Prisoner-of-war stories in the movies (the case of Andrzej Munk’s Eroica)

• Authors: Anna Matuchniak-Mystkowska

Title variants

Historie jeńców wojennych w filmach (przypadek Eroiki Andrzeja Munka)

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This paper analyses Polish feature films which deal with the subject of POW camps during World War II, especially the so-called oflags (German: Offizierslager), i.e. Wehrmacht camps for officers. In Poland, nearly 200 feature films about World War II and the Nazi occupation were made in 1945–1999, with only eight raising the topic of POW camps. Eroica directed by Andrzej Munk is one of the first examples, and the best-known one. It depicts the social world of the oflags in a grotesque and ironic light, which was acclaimed by film experts but criticised by historians. The theoretical and methodological approach used in the sociology of art and in historical sociology can be invoked to analyse all the elements of the communication system: the creator, the work, and the audience in their social and historical context. The sociological analysis presented here only concerns the content of the film (the juxtaposition of “the truth of time” and “the truth of the screen”) and its social reception among different categories of viewers, each with their specific competences. The theoretical concepts developed by S. Ossowski, A. Kłoskowska, P. Francastel, E. Panofsky and P. Bourdieu are used here, alongside historical and sociological analyses of POW camps (D. Kisielewicz, A. Matuchniak-Mystkowska). The paper presents a certain research idea and describes methods that can be used to pursue it.

PL

W artykule przeanalizowano polskie filmy fabularne poruszające tematykę obozów jenieckich w czasie II wojny światowej, zwłaszcza tzw. Oflagów (niem. Offizierslager), czyli obozów Wehrmachtu dla oficerów. W Polsce w latach 1945–1999 nakręcono blisko 200 filmów fabularnych o II wojnie światowej i okupacji hitlerowskiej, a tylko osiem poruszyło temat obozów jenieckich. Eroica w reżyserii Andrzeja Munka to jeden z pierwszych przykładów i najbardziej znany. Przedstawia społeczny świat oflagów w groteskowym i ironicznym świetle, docenionym przez filmoznawców, ale skrytykowanym przez historyków. Podejście teoretyczne i metodologiczne stosowane w socjologii sztuki i socjologii historycznej może posłużyć do analizy wszystkich elementów systemu komunikacji: twórcy, dzieła i odbiorcy w ich kontekście społecznym i historycznym. Przedstawiona tutaj analiza socjologiczna dotyczy jedynie treści filmu (zestawienie „prawdy czasu” i „prawdy ekranu”) i jego społecznego odbioru wśród różnych kategorii widzów, z których każdy posiada określone kompetencje. Wykorzystuje się tu koncepcje teoretyczne opracowane przez S. Ossowskiego, A. Kłoskowską, P. Francastela, E. Panofsky’ego i P. Bourdieu, obok analiz historyczno-socjologicznych obozów jenieckich (D. Kisielewicz, A. Matuchniak-Mystkowska). W artykule przedstawiono pewną ideę badawczą i opisano metody, które można wykorzystać do jej realizacji.

Keywords

EN

Eroica; Polish film; film reception; World War II; prisoners of war; oflags; historical sociology; sociology of film; sociology of art

PL

Eroica; film polski; recepcja filmowa; II wojna światowa; jeńcy wojenni; oflagi; socjologia historyczna; socjologia filmu; socjologia sztuki; Eroica; film polski; recepcja filmowa; II wojna światowa; jeńcy wojenni; oflagi; socjologia historyczna; socjologia filmu; socjologia sztuki

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica
• Year: 2020
• Issue: 73
• Pages: 55-76

Dates

published

2020-06-30

Contributors

author

Anna Matuchniak-Mystkowska

References

• Baticle Y. (1985), Clés et codes de l’image: l’image numérisée, le vidéo, le cinéma, Magnard, Paris.
• Bednorz R. (1989), Aby mogli przetrwać. Pomoc dla polskich jeńców wojennych w niewoli Wehrmachtu 1939–1945, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Bohatkiewicz J. (1971), Oflag II C Woldenberg, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Brandys M. (1955), Wyprawa do oflagu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Brzezicki F. (2013), W oflagu VII A Murnau. Dziennik polskiego oficera, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Chateau D. (2006), Esthétique du cinéma, Armand Colin, Paris.
• Ethis E. (2011), Sociologie du cinéma et de ses publics, Armand Colin, Paris.
• Francastel P. (1984), Problèmes de la sociologie de l’art, [in:] G. Gurvitch (ed.), Traité de sociologie, vol. II, no. 3, Presses Universitaires de France, Paris.
• Fularski J. (2009), Według gwiazd na wschód. Moja ucieczka z oflagu i inne przeżycia, W. Wróblewski, (ed.), Drukarnia-Międzychód, Międzychód.
• Giziński S., Szutowicz A. (2013), Oflag II B Arnswalde. Jenieckie losy, Wydawnictwo Nortom, Wrocław.
• Gruszka T.K. (1994), W Murnau, Caldra House, Hove.
• Hendrykowski M. (2011a), Eroica, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Hendrykowski M. (2011b), Andrzej Munk, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Honka N. (1998), Życie religijne żołnierzy polskich w niewoli niemieckiej i radzieckiej podczas II wojny światowej, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Iwanowski W. (1981), Konspiracja w Oflagu VII A Murnau, “Wojskowy Przegląd Historyczny”, no. 4, pp. 175–191.
• Kisielewicz D. (1998), Oficerowie polscy w niewoli niemieckiej w czasie II wojny światowej, “Studia i Monografie”, no. 254, Uniwersytet Opolski, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Kisielewicz D. (2015), Niewola w cieniu Alp. Oflag VII A Murnau, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Kłoskowska A. (1972), Społeczne ramy kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Kłoskowska A. (1983), Socjologia kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Kłoskowska A., Rokuszewska-Pawełek A. (1990), Symbole i mity literackie w potocznym odbiorze, [in:] A. Kłoskowska (ed.), Oblicza polskości, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
• Kobylarz R., Sznotala K. (2010), Wykaz niemieckich obozów jenieckich 1939–1945, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Kurpiewski P. (2017), Historia na ekranie Polski Ludowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Lewandowska-Pijanowska M., Rezler-Wasielewska V. (2016), Sprawa Mamunowa, “Łambinowicki Rocznik Muzealny”, no. 39. pp. 145–175.
• Lewandowski J. (2016), Wspomnienia i relacje, [in:] M. Lewandowska-Pijanowska, V. Rezler-Wasielewska, Sprawa Mamunowa, “Łambinowicki Rocznik Muzealny”, no. 39, pp. 145–175.
• Lewicki W. (ed.) (2007), Dzienniki jenieckie polskich oficerów w niewoli Wehrmachtu, Wydawnictwo Wojciecha Lewickiego, Warszawa.
• Majchrowski S. (1970), Za drutami Murnau, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
• Matuchniak-Krasuska A. (1988), Gust i kompetencja. Społeczne zróżnicowanie recepcji malarstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Matuchniak-Krasuska A. (1999), Publiczność wobec metafory plastycznej. O recepcji groteski Jerzego Dudy-Gracza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Matuchniak-Krasuska A. (2001), O mediacyjnym i autonomicznym charakterze socjologii sztuki, “Przegląd Socjologiczny”, vol. 2, pp. 53–81.
• Matuchniak-Krasuska A. (2010), Zarys socjologii sztuki Pierre’a Bourdieu, Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Matuchniak-Krasuska A. (2014), Za drutami oflagów. Studium socjologiczne, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Matuchniak-Krasuska A. (2016), Za drutami oflagów. Jeniec wojenny 613 X/A, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Matuchniak-Mystkowska A. (2017), Dylematy pamięci jenieckiej, [in:] V. Rezler-Wasielewska (ed.), O niewoli 70 lat po wojnie. Studia i materiały, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Matuchniak-Mystkowska A. (2019), Historie jenieckie w filmie (na przykładzie “Eroiki” Andrzeja Munka), unpublished data.
• Matuchniak-Mystkowska A., Mystkowski J., Stanek P. (eds.) (2018), Niewola i nadzieja. Korespondencja wojenna Andrzeja i Krystyny Mystkowskich, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Neterowicz A. (2015), Nora. Wspomnienia podporucznika Alojzego Neterowicza jeńca wojennego Oflagu VII A Murnau więźnia politycznego, “Dziedzictwo” Helena Dobranowicz, Bielsko-Biała.
• Olesik J. (1988), Oflag II C, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
• Ossowski S. (1966), Dzieła, vol. I, U podstaw estetyki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Panofsky E. (1971), Studia z historii sztuki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Pollack J. (1986), Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
• Półchłopek W. (2002), Wychowanie fizyczne i sport żołnierzy polskich w obozach jenieckich Wehrmachtu i NKWD (1939–1945), Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Rezler-Wasielewska V. (2001), Działalność naukowo-oświatowa polskich jeńców wojennych w niemieckich i radzieckich obozach podczas II wojny światowej, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Opole.
• Rowiński J. (2016), Wspomnienia i relacje por. Juliana Rowińskiego, “Łambinowicki Rocznik Muzealny”, no. 39, pp. 154–169.
• Sadzewicz M. (1977), Oflag II D Gross – Born, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Siarkiewicz M. (1998), Murnau. Moje wspomnienia, Kalisz, Archiwum Centralne Muzeum Jeńców Wojennych, Relacje i Wspomnienia, sygn. 942. Some memories available: http://www.info.kalisz.pl/siarkiewicz/index.html (accessed 18.02.2018).
• Stawiński J.S. (1984), Opowieści powstańcze. Godzina “W”, Węgrzy, Kanał, Ucieczka, Młodego warszawiaka zapiski z urodzin, Czytelnik, Warszawa.
• Steyer K. (2013), II wojna światowa w polskim filmie. Historia a fabuła, Wydawnictwo Muzeum Stutthof, Warszawa–Sztutowo.
• Sułkowski B. (1972), Powieść i czytelnicy. Społeczne warunkowanie zjawisk odbioru, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Sułkowski B. (1993), Hamletyzowanie nasze, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wallis M. (1983), O tytułach dzieł sztuki, [in:] M. Wallis, Sztuki i znaki: pisma semiotyczne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Wańkowicz M. (1955), Drogą do Urzędowa, Roy Publishers, New York.
• Wańkowicz M. (1969), Spod gilotyny, [in:] M. Wańkowicz, Od Stołpców po Kair, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, pp. 433–469.
• Wejbert-Wąsiewicz E. (2017a), Bez retuszu czy po liftingu? Obrazy starości i aborcji w filmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wejbert-Wąsiewicz E. (2017b), Filmy o wojnie, unpublished report.
• Wiktorski P. (1980), Czas biegnie obok, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
• Zimnica-Kuzioła E. (2003), Światła na widownię. Socjologiczne studium publiczności teatralnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-600X.73.04