Człowiek-zbiorowy pospolitej rzeczy. Norwid a społeczeństwo obywatelskie

• Authors: Józef Franciszek Fert

Title variants

EN

The collective-man of res publica. Norwid and the civic society

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Burze intelektualne i polityczne, jakie towarzyszyły krystalizacji idei obywatelskiej w wieku XIX i XX widoczne są nie tylko w Europie, szczególnie Zachodniej, ale również w Ameryce Północnej i Środkowej, a z czasem – na całym globie. Intensywne poszukiwanie „ideału obywatelstwa” widać przede wszystkim w społecznościach dawnej Rzeczpospolitej, której ostateczny upadek pod koniec wieku XVIII i kolejne fazy coraz głębszej destrukcji nie tylko nie oznaczały zaniku tradycji republikańskiej, ale wręcz wzmogły autentyczną dysputę nad drogami do nowoczesnego społeczeństwa w przyszłym, niepodległym państwie. Przodowały w tym zasadniczym dialogu głosy reprezentantów ziemiaństwa i wyłaniającej się w ciągu XIX w. klasy („stanu”) inteligencji, nowej formacji społecznej, niemającej właściwie adekwatnej analogii w innych krajach. Z czasem do tego dialogu o przyszłej Polsce włączyli się również nieliczni przedstawiciele innych klas. Jakie znaczenia zawiera wyrażenie „społeczeństwo obywatelskie”? Dziś jest ono dość „naturalnie” obecne w języku publicystów i polityków różnych „odcieni”, ale w czasach Norwida w zasadzie nie było używane, choć sama „idea” zorganizowania życia zbiorowego na fundamencie „obywatelstwa” ma rodowód wręcz odwieczny. Artykuł jest próbą opisu myśli obywatelskiej Norwida głównie poprzez analizę jego wypowiedzi dyskursywnych, głównie publicystycznych. Norwid zdecydowanie przeciwstawił się doktrynerskiemu wynoszeniu „ludzkości”, którą nazywał „świętą abstrakcją”, ponad „naród” i „Kościół”, poprzez które jednostka może realnie uczestniczyć w „pracy dziejów”. Inne pole walki o Norwida o dopracowanie się jasnych kategorii obywatelskich stanowiły ówczesne, liczne wizje powszechnego szczęścia ludzkości i/lub apokaliptycznego jej schyłku. W tych polemikach z utopiami ostatecznego „wypełnienia się dziejów” słychać wyraźnie echa sporów ideologicznych epoki, a szczególnie tych mistyczno-politycznych wizji, w których różnych odmian „prorocy” formułowali finalne perspektywy rozwoju bieżących wypadków dziejowych, których podmiotem jest „ludzkość”, powstała w miejscu dotychczasowych „narodów” kończących właśnie swą „misję” historyczną; tak m.in. dostało się Mickiewiczowskiemu Składowi zasad – czyli manifestowi rewolucyjnych przekształceń praw obywatelskich, odziedziczonych po francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela; w liście do Józefa Bohdana Zaleskiego z 24 kwietnia 1848 r. dał Norwid wyraz swemu oburzeniu na większość tez zawartych w Składzie, które według niego podważają tradycyjne wartości, takie jak „ojczyzna”, „własność”, „ród”, „naród” i in.

EN

The intellectually and politically tempestuous crystallization of the civic ideal in the nineteenth and twentieth century manifested not only in Europe (especially Western), but also in North and Middle America, and in time – all over the globe. An intense search for the “civic ideal” is clearly discernible in societies comprising the former Polish Republic, whose demise towards the end of the eighteenth century and the subsequent phases of its increasingdecompositionnot only failed to annihilate the republican tradition but in fact intensified authentic debate on possible roads toward modern society in the future independent state. A key role in this important dialogue was played by representatives of the landed gentry and the intelligentsia, the latter emerging in the nineteenth century as a new social formation that basically had no exact counterpart in other countries. In time, a few representatives of other classes also joined this dialogue on the shape of the future Polish state. What is the meaning of the phrase “civic society”? Today, it is used almost naturallyby columnists and politicians representing various positions, but it was virtually non-existent during Norwid’s lifetime, although the very ideaof organizing collective life on the basis of “civic” virtues has an almost immemorial provenance. This article attempts to describe Norwid’s civic thought, mainly by analysing his discursive statements, chiefly in journalism. Norwid was decidedly opposed to any doctrinaire elevation of “humanity” (which he called a “holy abstraction”) over “nation” and “Church,” through which individuals can actually partake in “the work of ages.” Another area in which Norwid struggled to develop clear civic categories comprises visions of humanity’s universal happiness and/or its apocalyptic fall, many of which were promulgated at the time. In his polemics with utopias of “fulfilled history” it is possible to discern clear echoes of ideological debates held at the time, especially ones between mystical and political visions used by various “prophets” to describe the ultimate perspectives for the development of current events whose subject is “humanity” – a category replacing “nations,” which would be thus seen as ending their historical “mission.”From this angle, Norwidwould criticise Skład zasad[A collection of principles] by Adam Mickiewicz– a manifesto of revolutionary transformations of civic rights, which are part of the legacy of the French Declaration of the Rights of Man and of the Citizen.In a letter to Józef Bohdan Zaleski, dated 24 April 1848, Norwid expressed his outrage at most theses contained in Skład, which he saw as undermining traditional values such as “homeland,” “property,” “lineage,” “nation,” etc.

Keywords

PL

Cyprian Norwid; Zygmunt Krasiński; Adam Mickiewicz; papiestwo; romantyzm; rewolucja; millenaryzm; towianizm; obywatel; niewola narodowa; niepodległość; Cyprian Norwid; Zygmunt Krasiński; Adam Mickiewicz; papiestwo; romantyzm; rewolucja; millenaryzm; towianizm; obywatel; niewola narodowa; niepodległość

EN

Cyprian Norwid; Zygmunt Krasiński; Adam Mickiewicz; papacy; Romanticism; revolution; millenarianism; the Towiańskiite sect; citizen; national bondage; independence

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2021
• Volume: 39
• Pages: 37-69

Dates

published

2021-07-01

Contributors

author

Józef Franciszek Fert

• John Paul II Catholic University of Lublin, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-1952-1327

References

• Cycero M. T., Wybór listów, przełożyła G. Pianko, oprac. M. Plezia, Wrocław 2004.
• Cyprian Norwid w 150-lecie urodzin. Materiały Konferencji Naukowej 23-25 września, red. M. Żmigrodzka, Warszawa 1973.
• Dembowski E., Pisma, red. A. Śladkowska, M. Żmigrodzka, t. I-V, Warszawa 1955.
• Kłusek T., Dwie koncepcje konserwatyzmu romantycznego: Krasiński i Rzewuski, Lublin 2020.
• Krasiński Z., Listy do Jerzego Lubomirskiego, oprac. i wstęp Z. Sudolski, Warszawa 1965.
• Krasiński Z., Listy do Delfiny Potockiej, oprac. i wstęp Z. Sudolski, t. I-III, Warszawa 1975.
• Krasiński Z., Listy do Augusta Cieszkowskiego, Edwarda Jaroszyńskiego, Bronisława Trentowskiego, oprac. i wstęp Z. Sudolski, t. I-II. Warszawa 1988.
• Mickiewicz A., Les Slaves. Cours professé au Collége de France (1842-1844), Pars I-II, Paris 1914.
• Mickiewicz A., Pisma filomackie. Pisma polityczne z lat 1832-1834, w: Dzieła. Wydanie rocznicowe 1798-1998, t. VI, Warszawa 2000.
• Norwid bezdomny. W 180 rocznicę urodzin poety, red. J. Kopciński, Warszawa 2002.
• Pietrzyk-Reeves D., Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Toruń 20122.
• Smolikowski P., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, t. I-IV, Kraków 1896.
• Swetoniusz, Żywoty cezarów, przekład, wstęp i komentarz J. Niemirska-Pliszczyńska, przedmowa J. Wolski, t. I-II, Wrocław 2004.
• Towiański A., Wybór pism i nauk, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2004.
• Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak i B. Burdziej, Toruń 2001.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2139s.2