Wojskowi wykładowcy warszawskiej Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii i ich udział w powstaniu listopadowym

• Authors: Jarosław Kita

Title variants

Wojskowi wykładowcy warszawskiej Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii i ich udział w powstaniu listopadowym

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W czasach Królestwa Polskiego do wybuchu powstania listopadowego ważną rolę społeczną, polityczną, wychowawczą i narodową odgrywała armia. Była ona oczkiem w głowie władz państwowych, a także świadomej narodowo części społeczeństwa. Bycie oficerem dawało prestiż społeczny i umożliwiało karierę, również polityczną. Stąd też młodzieńcy wywodzący się z rodzin elity społecznej starali się zdobyć odpowiednie wykształcenie, aby zdobyć szlify oficerskie. Najlepszą uczelnią wojskową była wówczas Szkoła Aplikacyjna Artylerii i Inżynierii w Warszawie. Jej wykładowcami byli znakomici oficerowie, którzy w zdecydowanej większości mieli dużą wiedzę i doświadczenie wyniesione z ukończonych szkół i uczestnictwa w walkach napoleońskich. W chwili wybuchu powstania listopadowego stanęli oni przed decyzją złamania przysięgi złożonej carowi/królowi. Niemal wszyscy wykładowcy uczelni przystąpili do walki z Rosją w 1831 r. i wykonywali powierzone im obowiązki do końca powstania. Dwaj z nich zginęli w obronie suwerenności Królestwa Polskiego, inni pozostali po klęsce w kraju, składając przysięgę wierności carowi Mikołajowi I. Żaden z wykładowców Szkoły Aplikacyjnej nie udał się na emigrację. W okresie międzypowstaniowym podjęli różne obowiązki, najczęściej usuwając się z życia publicznego. Powstanie sprawiło, że stali się realistami politycznymi.

EN

In the time of the Kingdom of Poland until the outbreak of the November Uprising, the army played an important social, political, educational and national role. It was an eye in the head of state authorities, as well as a nationally conscious part of society. Being an officer gave social prestige and enabled a career, also a political one. Hence, the youth from the families of the social elite tried to get the right education to get officer’s skills. The best military school at that time was the Application School of Artillery and Engineering in Warsaw. Her lecturers were outstanding officers, who in the vast majority had extensive knowledge and experience gained from the completed schools and participation in the Napoleonic battles. At the outbreak of the November Uprising, they faced the decision to break the oath made to the Tsar/King. Almost all university lecturers joined the fight against Russia in 1831 and performed the duties entrusted to them until the end of the uprising. Two of them died in defense of the sovereignty of the Kingdom of Poland, others remained after the defeat in the country, taking the oath of loyalty to Tsar Nicholas I. None of the lecturers at the Application School went abroad. In the inter-uprising period, they undertook various duties, most often removing themselves from public life. The uprising meant that they became political realists.

Keywords

PL

powstanie listopadowe; Szkoła Aplikacyjna Artylerii i Inżynierii; wykładowcy; powstanie listopadowe; Szkoła Aplikacyjna Artylerii i Inżynierii; wykładowcy

EN

November Uprising; Application School of Artillery and Engineering; lecturer

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2019
• Issue: 104
• Pages: 81-108

Dates

published

2019-08-30

Contributors

author

Jarosław Kita

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Polski XIX wieku

• https://orcid.org/0000-0002-8374-2848

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Komisja Rządowa Wojny [KRW], Przepisy o znaku honorowym i lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych w służbie i zdymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830. 25 V 1830, Warszawa, za 35, 30, 25, 20, 15 lat służby, sygn. 62.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Komisja Rządowa Wojny [KRW], Projet d’une Ecole d’Application pour les services de l’Artillerie, du Genie et du Quartier Nailrat, sygn. 263.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Komisja Rządowa Wojny [KRW], Raport Sowińskiego z czynności naukowych w Szkole Aplikacyjnej w roku szkolnym 1822–1823, sygn. 265.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Komisja Rządowa Wojny [KRW], Stany służby oficerów Szkoły Aplikacyjnej i Korpusu Kadetów, sygn. 352.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Komisja Rządowa Wojny [KRW], Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych tudzież urzędników wojskowych armii polskiej będących w czynnej służbie na dniu 29 listopada 1830 r., którzy wykonali na nowo przysięgę wierności Najjaśniejszemu Cesarzowi i Królowi i dopełnili przepisanych formalności, sygn. 478.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Komisja Rządowa Wojny [KRW], Liste nominative des Officiers Généraux Supérieurs et Subalternes ainsi que des fonctionnaires et employés militaires de l’Armée Polonaise en activité de service a l’époque du 29 Novembre 1830 qui ont de nouveau preté Serment de fidélité a Sa Mte l’Empereur et Roi et rempli les formalités prescrites [Lista imienna Oficerów Sztabowych Wyższych i Niższych jak również funkcjonariuszy i urzędników wojskowych Armii Polskiej w służbie czynnej w okresie od 29 listopada 1830 którzy znowu przysięgli wierność Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości i spełnili formalności nakazane], sygn. 479.
• Chmielowski P., Ludwik Sztyrmer, „Ateneum” 1890, t. LIX, z. 9, s. 389–424.
• Jaszowski J., Pamiętnik dowódcy rakietników konnych, przedmowa J. Łojek, Warszawa 1968.
• [Kołaczkowski K.], Wspomnienia jenerała Klemensa Kołaczkowskiego, ks. III–V, Kraków 1900–1901.
• Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881.
• Lipiński T., Zapiski z lat 1825–1831, do druku przygotował i przypiskami objaśnił Kazimierz Bartoszewicz, Kraków 1883.
• Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, oprac. A.T. Tyszka, t. I (1821–1845), Warszawa 2001.
• [Prądzyński I.], Pamiętniki generała Prądzyńskiego, oprac. B. Gembarzewski, t. I, Kraków 1909.
• „Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego” za lata 1817–1830.
• „Gazeta Warszawska” 1851.
• „Kurier Warszawski” 1858.
• „Przegląd Poznański” 1858.
• „Tygodnik Ilustrowany” 1860, 1869.
• Bielecki R., Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. II–III, Warszawa 1996–1998.
• Bugajski J., Wyższe szkolnictwo wojskowe w Polsce w XIX w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1961, t. VII, cz. 2, s. 94–142.
• Chwaściński B., Pancer Feliks, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXV, Wrocław 1980, s. 115–116.
• Drozdowska A., Koriot Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIV, Wrocław 1968–1969, s. 73–74.
• Gembarzewski B., Wojsko Polskie. Królestwo Polskie 1815–1830, Warszawa 1903.
• Giergielewicz J., Wybitni polscy inżynierowie wojskowi, Warszawa 1938.
• Jaroszewski T.S., Minter Wilhelm Henryk, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXI, Wrocław 1976, s. 314–315.
• Klechta J., Generał Klemens Kołaczkowski 1793–1873, Warszawa 1977.
• Knot A., Dzieje szkolnictwa wojskowego w Polsce, Lwów 1938.
• Kowalczykowski T., Generał Klemens Kołaczkowski – działalność wojskowo-techniczna i naukowo-dydaktyczna w latach 1807–1831, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1981, t. XXIV, s. 137–166.
• Kucharzewski F., Inżynier polski Feliks Pancer i jego prace, „Przegląd Techniczny” 1900, t. XXXVIII, nr 45, s. 751–755; nr 46, s. 770–773; nr 49, s. 820–824; nr 50, s. 839–844; nr 51, s. 861–867; nr 52, s. 874–881.
• Levittoux J., Szkoły artylerii i inżynierii za czasów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, „Saper i Inżynier Wojskowy” 1923, nr 8, s. 323–335.
• Łoś R., Generał Józef Longin Sowiński, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1963, t. IX, cz. 2, s. 105–170.
• Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, t. II, Warszawa 1954.
• Łoza S., Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, t. I–II, Warszawa 1932–1934.
• Małachowski-Łempicki S., Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków 1738–1821, Kraków 1929.
• Ochman M., Polski korpus inżynierów wojskowych w latach 1807–1831, Warszawa 2017, [praca doktorska], https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/2480/3100-DR-HI-338527.pdf?se-quence=1 (dostęp: 22 II 2019).
• Olszewicz B., Polska kartografia wojskowa, Warszawa 1921.
• Rostworowski S., Generał Sowiński jako komendant Szkoły Aplikacyjnej, „Polska Zbrojna” 1924, nr 112, s. 3; nr 113, s. 3.
• Słownik biograficzny techników polskich, z. 3, Warszawa 1993.
• Słownik biograficzny techników polskich, z. 7, Warszawa 1996.
• Sokołowski M., Arcybiskup Jan Marceli Gutkowski – wybitna postać z mojego rodu, „Nasze Korzenie” 2013, nr 5, s. 35–37.
• Strzeżek T., Armia polska w latach 1815–1830: teoria i praktyka funkcjonowania w systemie konstytucyjnym Królestwa Polskiego, „Echa Przeszłości” 2013, nr 14, s. 67–91.
• Strzeżek T., Bitwa o Warszawę 6–7 września 1831 r., Oświęcim 2015.
• Szulc E., Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie, Warszawa 1989.
• Tokarz W., Armia Królestwa Polskiego (1815–1830), Piotrków 1917.
• Tokarz W., Sprzysiężenie Wysockiego i Noc Listopadowa, Warszawa 1980.
• Wesołowski Z., Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992.
• Wielkopolski słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa 1981.
• Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.
• Zacharewicz Z., Rossman Henryk Wilhelm, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXII, Wrocław 1989–1991, s. 138–139.
• Ziółek J., Paszkowski Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXV, Wrocław 1980, s. 296–298.
• Ziółek S., Sejm Królestwa Polskiego w okresie powstania listopadowego 1830–1831, Warszawa 2007.
• Żywczyński M., Sprawa Gutkowskiego (1832–1839), „Rocznik Lubelski” 1958, t. I, s. 129–146.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.104.06