„Po-nad-gramatyczność” (nie tylko) składni Norwida

• Authors: Anna Kozłowska

Title variants

EN

“Hyper-grammaticality” of Norwid’s syntax (though not only)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia główne cechy języka i stylu Norwida, odwołując się do zaproponowanej przez samego poetę kategorii „ponadgramatyczności”. Została ona potraktowana jako kategoria opisowa, uwydatniająca i porządkująca przede wszystkim (choć nie tylko) właściwości Norwidowej składni. Przymiotnik ponadgramatyczny może być rozumiany na trzy sposoby: 1. ʻniezgodny z regułami poprawnościowymiʼ; 2. ʻodbiegający od zwyczajów językowych; niekonwencjonalnyʼ; 3. ʻpochodzący z innego poziomu języka niż poziom gramatycznyʼ. W twórczości Norwida można odnaleźć przejawy ponadgramatyczności w każdym ze wskazanych wyżej sensów. Wśród konstrukcji naruszających normę językową omówione zostały anakoluty, struktury homonimiczne, niejasności dotyczące funkcji elementów anaforycznych oraz zakłócenia spójności. Do elementów niekonwencjonalnych, odbiegających od zwyczajów epoki, należą m.in.: innowacje w zakresie łączliwości, komplikacje struktury składniowej, wielość wtrąceń nawiasowych oraz stosowanie konstrukcji archaicznych. W tekstach Norwida szczególnie istotne są nie tylko mechanizmy właściwe składniowej, czyli gramatycznej płaszczyźnie wypowiedzenie, lecz także zjawiska obecne na innych jego poziomach, takie jak metatekst i struktura tematyczno-rematyczna.

EN

The article discusses major characteristics of Norwid’s language and style in light of the concept of “hyper-grammaticality” [po-nad-gramatyczność] developed by the poet himself. Considered as a descriptive category, it organizes and foregrounds certain properties of his syntax as well as other elements. The adjective “hyper-grammatical” can be understood in three ways: 1. failing to comply with rules; 2. departing from linguistic convention; hence unconventional; 3. derived from a different level of language than grammar.Norwid’s works can be shown to display hyper-grammaticality in all of the above senses. Discussion of constructions that violate linguistic norms accounts for the following: anacoluthon,homonymic structures, obscurities related to functions of anaphoric elements, and disruptions of coherence. Unconventional elements departing from the epoch’s standards include, among other things, innovations in collocability, complications of syntax, numerous parenthetical remarks, and the usage of archaic constructions. In Norwid’s texts an important place is held not only by mechanisms proper to syntactical or grammatical level of enunciation, but also by phenomena present on other levels:meta-textualityandthematic-rhematic structure.

Keywords

PL

składnia; idiolekt Cypriana Norwida; anakolut; innowacje składniowe; metatekst; struktura tematyczno-rematyczna; składnia; idiolekt Cypriana Norwida; anakolut; innowacje składniowe; metatekst; struktura tematyczno-rematyczna

EN

syntax; Norwid’s idiolect; anacoluthon; syntactic innovation; meta-text; thematic-rhematic structure

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2021
• Volume: 39
• Pages: 93-125

Dates

published

2021-07-01

Contributors

author

Anna Kozłowska

• Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-7465-9316

References

• Bajerowa I., Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. Tom III. Składnia. Synteza, Katowice 2000.
• Biblioteka Cyfrowa Muzeum Narodowego w Krakowie: http://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/docmetadata?id=19716&from=pubindex&dirids=1&lp=179 [dostęp: 4.11.2020].
• Bogusławski A., Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences, Warszawa 1977.
• Bogusławski A., A Study in the Linguistics – Philosophy Interface, Warszawa 2007.
• Chojak J., Echa nie zadanych pytań czy wyróżnione tematy (o pewnych użyciach Norwidowskiego pytajnika), w: Studia nad językiem Cypriana Norwida, red. J. Chojak, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 13-36.
• Ciołek A., Imiesłowowe równoważniki zdań w listach C.K. Norwida, „Poradnik Językowy” 2015, nr 7, s. 23-31.
• Engelking-Teleżyńska E., Użycie wielkich liter w pismach Norwida – próba systematyzacji, w: Język Cypriana Norwida. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pracownię Słownika Języka Norwida w dniach 4-6 listopada 1985, red. K. Kopczyński, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 29-38.
• Fik I., Uwagi nad językiem Cyprjana Norwida, Kraków 1930.
• Gajda S., Norwida myślenie o języku, w: C. K. Norwid. W setną rocznicę śmierci, red. J. Pośpiech, Opole 1984, s. 119-129.
• Kałkowska A., Poziomy tekstu, czyli polifonia druga, w: Styl a tekst. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej, Opole 26-28 IX 1995, red. S. Gajda, M. Balowski, Opole 1996, s. 61-68.
• Kania S., Uwagi o neologizmach w twórczości Norwida, „Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Szczeciński. Szczecińskie Prace Polonistyczne” 1989, nr 2 (25), s. 117-127.
• Klemensiewicz Z., Orzecznik przy formach osobowych czasownika „być”, „Prace Filologiczne” 1927, t. 11, s. 123-181.
• Korpysz T., Definicje poetyckie Norwida, Lublin 2009.
• Kozłowska A., Kilka uwag o archaicznych elementach składniowych w tekstach Cypriana Norwida, „Studia Norwidiana” 29: 2011, s. 99-117.
• Kozłowska A., Kilka uwag o składni „Quidama”, w: „Quidam”. Studia o poemacie, red. P. Chlebowski, Lublin 2011, s. 507-529.
• Kozłowska A., Nawiasem mówiąc. O wtrąceniach nawiasowych w wierszach z „Vade-mecum” Cypriana Norwida, w: Norwid. Z warsztatów norwidologów bielańskich, red. T. Korpysz, B. Kuczera-Chachulska, Warszawa 2011, s. 35-66.
• Kozłowska A., Jednostka wobec konwencji. Uwagi o interpunkcji w tekstach Cypriana Norwida, w: Tożsamość tekstu. Tożsamość literatury, red. P. Bem, Ł. Cybulski, M. Prussak, Warszawa 2016, s. 115-130.
• Kozłowska A., Norwid a polscy badacze języka. Preliminaria, w: Kulturowy wymiar twórczości Norwida, red. J. C. Moryc OFM, R. Zajączkowski, Lublin 2016, s. 177-191.
• Kozłowska A., Grafia Cypriana Norwida jako sygnał struktury tematyczno-rematycznej wypowiedzenia, w: Język pisarzy: środki artystycznego wyrazu, red. T. Korpysz, A. Kozłowska, Warszawa 2019, s. 101-125.
• Kozłowska A., O możliwościach wykorzystania „Narodowego Fotokorpusu Języka Polskiego” w badaniach neologizmów pisarzy (na przykładzie języka Cypriana Norwida), w: Wokół pewnego cytatu, red. K. Wojan, Warszawa 2020, s. 167-172.
• Kozłowska A., Homonimia składniowa w tekstach Cypriana Norwida (na przykładzie Vade-mecum), w: Język pisarzy – problemy gramatyki, red. T. Korpysz, A. Kozłowska, Warszawa 2021.
• Kudyba W., „Aby mowę chrześcijańską odtworzyć na nowo...”. Norwida mówienie o Bogu, Lublin 2000.
• Lewaszkiewicz T., B. Walczak, H. Zgółkowa, Cyprian Kamil Norwid jako lingwista i filolog, „Studia Polonistyczne” 1983-1984, t. XI-XII, s. 165-204.
• Małecki A., Gramatyka historyczno-porównawcza języka polskiego, t. 2, Lwów 1879, s. 485-486.
• Obrębska-Jabłońska A., [rec.:] Ignacy Fik. „Uwagi nad językiem Cyprjana Norwida”. Prace historyczno-literackie, nr 34. Kraków 1930, str. 89, „Język Polski” 1931, XVI z. 1, s. 16-23.
• Polona: www.polona.pl
• Piekarczyk D., Metafory metatekstowe, Lublin 2013.
• Pisarkowa K., Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984.
• Podracki J., Imiesłowowy równoważnik zdania w perspektywie historycznej, „Poradnik Językowy” 1982, z. 7, s. 456-470.
• Puzynina J., Z problemów składni w tekstach poetyckich Norwida (na materiale „Vade-mecum”), w: taż, Słowo Norwida, Wrocław 1990, s. 95-114.
• Puzynina J., O języku Cypriana Norwida, w: taż, Słowo – wartość – kultura, Lublin 1997, s. 419-447.
• Puzynina J., Milczenie w twórczości Norwida, w: taż, Słowo poety, Warszawa 2006, s. 147-167.
• Puzynina J., T. Korpysz, Internetowy słownik języka Cypriana Norwida, współpraca merytoryczna: J. Chojak, współpraca techniczna: J. Miernik, M. Żółtak, 2009, https://slownikjezykanorwida.uw.edu.pl.
• Rogowska M., Tekst Norwida jako problem edytorski i interpretacyjny. Zarys na przykładzie autografu Do M.... – wtóry list, „Humanistyka XXI wieku. Badania doktorantów Wydziału Polonistyki UW” 2011, nr 1(2), wersja elektroniczna: http://hum21.vdl.pl/wp-content/uploads/2013/12/humanisyka_xxi_wieku_2011h1a.pdf.
• Rogowska M., O intonacyjno-retorycznej roli Norwidowskiej interpunkcji, „Studia Norwidiana” 30: 2012, s. 23-38.
• Sawicki S., Norwida walka z formą, w: tenże, Norwida walka z formą, Warszawa 1986, s. 9-23.
• Sawicki S., Z zagadnień semantyki poetyckiej Norwida, w: tenże, Norwida walka z formą, Warszawa 1986, s. 24-41.
• Sawicki S., Norwid: od strony prawnuków, „Teksty Drugie” 2001, nr 6, s. 24-32.
• Sawicki S., Norwid o nie ujawnionym wymiarze zdań, w: tenże, Wartość – sacrum – Norwid 2. Studia i szkice aksjologicznoliterackie, Lublin 2007, s. 139-147.
• Sawicki S., Co badacze literatury zawdzięczają językoznawcom i czego od nich oczekują, w: tenże, Wartość – sacrum – Norwid 3. Studia i szkice aksjologicznoliterackie, Lublin 2017, s. 79-89.
• Skubalanka T., Neologizmy w polskiej poezji romantycznej, Toruń 1962.
• Skubalanka T., Jeszcze o stylu poetyckim, stylu dzieła literackiego i stylu indywidualnym, w: taż, O stylu poetyckim i innych stylach języka. Studia i szkice teoretyczne, Lublin 1995, s. 185-205.
• Skubalanka T., Styl poetycki Norwida ze stanowiska historycznego, w: taż, Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Studia nad językiem i stylem, Lublin 1997, s. 144-162.
• Słoboda A., Imiesłowy u Norwida, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2001, nr 8 (28), s. 139-150.
• Sobotka P., Fenomenologia, personalizm, frazeologia, gramatyka, „Studia Norwidiana” 22-23: 2004-2005, s. 181-187.
• Subko B., O funkcjach łącznika w poezji Norwida, w: Język Cypriana Norwida. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pracownię Słownika Języka Norwida w dniach 4-6 listopada 1985, red. K. Kopczyński, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 39-53.
• Subko B., O Norwidowskiej sztuce stawiania kropki, w: Studia nad językiem Cypriana Norwida, red. J. Chojak, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 103-122.
• Subko B., O podkreśleniach Norwidowskich – czyli o podtekstach metatekstu, „Studia Norwidiana” 9-10: 1991-1992, s. 45-64.
• Wajszczuk J., O metatekście, Warszawa 2005.
• Wierzbicka A., System składniowo-stylistyczny prozy polskiego renesansu, W. Górny, Składnia przytoczenia w języku polskim, Wrocław 1966.
• Wierzbicka A., Metatekst w tekście, w: O spójności tekstu, red. M.R. Mayenowa, Wrocław 1971, s. 105-121.
• Wiśniewska E., Autorski metatekst w „Vade-mecum”, w: Studia nd językiem Cypriana Norwida, red. J. Chojak, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 153-170.
• Wiśniewska E., Poprawki autorskie w rękopisie „Rzeczy o wolności słowa”, w: Język Cypriana Norwida. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pracownię Słownika Języka Norwida w dniach 4-6 listopada 1985, red. K. Kopczyński, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 55-67.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2139s.4