Ironia, cnota i „strach śmieszności”. (Herbert – Norwid)

• Authors: Lidia Banowska

Title variants

EN

Irony, virtue and “fear of ridicule”. (Herbert – Norwid)

Abstracts

EN

The article examines the relationship between irony and virtue in works by Cyprian Norwid and Zbigniew Herbert, arguing that these concepts are crucial for both authors. As such, the article is situated in the area of studies devoted to the presence of the Norwidian tradition in writings by Herbert. His famous poem “Mr. Cogito on Virtue” is a case in point. A close reading of this piece makes it possible to claim that Herbert’s considerations of virtue are modelled on Norwid’s ironic imagination, with irony revealed as one possible incarnation of virtue. Development of images representing the two concepts bases on personification of allegory, made accessible and unique thanks to the de-conventionalizing gesture of anthropomorphism, which causes the images of both female heroines to turn ironic. An important place in these considerations is occupied by the relationship between virtue and irony in a cultural perspective, which is aptly rendered by the metaphor of sisterhood. As the sister of truth, irony is also the sister of virtue. A form of axiological memory, virtue conditions civilizational progress. The irony of the situation diagnosed by both poets consists in the reversal of meanings and values, as a result of which mockery leads to the rejection of the only guarantee of development, while the accompanying fear of ridicule causes most people to refrain from leading virtuous lives, paradoxically foreclosing growth. The relationship between virtue and irony would thus consist in disclosing the improper character of this situation. At the same time, irony is revealed as the answer to today’s lack of virtue brought about by deterioration premised on the rejection of “thinking in terms of values.” Accordingly, the greatest import of the relation between irony and virtue seems to consist in the attempt to restore axiological order.

PL

Artykuł dotyczy związku ironii oraz cnoty w poezji Cypriana Norwida oraz Zbigniewa Herberta jako pojęć kluczowych dla twórczości obu autorów i sytuuje się w obszarze badań nad tradycją norwidowską w pisarstwie autora Pana Cogito. Słynny wiersz Herberta Pan Cogito o cnocie zostaje potraktowany jako studium przypadku. Na podstawie interpretacji tego tekstu autorka stawia tezę, iż obrazową matrycą myślenia Herberta o cnocie była wyobraźnia ironiologiczna autora Quidama, a ironia odsłania się jako jedna z możliwych konkretyzacji cnoty. Podstawę dla budowania obrazowych przedstawień obu pojęć stanowią zabiegi personifikacji alegorii, którym nośność i oryginalność zapewnia dekonwencjonalizujący gest równoczesnej antropomorfizacji, prowadzący do ironizacji w ujęciu obu kobiecych bohaterek. Ważnym wątkiem rozważań jest związek między cnotą i ironią sytuowany w perspektywie kulturowej. Rodzaj relacji między obu pojęciami dobrze oddaje metafora siostrzeństwa: ironia jako siostra prawdy jest zarazem siostrą cnoty. Cnota jako aksjologiczna pamięć kultury warunkuje cywilizacyjny postęp; ironia sytuacji diagnozowanej przez obu twórców polega na odwróceniu znaczeń i wartości, w którym pod pręgierzem drwiny odrzucane jest to, co jedynie gwarantuje rozwój, a pojawiający się w związku z tym lęk przed wyśmianiem wywołuje u większości niechęć do praktykowania cnót – paradoksalnie uniemożliwiając rozwój. Związek między cnotą a ironią polega zatem tutaj na ujawnianiu niewłaściwości takiego biegu spraw; ironia odsłania się tym samym jako odpowiedź na nie-cnotę czasów i ludzi czasy te współtworzących, w degeneracji których istotnym czynnikiem okazuje się odrzucenie „myślenia według wartości”. Tym samym najgłębsza wartość związku obu omawianych pojęć zdaje się polegać na próbie przywrócenia aksjologicznego ładu.

Keywords

PL

ironia; cnota; Cyprian Norwid; Zbigniew Herbert

EN

irony; virtue; Cyprian Norwid; Zbigniew Herbert

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Norwidiana
• Year: 2022
• Volume: 40
• Pages: 37-56

Dates

published

2022

Contributors

author

Lidia Banowska

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000337531406

References

• Alegoria, red. J. Abramowska, Gdańsk 2003.
• Alegoria, red. K. Najdek, K. Tkaczyk, Warszawa 2009.
• Barańczak S., Cnota, nadzieja, ironia (Zbigniew Herbert „Pan Cogito o cnocie”), w: Poznawanie Herberta 2, wybór i wstęp A. Franaszek, Kraków 2000, s. 381-398 (pierwodruk: Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczenia po co i dlaczego się pisze, Londyn 1990).
• Barańczak S., Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Wrocław 1994 (pierwodruk: Londyn 1984).
• Błoński J., Norwid wśród prawnuków, „Twórczość” 1967, nr 5.
• Błoński J., Tradycja, ironia i głębsze znaczenie, w: Poznawanie Herberta, wybór i wstęp A. Franaszek, Kraków 1998, s. 49-79.
• Bór nici. Wątki klasyczne i romantyczne w twórczości Zbigniewa Herberta, red. M. Mikołajczak, Kraków 2011.
• Ciechanowicz J., Etyka czterech umiejętności, New York 2009.
• Czapliński P., Ironia mniejsza. Apokryfy mityczne Zbigniewa Herberta, w: Portret z początku wieku. Twórczość Zbigniewa Herberta. Studia, red. W. Ligęza, Lublin 2005, s. 287-304.
• Dedecius K., Uprawa filozofii. Zbigniew Herbert w poszukiwaniu tożsamości, tłum. E. Feliksiak, w: Poznawanie Herberta, wybór i wstęp A. Franaszek, s.128-168.
• Etyka i charakter, wybrał i przełożył J. Jaśtal, Kraków 2004.
• MacIntyre A., Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, przełożył, wstępem i przypisami opatrzył A. Chmielewski, przekład przejrzał J. Hołówka, Warszawa 1996.
• Ironia, red. M. Głowiński, Gdańsk 2002.
• Kołaczkowski S., Ironia Norwida, w: tegoż, Portrety i zarysy literackie, oprac. S. Pigoń, Warszawa 1968, s.131-166 (pierwodruk: „Droga” 1933, nr 11, s. 131- 166).
• Łapiński Z., Norwid, Kraków 1971.
• Mackiewicz T., Sokratejskie aspekty ironii Norwida, w: Sokrates Norwida. Kontekst – recepcja – kontynuacja, Warszawa 2009, s. 149-172.
• Mikołajczak M., Pod patronatem Norwida, w: tenże, Światy z marzenia. Echa romantyczne w poezji Zbigniewa Herberta, Kraków 2013, s. 91-130.
• Mikołajczak M., Wstęp do: Z. Herbert, Wybór poezji, wstęp i opracowanie M. Mikołajczak, Wrocław 2018.
• Mrugalski M., „Konieczny bytu cień”: „Ironia” Cypriana Norwida, „Ruch Literacki” LXI: 2020, z. 6 (363), s. 603-618.
• Nieukerken A., van, Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskiego modernizmu, Kraków 1998.
• Pańpuch Z., W poszukiwaniu szczęścia. Śladami aretologii Platona i Arystotelesa, Lublin 2015.
• Ripa C., Ikonologia, przełożył I. Kania, Kraków 2012.
• Ruszar J.M., Słońce republiki. Cywilizacja rzymska w twórczości Zbigniewa Herberta, Kraków 2014.
• Seweryn A., „W słońcu bezczelne półśmiechy ironii... „Norwidowe heroironicum” („Assunta”), w: tenże, Światłocienie i dysonanse. O Norwidzie i tradycji literackiej, Lublin 2013, s. 271-303.
• Seweryn D., Alegoria i problemy dyskursu symbolicznego, Lublin 2017.
• Szturc W., Osiem szkiców o ironii, Kraków 1994.
• Trybuś K., Stary poeta. Studia o Norwidzie, Poznań 2000.
• Wyszomirski S., Pojęcie arete w etyce stoi starszej i średniej, Toruń 1997.
• Współczesna etyka cnót: możliwości i ograniczenia, red. N. Szutta, Warszawa 2010.
• Ziołowicz A., „Vade-mecum” drogami cnoty. O poetyckiej aretologii Cypriana Norwida, „Studia Norwidiana” 39: 2021, s. 5-30.

Identifiers

DOI

10.18290/sn2240.2

Biblioteka Nauki

18029953