intelligence; copula; church; culture; modernity; un-making; the Enlightenment; parable; poetry; work; Romanticism; Solidarity; horizontal transcendence; ethical universalism

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2021
• Volume: 39
• Pages: 5-36

Dates

published

2021-07-01

Contributors

author

Michał Masłowski

• University of Warsaw, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-6432-7641

References

• Abriszewska P., XIX-wieczna tęsknota za oralnością. Przypadek Norwida, „Studia Norwidiana” 32: 2014, s. 25-40.
• Brague R., Europe, la voie romaine, Paris 1992.
• Delsol Ch., Le crépuscule de l’universel, Paris 2020.
• Feliksiak E., „Norwidowski świat myśli”, w: Polska myśl filozoficzna i społeczna, oprac.
• A. Walicki, t. I., 1831-1863, Warszawa 1973, s. 545-593.
• Feliksiak E., Poezja i myśl. Studia o Norwidzie, Lublin 2001.
• Fert J., Norwid poeta dialogu, Wrocław 1982.
• Głowiński M., Norwidowska druga osoba, w: Prace wybrane V: Intertekstualność, groteska, parabola., Kraków 2000, s. 340-346.
• Halkiewicz-Sojak G., Nawiązane ogniwo. Studia o poezji Cypriana Norwida i jej kontekstach, Toruń 2010.
• Jan Paweł II, Laborem exercens, 1981.
• Jastrun M., Gwiaździsty diament, Warszawa 1971.
• Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, przeł. M. Kowalska, Warszawa 1998.
• Łapiński Z., Norwid, Kraków 1971.
• Maciejewski J., Cyprian Norwid, Warszawa 1992.
• Mitosek Z., Przerwana pieśń. O funkcji podkreśleń w poezji Norwida, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 3.
• Rojek P., Liturgia dziejów. Jan Paweł II i polski mesjanizm, Kraków, 2016.
• Sawicki S., Norwida walka z formą, Warszawa 1986.
• Sawicki S., Wartość – sacrum – Norwid, Lublin 1994.
• Sawicki S., Wstęp do C. Norwid, Promethidion, Kraków 1997.
• Sawicki, S. Wartość – sacrum – Norwid 3, Lublin 2017.
• Sławińska I., Sceniczny gest poety, Kraków 1960.
• Sławińska I., Reżyserska ręka Norwida, Kraków 1971.
• Stefanowska Z., Strona romantyków. Studia o Norwidzie, Lublin 1993.
• Świontek S., Norwidowski teatr świata, Łódź 1983.
• Tischner J., Etyka solidarności, Kraków 2000.
• Tischner J., Filozofia dramatu, Paris 1998.
• Tomkowski J., Wstęp i oprac., w: Polski esej literacki. Antologia, Wrocław 2017.
• Wołoszyn, B., Norwid ocala. Heroizm, śmierć i zmartwychwstanie w twórczości postromantyka, Kraków 2008.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2139s.1