„Jest czas wojny i czas pokoju…” W jakich porach roku prowadzono najczęściej działania wojenne w Polsce średniowiecznej?

• Authors: Jan Ptak

Title variants

„Jest czas wojny i czas pokoju…” W jakich porach roku prowadzono najczęściej działania wojenne w Polsce średniowiecznej?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Działania wojenne w średniowieczu trwały zazwyczaj krótko, w ich trakcie podejmowano zbrojne wyprawy na teren przeciwnika, dążąc do pokonania jego wojsk w bitwach lub zdobycia posiadanych przez niego twierdz, najczęściej ograbiano i dewastowano jego posiadłości. Do realizacji tych celów wybierano najdogodniejsze pory roku, uwzględniając panujące wówczas warunki naturalne i wynikające z nich możliwości militarnego funkcjonowania. Dla Polaków i niektórych ich przeciwników najlepszym czasem na prowadzenie wojen było późne lato i wczesna jesień. Wówczas też toczono najwięcej walk, korzystając ze sprzyjających warunków pogodowych i z większych niż w innych okresach możliwości zaspokojenia potrzeb aprowizacyjnych. Brały w nich udział duże armie, często pod dowództwem monarchów, prowadząc działania przez wiele tygodni. Ich długotrwałość była jednak ograniczona pogarszaniem się pogody w miesiącach jesiennych i wyczerpywaniem się sił uczestników. Innym okresem roku, także wykorzystywanym do prowadzenia akcji militarnych, była zima. Surowość warunków pogodowych była wówczas rekompensowana ułatwieniami w poruszaniu się w terenie trudno dostępnym w innych porach roku. Ułatwienia wynikały z zamarznięcia zbiorników wodnych, w tym także dużych rzek. Działania zbrojne w czasie zimowym miały inny charakter niż w okresie lata i jesieni, były zazwyczaj krótkotrwałe i uczestniczyły w nich mniejsze armie. W pozostałych porach roku walki orężne z udziałem Polaków również miały miejsce, zdarzały się jednak rzadziej i bywały uwarunkowane wyjątkowymi okolicznościami.

EN

The military actions in the Middle Ages usually did not take long. During these actions their participants undertook the military expeditions to the enemy territory trying to defeat the enemies’ army in battle or to conquer its fortresses. The possessions of the enemy were than regularly despoiled and devastated. To realize these goals, the most convenient times of the year were chosen, by taking into account the natural conditions and the possibilities of the military functioning. For the Polish people and some of their adversaries, the best time for conducting the war was late Summer and early Autumn. At these times the most battles took place, as the favorable weather conditions and the greater possibilities to fulfil the supply requirements were used. Big armies took part in them, being often led by monarchs and carrying out their actions numerous weeks. Their duration was however limited by the worsening of the weather conditions in the Autumn months and the physical and material exhaustion of the army. Another period of the year, which was also used to carry out the military actions was Winter. The severity of the weather conditions was compensated by the facilitating of moving through the territory, even in the areas which were difficult to access in the remaining periods of the year, such as the water reservoirs, in particular big rivers. The military actions in Winter had a different character then those in Summer or Autumn; they lasted usually short and the smaller armies participated in them. In the remaining times of the year the armed battles, in which the Polish people participated, took place more seldom and were conditioned by exceptional circumstances.

Keywords

PL

dzieje wojskowości polskiej; wojny w średniowieczu; wojna a warunki naturalne; wojna a pogoda; Polska średniowieczna; dzieje wojskowości polskiej; wojny w średniowieczu; wojna a warunki naturalne; wojna a pogoda; Polska średniowieczna

EN

Poland in the Middle Ages; history of Polish army; wars in the Middle Ages; a war and the natural conditions; a war and weather

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2018
• Issue: 102
• Pages: 11-30

Dates

published

2018-12-30

Contributors

author

Jan Ptak

• Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Historii, Pracownia Wojskowo-Historyczna

References

• Długosz J., Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 1–12, Warszawa 1964–2006; polska wersja: Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, tłum. J. Mrukówna, ks. 1–12, Warszawa 1962–2006.
• Galli Anonymi Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952, Monumenta Poloniae Historica, s.n., t. II.
• Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, wyd. nowe, oprac. M.D. Kowalski, Kraków 1996.
• Kronika wielkopolska, tłum. K. Abgarowicz, oprac. B. Kürbis, Kraków 2010.
• Rocznik Traski, wyd. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, t. II, Lwów 1872, s. 826–861.
• Roczniki wielkopolskie, wyd. B. Kürbis, Warszawa 1962, Monumenta Poloniae Historica, s.n., t. VI.
• Thietmar, Kronika, tłum. i oprac. M.Z. Jedlicki, Poznań 1953.
• [Wincenty Kadłubek] Mistrza Wincentego Kronika polska, tłum. K. Abgarowicz i B. Kürbis, oprac. B. Kürbis, Warszawa 1974.
• Włodkowic P., Pisma wybrane, wyd. S. Ehrlich, t. I, Warszawa 1968.
• Aścik K., Najazd litewski na Łęczycę w 1294 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1964, t. X, cz. 1, s. 3–11.
• Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
• Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454–1466, Warszawa 1967.
• Biskup M., Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308–1521, Gdańsk 1993.
• Biskup M., Labuda G., Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia, Gdańsk 1986.
• Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 2009.
• Dzieje Mazowsza do 1526 roku, red. A. Gieysztor, H. Samsonowicz, Warszawa 1994.
• Kollinger K., Polityka wschodnia Bolesława Chrobrego (992–1025), Wrocław 2014.
• Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975.
• Nadolski A., Polskie siły zbrojne w czasach Bolesława Chrobrego. Zarys strategii i taktyki, Łódź 1956.
• Olejnik K., Działalność militarna Polski w czasach Kazimierza Wielkiego, Poznań 1966.
• Papée F., Jan Olbracht, Kraków 2006.
• Ratajczyk L., Tysiąclecie bitwy pod Cedynią i pierwszych zwycięstw oręża polskiego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1972, t. XVIII, cz. 2, s. 3–42.
• Słupecki L., Bitwa pod Zawichostem, 19 czerwca 1205 roku, [w:] Szkice zawichojskie, red. T. Dunin-Wąsowicz, S. Tabaczyński, Zawichost 1999, s. 91–102.
• Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek oraz o pierwotnym ustroju społecznym Polski Piastowskiej, oprac. A. Gieysztor, Warszawa 1959.
• Szymczak J., Polska czasów Jana Długosza „smacznymi wyrobami mlecznymi” i „tłustym masłem” słynąca, [w:] Jan Długosz – w kręgu badań historyków i literaturoznawców, red. T. Giergiel, Sandomierz 2017, s. 169–186.
• Tęgowski J., Zabiegi księcia kujawskiego Władysława Łokietka o tron krakowski w latach 1288–1293, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” 1988, t. VI, s. 43–68.
• Tyszkiewicz J., Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa 2014.
• Wąsowicz H., Chronologia średniowieczna, Lublin 2013.
• Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i w początkach XIV wieku (1250–1306), Lwów 1931.
• Zajączkowski S., Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka, Lwów 1929, Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Wydział II, t. V.
• Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, red. J. Sikorski, t. I (do roku 1648), Warszawa 1963.
• Zatorski W., Pierwszy najazd Mongołów na Polskę w roku 1240–1241, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1937, t. IX, s. 175–237.
• Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.102.02