„Taki to mistrz...”. Norwid w późnej liryce Tadeusza Różewicza

• Authors: Grażyna Halkiewicz-Sojak

Title variants

EN

“A so-and-so master…”. The presence of Norwid in late lyrics by Tadeusz Różewicz

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Tadeusz Różewicz przygotowywał swój autorski wybór wierszy Norwida. Antologia nie powstała, ale śladem pracy nad nią jest Różewiczowski szkic pt. To, co zostało z nienapisanej książki o Norwidzie, a głębszym rezultatem – intensywna obecność nawiązań do poezji i biografii Norwida w liryce Różewicza z ostatniego ćwierćwiecza twórczości. Tematem artykułu jest rekonstrukcja dialogu poety z dziewiętnastowiecznym prekursorem podjętego w późnej twórczości (analizowana przy zastosowaniu niektórych aspektów koncepcji badania wpływów literackich Harolda Blooma): wskazanie miejsc wspólnych i kwestii polemicznych. Materiałem skupiającym uwagę autorki, poddanym analizie i interpretacji, są przede wszystkim wiersze ze zbiorów poetyckich Różewicza szczególnie wyraziście nasyconych nawiązaniami do Norwida: z Płaskorzeźby, szarej strefy, nożyka profesora, recyklingu, wyjścia. Konkluzje wynikające z szeregu szczegółowych, komparatystycznych interpretacji pozwoliły odnaleźć współbrzmienia tematyczne (temat egzystencjalnego braku i niedopełnienia, które dotykają i podmiot wierszy, i lirycznych bohaterów, predylekcja do kreowania postaci niezrozumianych, niepozornych, ale i wewnętrznie wydrążonych…), pokrewne predylekcje warsztatowe (np. eliptyczność, oszczędne i precyzyjne obrazowanie, przywiązywanie wagi do graficznego kształtu wiersza). Różewicz znajduje jednak w poezji Norwida i takie cechy, które go odpychają, jak np. poetyka wzniosłości czy zmysłowa powściągliwość i przesłanianie symbolicznymi obrazami dosłowności zła.

EN

At the beginning of the 1990s,Tadeusz Różewicz prepared his own selection of poems by Norwid. Although this personal anthology was never published, a trace of it lingers in the form of the essay “To, co zostało z nienapisanej książki o Norwidzie” [What remains of the book on Norwid I never wrote], and more deeply – in the shape of numerous references to Norwid’s poetry and biography in Różewicz’s lyricism from the last quarter of his literary career. This article attempts to reconstruct Różewicz’s dialogue with his nineteenth-century precursor, which he initiatedlate in his life. Analysis incorporates several aspects of Harold Bloom’s theory of literary influence,indicating shared elements and polemical issues. Interpretations revolve primarily around works from those poetry books by Różewicz that contain particularly clear references to Norwid: Płaskorzeźba, Szara strefa, Nożyk profesora, Zawsze fragment. Recykling, and Wyjście. Conclusions drawn from a number of detailed, comparatist readings make it possible to establish thematic similarities (e.g. existential lack and incompleteness affecting both the lyrical subject and the poems’ protagonists, a predilection for developing figures who are misunderstood, inconspicuous, and hollowed out, etc.) andformal preferences (e.g. the use of ellipsis,terse and precise imagery, and consideration for the poem’s visual dimension). However, Różewicz also identifies in Norwid’s poetry certain things that repel him, e.g. lofty poetics, self-restraint with regard to sensuality, and the tendency to obscure the literal character of evil with symbolic images.

Keywords

PL

liryka polska; Cyprian Norwid; Tadeusz Różewicz; słowo i milczenie; komparatystyka literacka; liryka polska; Cyprian Norwid; Tadeusz Różewicz; słowo i milczenie; komparatystyka literacka

EN

Polish lyricism; Cyprian Norwid; Tadeusz Różewicz; word and silence; comparative studies

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2021
• Volume: 39
• Pages: 217-265

Dates

published

2021-07-01

Contributors

author

Grażyna Halkiewicz-Sojak

• Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-4622-7529

References

• Adamowska J., Różewicz i Herbert. Aksjologiczne aspekty twórczości, Kraków 2012.
• Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2004.
• Biblia Tysiąclecia (Nowy Testament).
• Bloom H., Lęk przed wpływem. Teoria poezji, tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster, Kraków 2002.
• Bloom H., The Anatomy of Influence. Literature as a Way of Life, New Haven and London, 2011.
• Chachulski T., Grób z marmuru. Wokół dwóch wierszy do Stanisławy Hornowskiej, „Studia Norwidiana” 35: 2017.
• Dakowicz P., Nauka znikania. Wiersze i rozmowy z lat 2006-2018, Warszawa 2018,
• Dunajski A. ks., „Słowo stało się Siłą”. Zarys Norwidowskiej teologii słowa, Pelplin 1996.
• Feliksiak E., Poezja i myśl, Lublin 2001.
• Friedrich H., Struktura nowoczesnej liryki, tłum. i wstęp E. Feliksiak, Warszawa 1978.
• Heck D., Zamiennik estetyczny w kenotycznych pejzażach Tadeusza Różewicza. Impresje o milczeniu, w: Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Krzysztofowi Dybciakowi, red.
• K. Koehler, W. Kudyba, J. Sikora, Warszawa 2015.
• Jan Paweł II, List do artystów, opublikowany w Niedzielę Wielkanocną 4 kwietnia 1999 roku.
• Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. I–III, oprac. Z. Trojanowiczowa, Z. Dambek, E. Lijewska z zespołem, t. I–III Poznań 2007.
• Kuczera-Chachulska B., „Czas siły zupełnej”. O kategorii wysiłku w poezji Norwida, Lublin 1998.
• Kułakowska J., Formy modlitewne w twórczości Słowackiego, Kraków 1996.
• Korpysz T., Cypriana Norwida wiersze-definicje?, w: Genologia Cypriana Norwida, red.
• A. Kuik-Kalinowska, Słupsk 2005.
• Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, tłum. R. Wojnakowski, Kraków 1994.
• Mitosek Z., „Przerwana pieśń”. O funkcji podkreśleń w poezji Norwida, „Pamiętnik Literacki” 1980, nr 3.
• Nieukerken A. van, Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskiego modernizmu, Kraków 1998.
• Norwidowski świat rzeczy, red. P. Abriszewska, G. Halkiewicz-Sojak, I. Dobrzeniecka, D. Wojtasińska, Toruń 2018.
• Rosen J., Wspomnienia 1860-1925, spisała A. Leo, Warszawa 1933.
• Ruszar J. M., „Widziałem Go”. Epifania współczesnego Piłata, w: Różewicz: dodawanie, red. E. Bartos, M. Cuber, Katowice 2012.
• Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1983.
• Sawicka-Mierzyńska K., Dlaczego „Czułość” Norwida jest jednym z ulubionych wierszy Tadeusza Różewicza?, w: Symbol w dziele Norwida, red. W. Rzońca, Warszawa 2011.
• Sawicki S., „Tam gdzie jest Nikt, jest Osobą (O wierszu „Do zeszłej…), „Ruch Literacki” 1985, nr 4.
• Sawicki S., Wartość – sacrum – Norwid 3, Lublin 2017.
• Skrendo A., Tadeusz Różewicz i granice literatury. Poetyka i etyka transgresji, Kraków 2002.
• Sochoń J., ks. Bóg i język, Warszawa 2000.
• Staff L., Kto jest ten dziwny nieznajomy, wybór T. Różewicz, Warszawa 1964.
• Stefanowska Z., Strona Norwida, Lublin 1993.
• Trznadel J., Czytanie Norwida, Warszawa 1978.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2139s.8