Ksiądz pułkownik Józef Panaś jako niezłomny działacz ludowy w walce z obozem sanacji w latach 1926–1939

• Authors: Przemysław Stawarz

Title variants

Ksiądz pułkownik Józef Panaś jako niezłomny działacz ludowy w walce z obozem sanacji w latach 1926–1939

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ukazanie aktywności księdza kapelana Józefa Panasia w walce z obozem sanacji. Stosunek kapelana do rządów pomajowych znajdował odzwierciedlenie przede wszystkim w jego artykułach publikowanych na łamach prasy ludowej okresu międzywojennego. Ksiądz kapelan był żarliwym i bezkompromisowym patriotą oraz zdecydowanym przeciwnikiem zamachu majowego z 1926 r. Wydarzenie to w sposób zdecydowany i jednoznaczny potępił. Nadrzędnym celem działalności ks. J. Panasia było dobro państwa, opartego na zasadach demokratycznych i suwerennych. Był też orędownikiem emancypacji wsi polskiej i jej mieszkańców. Wiele cennych i wartościowych tekstów pióra kapelana było także impulsem i wskazówką do niezłomnej postawy niektórych członków ówczesnej opozycji z rządzącymi. W artykule scharakteryzowano ideowo-programowy wkład J. Panasia w rozwój ruchu ludowego w okresie II Rzeczypospolitej. Ksiądz kapelan dawał wyraz swoim poglądom na wiele zagadnień politycznych, ustrojowych i narodowościowych. Jednakże z biegiem lat jego postawa wobec sanacji ewoluowała i jego ocena ówczesnej rzeczywistości stawała się bardziej liberalna i pragmatyczna. Wynikało to w dużej mierze ze zbliżającego się niebezpieczeństwa i realnej groźby wybuchu światowego konfliktu zbrojnego.

EN

The purpose of this article is to show the chaplain’s activity in the fight against sanitation. Opposition to the hero of this article against the government after the May coup was reflected mainly in his articles published in the interwar press. It should also be noted that the chaplain was a strong opponent of the 1926 May coup and the event was strongly condemned. In addition, the chaplain was an ardent and uncompromising patriot. The overriding goal for the chaplain was the good of the state based on democratic and sovereign principles. He was also an advocate of the emancipation of the Polish village and its inhabitants. Many valuable articles written by this chaplain were an impulse a clue to the then opposition. This opposition adopted an unwavering attitude to the ruling country. This article is characterized by an ideological and programmatic contribution to the development of the popular movement in the Second Polish Republic. In summary, the chaplain expressed his views on many political, social and national issues. However, over the years the chaplain’s attitude has evolved and his views have become more pragmatic at the time. This attitude was then mainly due threat of an outbreak of world armed conflict.

Keywords

PL

sanacja; strajk; obchody; PSL „Piast”; Stronnictwo Ludowe; sanacja; strajk; obchody; PSL „Piast”; Stronnictwo Ludowe

EN

sanitation; strike; celebration; Polish Peasant Party „Piast”; Peasant Party

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2018
• Issue: 100
• Pages: 117-143

Dates

published

2018-04-30

Contributors

author

Przemysław Stawarz

References

• Komenda Wojewódzka Policji Państwowej we Lwowie, 13, nr 32/38. [Archiwum Akt Nowych w Warszawie].
• Urząd Wojewódzki we Lwowie, 23. [Archiwum Akt Nowych w Warszawie].
• Urząd Wojewódzki we Lwowie, 35. [Archiwum Akt Nowych w Warszawie].
• Urząd Wojewódzki w Tarnopolu, 32. [Archiwum Akt Nowych w Warszawie].
• Archiwum Tadeusza Nawrockiego, Ksiądz-Pułkownik Józef Panaś (1887–1940), Warszawa–Odrzykoń 1995 (mps). [Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego].
• Franciszek Król, Moje wspomnienia o księdzu prałacie pułkowniku Józefie Panasiu, sygn. Ż-124. [Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego].
• Józef Moskal, Trybun Ludu – wspomnienia i r efleksje o d ziałalności w r uchu l udowym ks. płk J. Panasia. [Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego].
• Stronnictwo Ludowe: 1931–1939, sygn. 7. [Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego].
• Zbiory Romualda Wasilewskiego 2, 301. [Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego].
• Akademicka Młodzież Ludowa w II Rzeczypospolitej. Relacje, materiały, dokumenty, Warszawa 1974.
• Czwarty Kongres Polskiego Stronnictwa Ludowego, Bruksela 19–20 X 1968 r. Referaty, przemówienia, uchwały, władze naczelne, Londyn 1969.
• Komunikaty Informacyjne Komisariatu Rządu, 1930, nr 129; 1931, nr 127.
• Malawski S., Z życia młodzieży wiejskiej Małopolski, [w:] Wspomnienia weteranów ruchu ludowego, Warszawa 1968, s. 212–226.
• Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, t. II, Warszawa 1967.
• Rocznik oficerski 1928, Warszawa 1928.
• Strajk chłopski w 1937 roku. Dokumenty archiwalne, oprac. W. Matuszewska, S. Leblang, wstęp i red. W. Matuszewska, t. II, Warszawa 1960.
• Warszawska Informacja Prasowa, 1930, nr 22/151.
• „Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza” 2005.
• „Gazeta Grudziądzka” 1932–1934, 1936.
• „Głos Jarosławski” 1931.
• „Młoda Myśl Ludowa” 1929.
• „Myśl Niepodległa” 1929.
• „Piast” 1923, 1935, 1937, 1938.
• „Zielony Sztandar” 1931–1933, 1938–1939.
• Ajnenkiel A., Polska po przewrocie majowym. Zarys dziejów politycznych Polski 1926–1939, Warszawa 1980.
• Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego, t. I, Warszawa 2000.
• Borkowski J., Ludowcy w II Rzeczypospolitej, cz. 2, Warszawa 1987.
• Borkowski J., Stronnictwo Ludowe wobec polityki zagranicznej 1931–1939, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1966, nr 8, s. 160–192.
• Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, Warszawa 1988.
• Ciećwierz N., PSL „Piast” na Pomorzu Gdańskim, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1969, nr 11, s. 212–219.
• Czubiński A., Centrolew. Kształtowanie się i rozwój demokratycznej opozycji antysanacyjnej w Polsce w latach 1926–1930, Poznań 1963.
• Derejczyk S., Olech U., Polacy w pierwszej wojnie światowej. Problematyka wojskowa. Bibliografia, Warszawa 1988.
• Dymek B., Niezależna Partia Chłopska 1924–1927, Warszawa 1972.
• Eckert M., Historia Polski 1914–1939, Warszawa 1990.
• Encyklopedia wojskowa, t. VI, Warszawa 1937.
• Fajkowski J., Krótki zarys historii ruchu ludowego, Warszawa 1971.
• Gmitruk J., Święto Ludowe w panoramie dziejów ruchu ludowego, Warszawa 2003.
• Grzywna J., Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc w woj. kieleckim w latach 1928–1931, Warszawa–Kraków 1984.
• Hulewicz J., Panaś Józef (1887–1940), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXV, Wrocław 1980, s. 114–115.
• Kisielewski T., Heroizm i kompromis. Portret zbiorowy działaczy ludowych, t. II, Warszawa 1979.
• Kołodziejczyk A., Kontrowersje i konflikty wokół święcenia sztandarów Stronnictwa Ludowego (1931–1939), [w:] Na drogach ruchu ludowego, t. II, Warszawa 2003, s. 86–96.
• Kołodziejczyk A., Ksiądz pułkownik Józef Panaś (1887–1940), „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1986, nr 26, s. 60–73.
• Kołodziejczyk A., Maciej Rataj 1884–1940, Warszawa 1991.
• Kołodziejczyk A., Myśl państwowa i obywatelska księdza pułkownika Józefa Panasia, „Rocznik Historyczny” 2004, nr 20, s. 32–40.
• Kołodziejczyk A., O pojęciu ruchu ludowego, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1986, nr 26, s. 60–72.
• Kołodziejczyk A., Ruch ludowy a Kościół rzymskokatolicki w latach II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
• Kot S., Rozmowy z Kremlem, Londyn 1959.
• Leinwand A., Poseł Herman Lieberman, Kraków 1983.
• Matuszewska W., Chłopski czyn u schyłku II Rzeczypospolitej, Warszawa 1973.
• Nawrocki T., Ksiądz Pułkownik Józef Panaś (1887–1940), Warszawa–Odrzykoń 1995.
• Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918–1939, Warszawa 1980.
• Poręba S., Ksiądz Józef Panaś (1887–1940) – redaktor „Gazety Grudziądzkiej”, „Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza” 2005, R. III, nr 32, s. 71–72.
• Poręba S., Ludzie dawnego Grudziądza. Ks. Józef Panaś (1887–1940), „Gazeta Grudziądzka” 1994, s. 5.
• Pragier A., Preliminaria. Proces brzeski, „Wiadomości. Tygodnik” [Londyn] 1963, R. XVIII, nr 2 (876), s. 1–9.
• Sikoń S., Ciernista droga. Wspomnienia, Warszawa 1975.
• Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, Warszawa 1989.
• Socha J., Stronnictwo Ludowe po zamachu majowym, Warszawa 1983.
• Stępień S., Prasa ludowa w Polsce. Zarys historyczny, Warszawa 1984.
• Witalec R., Franciszek Wilk (1914–1990). Biografia ludowca niezłomnego, Rzeszów–Warszawa 2015.
• Witos W., Moja tułaczka, Warszawa 1967.
• Z dziejów ruchu ludowego na Kielecczyźnie, Warszawa 1970.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.100.10