U boku króla. Chorągiew nadworna królów Polski u schyłku XV wieku

• Authors: Jędrzej Tomasz Kałużny

Title variants

U boku króla. Chorągiew nadworna królów Polski u schyłku XV wieku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Chorągiew nadworna złożona była z dworzan, zwanych dworzanami konnymi (curienses). Będąc jednostką elitarną, stanowiła prywatny oddział władcy. Zgodnie z rejestrem spisanym w ostatnich latach XV w., po wyprawie mołdawskiej, w szeregach chorągwi odnotowano 60 dworzan konnych, stojących na czele swoich pocztów, z których większość liczyła od czterech dosześciu jeźdźców. Łącznie w rejestrze odnotowano 288 jeźdźców. W pocztach jeźdźcy w uzbrojeniu strzelczym stanowili ponad połowę, kopijnicy zaś około 13% wszystkich odnotowanych jeźdźców. W rejestrze występują konie kopijnicze i strzelcze, należy wspomnieć również o koniach rackich i tatarskich. Dworzanie wchodzący w skład chorągwi nadwornej byli szlachtą, dla wielu z nich kariera u boku króla stała się przepustką do dalszych awansów oraz udziału w życiu politycznym i kulturalnym. W omawianym rejestrze odnotowani zostali również dworzanie – pokojowcy (cubicularii), którzy służyli na dworze konno, niekiedy ze swymi pocztami. Pokojowcy, obok dworzan konnych, wchodzili najpewniej w skład orszaku królewskiego oraz chorągwi nadwornej.

EN

The court banner was composed of courtiers, called horse courtiers (curienses). Court banner was an elite formation, a private military unit of the king. According to the register written in the last years of the 15th century, after the Moldavian expedition, 60 riders were standing in the ranks of the banner, standing at the head of their retinues, the majority of which ranged from 4 to 6 riders. In total, 288 riders were recorded in the register (saved with the first hand). More than half of the riders were riders at light horses (equi sagittarii) with light armor and a crossbow. About 13% of them were lancers at heavy horses (equi hastarii). In addition, various types of horses have been registered in the register, such as: lancers horses, Tatars horses, etc. Courtiers from the court banner were nobles. Service on the court was for them the possibility of further career. The register also included courtiers (cubicularii). They served at the royal court and the court banner, along with their retinues.

Keywords

PL

wojskowość; chorągiew nadworna; dwór; jazda; XV wiek; Jan Olbracht; wojskowość; chorągiew nadworna; dwór; jazda; XV wiek; Jan Olbracht

EN

military studies; court banner; court; cavalry; 15th century; John I Albert (Jan Olbracht)

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2019
• Issue: 103
• Pages: 59-72

Dates

published

2019-04-30

Contributors

author

Jędrzej Tomasz Kałużny

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Studium Doktoranckie Nauk Humanistycznych

• https://orcid.org/0000-0003-1337-0329

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Skarbu Koronnego, Oddział 85 [ASK 85], t. IV.
• Ostroróg J., Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej, przekł. A. Obrębski, Łódź 1994.
• Wšetečka R., Rady Kallimacha, [w:] Pamiętnik słuchaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1887.
• Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454–1466, Oświęcim 2014.
• Ferenc W., Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Oświęcim 2014.
• Grabarczyk T., Jazda zaciężna Królestwa Polskiego w XV w., Łódź 2015.
• Grabarczyk T., „Po racku, po husarsku, z przyprawą tatarską” – początki przemian wojskowości polskiej u schyłku XV w., [w:] In tempore belli et pacis. Ludzie – miejsca – przedmioty, red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak, Warszawa 2011, s. 117–128.
• Jóźwiak S., Kwiatkowski K., Szweda A., Szybkowski S., Wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, Malbork 2010.
• Kowalska H., Lanckoroński Stanisław z Brzezia h. Zadora, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVI, Wrocław 1971, s. 451–452.
• Marchwińska A., Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe, Toruń 2008.
• Nadolski A., Grunwald 1410, Warszawa 1996.
• Nadolski A, Grunwald. Problemy wybrane, Wodzisław Śląski 2010.
• Nadolski A., Lądowa technika wojskowa od roku 1334 do końca XV wieku. Ogólna charakterystyka, [w:] Polska technika wojskowa do 1500 roku, red. A. Nadolski, Warszawa 1994, s. 169–243.
• Plewczyński M., Sempoliński (Sampoliński) Wojciech h. Nałęcz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVI, Warszawa–Kraków 1995–1996, s. 249–250.
• Senkowski J., Materiały archiwalne do historii organizacji polskiej siły zbrojnej w drugiej połowie XV wieku przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1954, t. I, s. 497–521.
• Skibniewska J., Dwór królewski Aleksandra Jagiellończyka w latach 1501–1506, Lublin 2015.
• Swieżawski A., Kościelecki Andrzej z Kościelca h. Ogończyk, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968–1969, s. 398–400.
• Szymczak J., Wielkość zasobów uzbrojenia, [w:] Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450–1500, red. A. Nowakowski, Toruń 1998, s. 280–315.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.103.05